Elke Nederlander miste gemiddeld 10 cultuurbezoeken in Coronatijd. En hoe herstelt het nu?

2023 is inmiddels een maand oud en 2022 ligt al weer even achter ons. Hoe hebben cultuurinstellingen 2022 afgesloten en zien we herstel? Het is een vraag met verschillende antwoorden en een vraag die ook nog niet zo eenvoudig te beantwoorden is. Maar ook een vraag met schokkende cijfers. Lees maar even mee.

Bibliotheken en schouwburgen hard op weg terug, bioscopen en musea blijven nog achter

Hierboven zit u in relatieve zin hoe elk van de sectoren scoorde. 2019 heb ik op 100 gezet. Ik heb ook de twee jaar ervoor meegenomen zodat je kunt zien wat de trend was. Wat blijkt: bibliotheken en schouwburgen lijken in bezoekersaantallen het snelst te herstellen. Beiden zitten rond de 80% van hun aantallen van 2019, het laatste jaar voor Corona.  Musea en bioscopen blijven met 66% hier iets op achter. De museumvereniging laat in een persbericht weten dat men wel heel tevreden is met dit herstel. Wel zit er veel verschil tussen de musea. Er zijn musea die echt heel goed herstellen en musea die het veel minimaler doen. Maar over het geheel zit het herstel zelfs op de meest gunstige scenearioberekening na corona die men maakte. Ook de Nederlandse Bond van Bioscopen en Filmtheaters noemt de een 'fors herstel' en lijkt tevreden met het niveau met waarop men nu terug komt als je ook hun persbericht leest.  

Wat ook opvalt is dat met name bibliotheken veel minder ver zijn teruggevallen in de coronacrisis dan bijvoorbeeld de schouwburgen. Verklaarbaar is dat natuurlijk wel maar dat geeft ook aan dat andere culturele instellingen dan de bibliotheek een grotere opgave hadden.  

Het bloedbad van bezoekersaantallen: 173 miljoen gemiste cultuurbezoekers

De relatieve vergelijking met een index maakt onderling vergelijken lekker makkelijk. Maar het is ook goed om nog even naar de absolute aantallen te kijken.  Dan ziet het er als volgt uit. 

En dan zie je eigenlijk pas door wat voor dal we gegaan zijn. Bibliotheken misten in beide jaren ongeveer 30 miljoen bezoekers, samen goed voor 60 miljoen gemiste bezoeken. Bioscopen misten 25 miljoen bezoekers per jaar, musea een kleine 20 miljoen en schouwburgen decimeerden bijna met een verlies van 15 miljoen bezoekers per jaar. Met 4 miljoen bezoekers in 2021 werden schouwburgen echt minimale voorzieningen. 

In totaal hebben 2020 en 2021 een verlies opgeleverd van 173 miljoen gemiste cultuurbezoeken. Elke Nederlander heeft dus gemiddeld tien bezoeken gemist aan culturele instellingen. En dan hebben we de festivals en nog een paar andere culturele instellingen niet eens meegenomen. Nederland heeft een chronisch gebrek gehad aan verbeelding tijdens Corona zou je kunnen stellen.

De cijfers

Toch is een opmerking over de cijfers nog wel op zijn plaats. Want het gaat hier echt om prognoses. En daar zijn wel een paar opmerkingen over te maken. Het meest zeker zijn de cijfers van de bioscopen en filmtheaters. Die zijn altijd redelijk vlug in het jaar beschikbaar. Daarna volgen de cijfers van de museumvereniging. De museumvereniging doet een prognose op basis van het gebruik van de museumkaart. Dat is het cijfer dat centraal geregistreerd wordt en pas later volgt de inventarisatie bij musea. Maar ook die extrapolatie is in hoge mate betrouwbaar. De cijfers voor bibliotheken zijn niet bekend maar heb ik langs twee wegen kunnen afleiden. Op de eerste plaats hebben een beperkt aantal bibliotheken hun cijfers al in het nieuws gehad en die cijfers kon ik leggen langs de voorlopige cijfers die stichting Leenrecht publiceerde over het aantal uitleningen. Die kun je in verhouding zetten tot het aantal uitleningen in 2019. Die twee extrapolaties naar het totaal aantal bezoekers blijken op enkele procenten na met elkaar te corresponderen. Dus ook daar zal ik er met 51 miljoen bezoekers er niet heel ver naast zitten. Het cijfer van de schouwburgen is gebaseerd op een extrapolatie van een beperkt aantal schouwburgen die ik kon vinden. Die kon ik toetsen met algemene uitspraken die afgelopen week ook in Trouw werden gedaan. Die cijfers en die uitspraken in zitten in lijn met elkaar maar daar kan meer dan een paar procent onbetrouwbaarheid in zitten. Alles bij elkaar is dit het beste overzicht dat je op dit moment kunt maken. 

Uitleningen bij bibliotheken

Tja, u las net al dat leenrecht de voorlopige uitleencijfers van bibliotheken bekend maakte: 51 miljoen fysieke uitleningen. Laten we die dan ook maar gelijk meenemen. Hoe spoort dat met de afgelopen jaren? Dat zette ik hieronder voor u op een rijtje. 

In 2019 hadden bibliotheken nog 63 miljoen fysieke uitleningen. Dat daalde in het eerste coronajaar 2020 naar 44,9 miljoen. 2021 was het dieptepunt met 40,6 miljoen uitlening. Ruim 36% verloren in twee jaar tijd. Maar in 2021 waren bibliotheken dan ook bijna vijf maanden gesloten en alleen geopend voor een breng- en haalservice. Het herstel in 2022 is fors naar 51 miljoen. Ik heb boven de grafiek een trendlijn gezet. Die geeft aan wat je ongeveer had mogen verwachten op basis van de lichte krimp die er voor 2020 al zat in uitleningen. Dan zie je dat 2022 ongeveer zit op het niveau dat ook zonder Corona verwacht had kunnen worden. Dat betekent dat er toch heel hard gewerkt is door bibliotheken aan dat herstel.

We zijn terug maar wat een slagveld

Het is mooi om te zien hoe de cultuursector terugveert. Knap werk van al die enthousiaste bibliothecarissen, curatoren, programmeurs en cultuurdirecteuren. Maar we zijn er nog niet. Er is nog ruimte voor verdere groei. En tjonge, door wat een dal zijn we gegaan. 173 miljoen gemiste cultuurbezoeken. Gemiddeld heeft elke Nederlander tien cultuurbezoeken gemist door Corona. Financieel kun je van alles herstellen. Maar 173 miljoen keer een kans missen om aangeraakt te worden door verbeelding en daardoor iets aan te laten raken in je leven, is iets dat zich niet meer laat compenseren. Met geen enkele regeling.

Het zijn dus kille cijfers. En daar gaat het niet om. Het gaat erom wat het doet. En daarom eindig ik met dat overbekende gedicht van Lucebert 'De zeer oude zingt'. Kom er maar in Lucebert!

De zeer oude zingt:

er is niet meer bij weinig

noch is er minder

nog is onzeker wat er was

wat wordt wordt willoos

eerst als het is is het ernst

het herinnert zich heilloos

en blijft ijlings

alles van waarde is weerloos

wordt van aanraakbaarheid rijk

en aan alles gelijk

als het hart van de tijd

als het hart van de tijd

Lucebert

Nieuw overzicht: Bijna 60% van Nederland kent een vorm van boetevrije bibliotheek

Veel leners herkennen de irritatie: je bent net te laat met het terugbrengen van je boek en hebt een (kleine) boete. Je was gewoon net te laat met terugbrengen. Je snapt de boete maar vervelend is het wel. Ook kent elke bibliotheek wel een verhaal waarbij de ouders een abonnement van een kind opzeggen omdat deze een paar keer een (flinke) boete heeft gehad door het te laat terugbrengen van boeken. Maar even niet meer lenen, is dan de gedachte van deze ouders.

Steeds meer bibliotheken schaffen de boetes dan ook geheel of gedeeltelijk af. En al een flink aantal jaren volg ik die boetevrije bibliotheken. Het laatste overzicht was alweer van 2019 en verschillende journalisten en bibliotheekmedewerkers vroegen me om een update. Tijdens de afgelopen weken maakte ik  dit nieuwe overzicht.

Bijna 60% van de Nederlanders kan kiezen uit een vorm van boetevrij
En de uitkomst: bijna 60% - 58,5% om precies te zijn - van de inwoners van Nederland kan kiezen uit een vorm van boetevrij lenen.

Daar zitten wel een paar 'smaken' in. Op de eerste plaats zijn er bibliotheken die volledig boetevrij zijn. Welke abonnementsvorm je ook hebt, niemand hoeft te-laat-geld te betalen. Deze bibliotheken zijn groen gekleurd in het landkaartje.

Daarnaast heb je bibliotheken die slechts een deel van hun leden geen boete laten betalen. Grofweg zitten daar nog twee mogelijkheden bij: 1) bibliotheken die een topabonnement hebben waarbij tegen extra betaling geen te-laat-geld hoeft te worden betaald en 2) bibliotheken die kinderen geen boete laten betalen. Uiteraard is er ook nog een combinatie van die twee mogelijk. Deze bibliotheken/gemeenten zijn oranje gekleurd in het kaartje.

Forse groei

Doordat ik de boetevrije bibliotheken al een tijdje volg kan ik ondertussen ook laten zien aan welke opmars de boetevrije bibliotheek bezig is. In 2014 startte het officieel met twee bibliotheken: BiblioPlus en Rivierenland. BiblioPlus had er toen ook al een proefperiode op zitten. Na 2014 ging het snel. In 2017 kon al 34%, dit steeg in 2019 door naar 46% en in 2023 is het dus inmiddels bijna 60%. 

In het overzicht zie je dat procentueel meer gemeenten dan stichtingen een vorm van boetevrij hebben ingevoerd. Dat duidt erop dat in de regel meer grote stichtingen - die werken voor meer gemeenten - boetevrij hebben ingevoerd dan kleinere stichtingen die voor minder gemeenten werken.  Een directe verklaring heb ik hier niet voor.

Naast dat onderscheid tussen inwoners, gemeenten en stichtingen kun je ook nog onderscheid maken tussen de verschillende vormen van boetevrij: volledig of kinderen en/of pluspakket en daar waar inwoners nog altijd boete betalen. Dan ziet het er als volgt uit.

Ik ben even uitgegaan van de inwonertallen. 32% kent een situatie die altijd boetevrij is en 26,5% heeft een situatie waarbij je een pluspakket moet nemen om boetevrij te zijn of waarbij alleen kinderen boetevrij zijn. En slot heeft 41,5% van de bibliotheekleden nog altijd een situatie waarbij er altijd een boete gevraagd wordt.  

Wie kwam erbij?

Welke bibliotheken zijn er sinds 2019 zoal bij gekomen? De eerste volledig boetevrije bibliotheek in Overijssel bijvoorbeeld: Wierden. Maar ook de Lage Beemden, De Kempen en West-Brabant. Verder stapten een aantal bibliotheken over van een Pluspakket naar volledig boetevrij: AanZet bijvoorbeeld maar ook Berkel en IJssel (de fusie van Graafschap en Brummen-Voorst). 

Daarnaast volgde een hele rits van bibliotheken met een boetevrij plusabonnement. Eindelijk een bibliotheek in Zuid-Limburg: Heuvelland waardoor ook dat stukje op de kaart zichtbaar werd maar ook 

Eemland, Bibliocenter, de Westfriese Bibliotheken en Dbieb rond Leeuwarden.

Opvallend is ook dat alle bibliotheken die ooit begonnen aan boetevrij dit nog steeds handhaven. Men ziet dus geen reden om het terug te draaien.

Een bijzondere trend: Pluspakket voor kinderen?

Een bijzondere trend bij deze update is dat er een aantal bibliotheken in Noord- en Zuid-Holland een pluspakket voor kinderen hebben ingevoerd. Met dat Pluspakket, waar je wel voor moet betalen, hoeven kinderen dan geen boete meer te betalen.  Hierboven zie je een voorbeeld van zo'n 'comfort'-abonnement naast het gratis jeugdabonnement. Voor € 14,- per jaar kunnen kinderen meer rechten krijgen dan kinderen die niet betalen.

Ik weet niet zo goed wat ik hiervan moet vinden. Want op 1 juli 2022 is nou juist de bibliotheekwet veranderd waardoor jeugdcontributie officieel niet meer geheven mag worden. 

De officiële wetstekst (art. 13, lid 1 van de WSOB) luidt nu: 

1. Voor het uitlenen van gedrukte werken of overige werken door lokale bibliotheken aan personen beneden de leeftijd van achttien jaar wordt geen contributie of andere geldelijke bijdrage geheven.

De vraag wat je nu wel en niet aan bijdrage mag vragen van kinderen? Dit was overigens al eens onderwerp van een memo met met veelgestelde vragen van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. In dat memo werd het volgende gesteld:

Mag er nog inschrijfgeld worden gevraagd aan leden onder de 18 jaar?

Nee. De wet stelt dat aan personen onder de 18 jaar geen contributie of andere geldelijke bijdrage geheven wordt voor het voor het uitlenen van gedrukte of overige werken. Inschrijfgeld valt onder de categorie van de andere geldelijke bijdrage.

Mag er nog te laat-geld of boetes worden gevraagd?

Ja. De wet beperkt zich tot het afschaffen van de bijdrage voor het lenen van gedrukte en overige werken. 

Nu bieden alle bibliotheken met een plusabonnement voor kinderen ook een gratis lidmaatschap aan. En het heffen van boetes is niet verboden maar het invoeren van een betaald abonnement is niet de bedoeling. Maar wat als dat betaald abonnement de boetes wegneemt? 

Persoonlijk voelt het voor mij raar om nu toch weer onderscheid te maken tussen jeugdleners.  Maar daar mag je met me over van mening verschillen. Het is voer voor juristen wat mij betreft. En tot slot: het is natuurlijk de lokale bibliotheek die zelf over de hoogte van de tarieven gaat. Bij het nalopen van die 140 bibliotheekwebsites ben ik dan ook alle vormen en mogelijkheden van tarieven wel tegen gekomen. En elke bibliotheek zegt dat die vorm het beste aansluit bij het eigen werkgebied.

Overigens ben ik ook nog wel een paar bibliotheken tegen gekomen die nog aangeven dat kinderen ook inschrijfgeld moeten betalen. Ik vermoed dat dat nog foutjes zijn die gewoon nog niet van de website gehaald zijn.

Hoeveel geld gaat er nog om in boetes?

Dat cijfer is niet landelijk bekend op dit moment. In de financiële cijfers die uit worden gevraagd voor de gegevenslevering wordt gevraagd om het totaal van inkomsten van gebruikers. Over 2021 was dit ruim € 48 miljoen. Een oude stelregel die ik hanteerde voordat veel bibliotheken boetevrij waren was dat 2% tot 3% van een bibliotheekbegroting uit boetes bestond en dat het ongeveer € 3,- per lid was. Het totale bibliotheekbudget van Nederland in 2021was ongeveer € 540 miljoen. Laat het nu rond de 2% zijn dan wordt er op dit moment nog altijd om en nabij de € 10 miljoen aan bibliotheekboetes betaald. Maar ik kan er een paar miljoen naast zitten hoor.  Ter vergelijking: het CJIB incasseert jaarlijks zo'n € 640 miljoen aan boetes voor verkeersovertredingen. Dan blijven bibliotheken toch klein bier.

Nederland Boetevrij, de zorgplicht en de Bibliotheekwet?

Tja, het is aantrekkelijk om hier te betogen dat boetevrij wellicht een idee is voor de eisen die het Rijk kan stellen aan de zorgplicht voor gemeenten. In 2025 moet die ingevoerd worden en dan komt er ook zo'n € 3,- per inwoner extra als rijksbijdrage beschikbaar. Bij die zorgplicht zullen dan eisen gesteld worden aan gemeenten. Denk dan aan certificering en mogelijk een aantal inhoudelijke eisen. Maar ik vermoed dat boetevrij toch niet één van die zaken zal zijn. Ik vermoed dat tarieven en alles wat daarbij hoort toch een lokale zaak zal blijven. De uitzondering zou overigens een boetevrije bibliotheek voor kinderen kunnen zijn. Zeker in combinatie met de Bibliotheek op school  zou dat nog wel een aantrekkelijke gedachte kunnen zijn. En dan blijft natuurlijk staan dat u als lokale bibliotheek die boetevrije bibliotheek wel op het verlanglijstje zou kunnen zetten als mogelijk onderdeel van een plan van wat er met die € 3,-  per inwoner zou moeten gebeuren.

Over vijf jaar iedereen boetevrij?

Nu ja, hoe het ook zij, u bent weer bij op dit dossier. In een interview met het Algemeen Dagblad in 2017 zei ik dat met het groeitempo van toen over vijf jaar alle bibliotheken in Nederland wel boetevrij zouden zijn. Die voorspelling is niet uitgekomen. 

De groei, zit er nog steeds in maar ik doe voorlopig maar even geen voorspellingen meer.

----------

Het dossier Boetevrij / achtergrondinformatie en verantwoording van het onderzoek

Het dossier

In 2009 schreef ik voor het eerst over de mogelijkheid dat een bibliotheek zonder boetes mogelijk moest zijn. Op 1 april 2012 was het Biblioplus (Boxmeer en omgeving) de eerste bibliotheek die bij wijze van pilot startte met een boetevrije bibliotheek. De pilot werd in 2013 grondig geëvalueerd waarna het blijvertje werd in deze bibliotheek. Op 1 januari 2014 startte de Bibliotheek Rivierenland - net voor het aflopen van de pilot bij Biblioplus - met boetevrij lenen in alle vestigingen. En daarmee waren de eerste schapen over de dam. In het najaar van 2016 volgde de eerste complete provincie die volledig boetevrij werd. Dat was de provincie Groningen. 

In november 2017 schreef ik een rapport over de boetevrije bibliotheek. Daarin constateerden we dat het niet de 'rijkste' bibliotheken waren die het invoerden en dat de bibliotheken die startten met volledig boetevrij een doelstelling hadden om 1) het lenen aangenamer te maken voor leden, 2) leden beter vast te houden en 3) om minder tijd en aandacht kwijt te zijn aan dit onderdeel en meer ruimte te maken voor programma's van de bibliotheek. Toen werd geconstateerd dat doel 1 en 3 goed gehaald werden maar dat het tweede doel (leden vasthouden) nog niet goed te meten was. 

Medio 2019 deed ik een update van het aantal boetevrije bibliotheken. In het najaar van 2019 deed ik een  update van het onderzoek van 2017 en heb ik gekeken of toen al meer bekend was over de lange termijnuitkomsten. Uit dat onderzoek bleek dat 1) bibliotheekdirecteuren nog steeds enthousiast waren over de invoering van boetevrij en dat het ze ruimte gaf om te vernieuwen en 2) dat het nog steeds lastig is om dat cijfermatig te onderbouwen. 

Het onderzoek

Het uitzoeken van welke bibliotheek wel of niet boetevrij is, en zo ja, op welke manier, is klus die veel tijd en aandacht vraagt. Er is geen centraal overzicht waar dit bijgehouden wordt. Sinds 2014 houd ik zelf dit overzicht bij. Voor de opzet van het overzicht van 2023 ben ik begonnen met het overzicht dat ik had van 2019. De bestaande bibliotheken heb ik gecontroleerd, inwonertallen van gemeenten heb ik geupdate en ik heb gecontroleerd of gemeenten niet samengevoegd zijn. Daarna heb ik alle bibliotheken gecontroleerd die nog niet op de lijst stonden. Dat betekent dat ik op elke website heb gezocht naar de abonnementen en de te-laat-tarieven. Om eerlijk te zijn, soms staat dat nog flink verstopt. Bijvoorbeeld als er naast de abonnementen helemaal onder aan de pagina nog staat dat je je boetegelden met een toeslag kunt afkopen. Naast mijn eigen onderzoek heb ik ook mensen via verschillende sociale media gevraagd om mij te laten weten wat er is veranderd sinds de laatste update van 2019. 

Voor de overzichten heb ik me gebaseerd op de bibliotheekgegevens uit de gegevenslevering van de KB over 2021. Het gaat dan om het aantal stichtingen, gemeenten en inwonertallen uit dat jaar zijn gebruikt.

Wat ik allemaal maar wil zeggen: ik heb mijn uiterste best gedaan een zo goed mogelijk overzicht te geven. En toch kan er een foutje in staan. Mocht dat zo zijn, laat het mij weten en dan verander ik dat natuurlijk met alle liefde. 

Ik liet mijn beleidplan door een tekstrobot maken

Een goede vriendin stuurde me een artikel uit De Tubantia, het ging over drie docenten die een tekstrobot uittesten. En de vraag was natuurlijk: wat betekent die tekstrobot voor werkstukken op school? Want als je opgeeft dat je graag een opstel wilt over kernenergie waarbij zowel argumenten voor als tegen worden gegeven dan schrijft de robot die voor jou. 

De robot waar het over gaat is ChatGPT van het bedrijf OpenAI. Het is kunstmatige intelligentie, ook wel AI of artificial intelligence genoemd. De robot schrijft dus jouw verzoek teksten. Futuroloog Jarno Duursma wees me er vorig jaar bij BibliotheekPlaza voor het eerst op. Nu ik het steeds vaker om me heen zie, besloot ik het zelf eens uit te testen. 

En zoals ik vroeger wel eens gezwendeld heb met een werkstuk, dacht ik dat nu maar eens te doen met mijn echte werk. En dus zette ik de robot aan het werk om voor mij een beleidsplan voor een bibliotheek te maken.

Ik ging dus naar de maker van deze AI-software OpenAI en maakte een account aan. En waar begin je bij een beleidsplan? Precies, wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor de bibliotheek!

En dus stelde ik de vraag: 'Wat zijn de vijf belangrijkste ontwikkelingen in openbare bibliotheken in Nederland? Beschrijf ze alle vijf met ongeveer 100 woorden.' 

De hieronder geplaatste tekst is dus niet van mij maar van de kunstmatige intelligentie van ChatGPT. De afbeelding die erbij zitten zijn ook met kunstmatige intelligentie gecreëerd via de AI-software Dall-E, ook van OpenAI. 

De vijf belangrijkste ontwikkelingen bij Openbare Bibliotheken volgens ChatGTP

1. Digitale ontsluiting

Openbare bibliotheken in Nederland ondergaan een digitale transformatie. Er worden verschillende digitale middelen aangeboden om de bibliotheek beter toegankelijk te maken voor de gebruikers. Bibliotheken bieden online catalogi, e-boeken, online databases en andere digitale middelen aan. Ook is er meer koppeling met sociale media en andere digitale platforms zoals YouTube en Spotify. 

2. Fysieke verbouwing

Openbare bibliotheken zijn steeds meer gericht op het creëren van een aangename en comfortabele ruimte. Er worden steeds meer comfortabele zitmogelijkheden aangeboden, waardoor het bezoekers aantrekkelijker maken. Ook worden er verschillende ruimtes gecreëerd, waar bezoekers kunnen werken, lezen, studeren, of gewoon rustig kunnen zitten. 

3. Programmeren en activiteiten 

Openbare bibliotheken bieden ook verschillende programma's aan, waardoor bezoekers meer kennis en informatie kunnen opdoen. Er worden bijvoorbeeld lezingen gehouden, workshops georganiseerd en er worden verschillende soorten activiteiten aangeboden. Deze programma's zijn bedoeld om de bezoekers te inspireren en te helpen bij hun persoonlijke groei. 

4. Collectieversterking 

Er wordt steeds meer gedaan om de collectie binnen openbare bibliotheken te versterken. Er wordt meer geïnvesteerd in het kopen van nieuwe boeken, maar ook in het digitaliseren van bestaande boeken. Daarnaast wordt er ook meer geïnvesteerd in het aanbieden van e-boeken en andere digitale middelen. 

5. Samenwerking 

Openbare bibliotheken staan in Nederland steeds meer open voor de samenwerking met andere organisaties. Er worden steeds meer samenwerkingsverbanden aangegaan met andere organisaties zoals bedrijven, onderwijsinstellingen en culturele instellingen. Dit zorgt ervoor dat openbare bibliotheken nog beter kunnen voldoen aan de behoeftes van de gebruikers.

---einde tekst ChatGPT

Van ontwikkelingen naar een meerjarenplan...

Okee, tot zover de aanzet van ChatGPT van de ontwikkelingen. Niet onaardig moet ik zeggen. Als een journalist met dit lijstje was gekomen hadden we gezegd dat hij of zij het aardig had samengevat. Een wethouder of  lid van de raad van toezicht zou hier ook prima mee weg komen. Het kan natuurlijk wel wat scherper want de hoofdlijnen van het bibliotheekconvenant en de netwerkagenda missen maar de hoofdlijn zit er wel degelijk in.  

Ik besloot een stap verder te gaan. Van bovenstaande ontwikkelingen naar een meerjarenplan. Dus ik stelde de vraag: 

'Schrijf een meerjarenplan voor een openbare bibliotheek in Nederland'

Ik geef toe, de vraag was niet heel specifiek. Ik vroeg niet om tien speerpunten of iets dergelijks. Maar hieronder het antwoord.

Het meerjarenplan voor een openbare bibliotheek volgens ChatGTP

Jaar 1 

Inventarisatie van de huidige situatie. Hierbij zal onder andere gekeken worden naar de huidige bezetting, het aantal bezoekers, de verkoopcijfers van boeken en de gebruikte technologie.

Jaar 2 

Aanpassing van de bibliotheek aan de huidige eisen. Hierbij zal gekeken worden naar de inrichting van de bibliotheek, de aanwezige technologie en de diversiteit van het aanbod.

Jaar 3

Verbetering van de technologische infrastructuur. Hierbij zal gekeken worden naar de aanschaf van nieuwe computers, tablets en e-readers. Daarnaast zal er gekeken worden naar de mogelijkheid om boeken digitaal aan te bieden.

Jaar 4 

Versterking van de relatie met de gemeenschap. Hierbij zal gekeken worden naar de mogelijkheid om activiteiten te organiseren, zoals lezingen, workshops en cursussen. Daarnaast zal er gekeken worden naar de mogelijkheid om samen te werken met lokale organisaties.

Jaar 5 

Evaluatie en bijstelling van het meerjarenplan. Hierbij zal gekeken worden naar de resultaten van de voorgaande jaren en naar de mogelijkheid om het meerjarenplan aan te passen aan de huidige situatie.

Houd er rekening mee dat deze meerjarenplan is een voorbeeld, en het is aan te raden dat je het aanpast aan de specifieke situatie van de bibliotheek. Dit plan is ook geen vervanging voor professioneel advies.

---einde tekst ChatGPT

Van meerjarenplan naar productontwikkeling

Nou, ik denk dat u net als ik even hebt zitten lachen bij deze uitkomst. Nu moet gezegd dat de vesrsie waar je open mee kunt werken beperkt is in de omvang van de tekst tot 4.000 tekens. Maar dan nog, dit is toch wel heel algemeen. Overigens ken ik subsidieaanvragen (natuurlijk niet die van mij :-) die wel eens op dit niveau zijn geformuleerd en ook nog werden toegekend met duizenden euro's. 

Ik besloot nog een stap verder te gaan. Het bedrijf dat ChatGTP en Dall-e maakt heeft ook nog een brainstormmodule die DaVinci heet. En omdat het meerjarenplan wat de algemeen bleef, besloot ik de AI-software de volgende vraag te stellen:

'Geef nieuwe producten voor openbare bibliotheken en geef een toelichting van maximaal honderd woorden per idee.'  

Ik hoor u denken: 'nee, dat kan de robot niet'. Ja, de computer deed het. En dit kwam er uit.

Nieuwe producten voor openbare bibliotheken volgens DaVinci

1. Digitale Bibliotheek 

Een online platform waar mensen kunnen zoeken naar boeken, audio- en videomateriaal en andere informatiebronnen die door bibliotheken worden aangeboden. Het zou gemakkelijk gebruikers moeten toelaten om op het systeem te zoeken, items uit te lenen of direct te downloaden. 

2. Vergaderzalenfaciliteit 

Deze faciliteit zou bibliotheken helpen om inkomsten te genereren van vergaderingverhuur voor lokale organisaties, bedrijven en instellingen die hun ruimtes nodig hebben voor verschillende evenementtypes. 

3. Multimedia-lab 

Dit lab zou computers met internettoegang bevatten alsook multimedia-apparatuur voor video-, audiobewerking en -productie, 3D-modellering etc., wat studentengroepjes in staat zou stellen om samenzijn project toe afmaken met behulp van professionele tools beschikbaar in bibliotheken. 

4. Online cursussen 

Door online cursussen aan te biedingen via eLearningplatforms of webinars kan de openbare bibliotheek gebruikers onderwijzen over alle aspectenv an informatieveleiding . Hierdoor kunnenn ze hun vaardigheden verbeteren op het gebied van research , mediaproductie enzovoorts.

---einde tekst ChatGPT

Dag bibliothecaris en dag beleidsadviseur?

Deze bovenstaande vier ideeën zijn misschien niet heel baanbrekend maar wel allemaal relevant. Dit lijstje had een voorstel van een lokale politieke partij bij eventuele bezuinigingen kunnen zijn. En het aardige is hoe snel zo'n lijstje met ideeën redelijk consistent is met alle stappen die ervoor zijn gezet.

Belangrijk is ook hoe specifiek je de vraag stelt. Hoe specifieker je vraagt (ik wil zoveel punten, zoveel woorden en in deze vorm), hoe beter het wordt. Je kunt vragen om vijf, tien  of twintig nieuwe ideeën voor bibliotheekwerk vragen. Telkens levert dat andere en nieuwe ideeën. Wie om meer ideeën vraagt krijgt voorstellen op een steeds dieper detailniveau.  

Zo vroeg ik bijvoorbeeld nog aan de robot twee redenen waarom een openbare bibliotheek gesloten zou moeten worden. Antwoord: gebrek aan overheidsmiddelen of ingehaald door de technologie. En ik vroeg wat twee redenen waren om meer geld aan de openbare bibliotheken te geven. Antwoord: Met meer geld kunnen er meer educatieve programma's worden uitgevoerd die kinderen en volwassenen meer kansen geven en met meer geld kunnen met name mensen met minder geld of die lijden onder sociale uitsluiting meer kansen kunnen krijgen. En zo ging ik nog even door.... Licht verslavend inderdaad zoals zoeken op internet dat in het begon ook was.

Je kunt de tekstrobot van alles laten schrijven, van liefdesbrief, tot een gedicht of opstel. Ik kan me wel voorstellen dat docenten zich zorgen maken. Want de manier waarop je tekstrobot vragen stelt, is exact hetzelfde als hoe je op een middelbare school een opdracht geeft.  Zelfs vond ik de robot die op jouw verzoek beelden maakt erg leuk.  Daar ga ik denk in nog vaker gebruik van maken. 

Is het werk van de bibliothecaris, docent of de beleidsadviseur dus eindig?  Nee, elke nieuwe stap in technologie levert nieuwe mogelijkheden op waar je gebruik van kunt maken en levert ook weer mensen op die hulp nodig hebben in het gebruik. Binnen bibliotheken is dit denk ik heel interessant voor collega's die met het voortgezet onderwijs werken. Maar reken maar dat dit technologie is die razendsnel ook andere groepen gaat bereiken.  

In mijn vorige blog haalde ik aan welke weg wij al hebben afgelegd met internet. Die weg is dus nog lang niet ten einde. We leerden mailen, we leerden internetten, we leerden omgaan met sociale media.  De trein van digitalisering dendert door. Dat bibliotheken zich druk maken over AI is dus niet zo gek. De AI-parade trekt nog immer door het land en wie er meer over wil weten of wil weten waar die parade nu is, kan terecht bij de agenda van de AI-coalitie.   En als je zelf ChatGPT wil gebruiken, begin dan eens bij deze instructiepagina, daar heb ik veel aan gehad. 

Tot slot liet ik ChatGPT nog één ding doen: een gedicht maken. En dan een gedicht waar ikzelf in voor zou komen. Ik deel het graag. 

Mark reisde ver weg. Op de trein, zijn nieuwe pad. Deze digitale trein dendert door en mijn hart klopt in mijn keel voor een avontuur dat begint.  Ik wens u weer een fijne dag en tot een volgend blog.

Welkom op het internet: van 1998 naar 2023

Ik stond af te wassen met mijn jongste dochter. Nou ja, jong, ook zestien inmiddels. Haar spotify-playlist was aangezet als afwasmuziek. En terwijl de borden en bekers passeerden kwam bovenstaande nummer van Bo Burnham voorbij. Mijn dochter had de Amerikaanse cabaretier ontdekt via zijn Netflixserie Inside tijdens de coronacrisis. 

Luister het nummer maar eens af. Het is in een paar minuten tijd wat internet van onze samenleving gemaakt heeft. Een grote zegen maar evenzeer een monster. 

Burnham zingt:

'Could I interest you in everything?
All of the time?
A little bit of everything
All of the time
Apathy's a tragedy
And boredom is a crime
Anything and everything
All of the time'

Verveling is een misdaad... dat is toch een rake typering. 

In zijn lied gaat hij terug naar 1999 als startpunt van internet. Toen zat ik zelf overigens er toch al een paar jaar op. Ik zat op voorlopers van internet in 1994 en 1995. En toen ik overstapte in 1998 naar de Overijsselse Bibliotheek Dienst was mijn eerste klus om in alle vestigingen internet aan te leggen, internet-pc's te installeren en cursussen te geven. Een mooie tijd met veel pionieren. 

Een man die mij nog les had gegeven op de Bibliotheekacademie was Jeroen Teelen. Hij ging in 1996 bij Teleac aan de slag om heel Nederland uit te leggen hoe internet werkte. Kijk dit nog eens terug. Voor wie wat ouder is, zal het toch enige nostalgie oproepen. Wie jonger is, zal zich rot lachen om hoe ingewikkeld en technisch het toen was. 

1996 versus 2023. Van internet alleen op een pc met een telefoonlijn naar internet op zo ongeveer alle 'slimme' apparaten in ons huis. De rol van de bibliotheek is eigenlijk niet eens zo heel veel veranderd. Ik kan mij herinneren dat er ergens aan het begin van het millennium eens een onderzoek is geweest hoe mensen hadden leren internetten. Ruim 10% van alle Nederlanders bleek dat geleerd te hebben in de bibliotheek. 

25 jaar internet in de bibliotheek

In veel Overijsselse bibliotheken installeerde ik zelf in 1998 het internet. In die vestigingen, en ik vermoed dat het er ook vele zijn buiten Overijssel, vieren we dus 25 jaar internet. Hele hordes bibliothecarissen gingen op cursus internet en toen social media opkwam, kwam daar de cursus 23dingen bij van Rob Coers. Overigens is dit weblog nog steeds een uitvloeisel van die cursus.

Non-fictie-collecties hadden te lijden onder het internet, informatie was steeds vaker buiten de bibliotheek te vinden. Voor een uittreksel hoefde je niet meer naar de uittrekselkast. Voor informatie voor je werkstuk, kon je plotseling overal en altijd terecht bij Google.

Ondertussen is internet zo dominant geworden dat TikTok of een ander platform binnen enkele seconden van ons een profiel heeft aangemaakt en ons binnen dat algoritme blijft voeren. Kinderen die meer dan tien uur per dag actief zijn op hun smartphone zijn geen uitzondering. 

En bibliotheken? Die blijken in al dat geweld steeds meer van belang. Nog steeds om te leren over het omgaan met een steeds diverser internetlandschap. En steeds vaker als studieplek om de afleiding van het zuigende scherm uit te schakelen. 

Het internet is een blijvertje gebleken. Maar dat voorspelde Joop van Zijl in 1996 al bij het jaaroverzicht. In een interview gaf hij toe dat hij er eigenlijk helemaal niks van af wist. "Ik snapte er helemaal niets van. Collega Peer Ulijn had deze tekst voor mij geschreven. Achteraf is dat inderdaad wel komisch." 

Maar mocht u dus nog niets te vieren hebben dit jaar, dan is 25 jaar internet in uw bibliotheek vast reden voor een klein feestje of een reden om eens terug te blikken. 

En bedenk nog even: wat deden wij eigenlijk toen we twee jaar oud waren? Hoe redde je het zonder iPad? 

Verveling is inderdaad een misdaad geworden.

Wij plunderen onze kleinkinderen en waarom we cultuur nodig hebben om leven te geven aan onze levens

Zo, hierbij weer de eerste post van 2023. Mag ik u nog een gelukkig nieuwjaar wensen? Hierbij dan! We eindigden vorig jaar met mooie woorden van de conciërge van het bibliotheekwerk. Met een goed gevoel gingen we onder de kerstboom. Maar daar ga ik u nu toch echter onder vandaan halen. Want er is werk aan de winkel. En flink ook. Dus hup, aan de slag en begin met dit artikel zou ik zeggen. 

En om de toon maar even te zetten, lees even dit citaat. Het eindigt ermee dat u uw eigen kleinkinderen aan het bestelen bent dus bereid u maar vast voor. Vertel ik u later meer.

'Geachte aanwezigen, misschien had u verwacht dat ik over Indonesië zou praten of Congo, twee landen waarin ik mijn jaren heb verdiept en die mij zoveel hebben geleerd. Misschien ha u gehoopt dat ik over het kolonialisme zou praten en over welke schuld en verantwoordelijkheid wij daarvoor dragen. Welaan dan, ja, dat is wat ik wil doen. Laat ons vandaag over kolonialisme praten, laat het ons hebben over schuld en verantwoordelijkheid. Laat het ons hebben over de rol van het Westen. Maar niet enkel achteruitblikkend. Want zelfs als we met het kolonialisme uit het verleden ooit helemaal in het reine zijn gekomen, hebben we nog steeds niets gedaan aan de dramatische manier waarop we nu de toekomst koloniseren. De mensheid palmt de komende eeuw in met dezelfde meedogenloosheid, dezelfde hebzucht en dezelfde kortzichtigheid waarmee in vroeger tijden werelddelen werden toegeëigend. Kolonialisme is niet langer iets territoriaals maar iets temporeels geworden; het ergste ligt wellicht niet achter ons, maar vóór ons. Wij gedragen ons als de kolonisatoren van de toekomstige generaties. Wij ontnemen hun hun vrijheid, hun gezondheid, misschien zelfs hun leven - net zoals kolonialen in het verleden deden. We zadelen de mensen na ons op met onszelf en we doen dat met een brutaliteit en onverschilligheid die doen duizelen. Wij doen als zij er niet zijn, alsof hun lang het onze is, alsof hun wereld leeg is, alsof wij zomaar mogen graaien in de daar voorradige grondstoffen - drinkbaar water, vruchtbare grond, gezonde lucht - er niet aan denkend dat zij die grondstoffen misschien ook nodig zullen hebben. Wij plunderen onze kleinkinderen, wij bestelen onze kinderen, wij vergiftigen onze kroost.'

In de kerstvakantie las ik het boekje 'De kolonisatie van de toekomst' van David van Reybrouck. Het boekje telt slechts 51 pagina's tekst maar elk van die pagina's is even indringend als bovenstaande tekst. Het is de tekst die is uitgesproken bij de Huizinga-lezing in december 2021.  Van Reybrouck kent u waarschijnlijk als de historicus die met 'Congo' en met 'Revolusi' de koloniale verledens van zowel België als Nederland magistraal beschreef. Minder bekend is dat Van Reybrouck zich ook inzet voor vormen van politieke vernieuwing. Hij schreef daarover de boeken met de prikkelende titels 'Pleidooi voor populisme' en 'Tegen verkiezingen'. In beide titels gaat hij in op hoe burgers weer beter betrokken kunnen bij de politiek. En in zijn boekje 'Vrede kun je leren' dat hij schreef na de aanslagen in Bataclan, zoekt hij samen met Thomas D'Ansembourg naar hoe methoden voor wederzijds begrip beter ingebed kunnen worden in onze samenleving. Van Reybrouck behoort met die laatste titels voor mij tot iemand die zoekt naar oplossingen voor bijna onmogelijke opgaven in onze samenleving. 

En dit keer schreef hij dus hoe onze generaties zich als koloniaal gedragen ten opzichte van onze volgende generaties. 

Tussen individuele en gezamenlijke verantwoordelijkheid

Maar kunt u het verhaal van Van Reybrouck ontkrachten? Nee, we weten allemaal dat Van Reybrouck gelijk heeft. Ook Claudia de Breij ging in haar oudejaarsconference in op de excuses die mensen boven de dertig nu al moeten maken naar mensen onder de dertig omdat ze de aarde in slechte staat gaan achterlaten en de schuld doorschuiven naar volgende generaties. Een schuld die steeds verder oploopt.

En sommigen van ons doen dappere pogingen: vliegen niet meer, eten geen vlees, rijden geen auto, en ontzeggen zichzelf veel. Anderen zeggen: ja, maar een keer vliegen moet toch nog kunnen en zonder auto kunnen we toch niet? De ruimte die ene burger wint voor het klimaat door zijn of haar goede gedrag wordt door een andere burger straffeloos weer ingepikt. Winst voor het milieu: per saldo nul.

Van Reybrouck gaat in zijn boek dan ook in op vier mogelijke oplossingen voor de klimaatcrisis, het thema dat de komende decennia een allesbepalende rol zal spelen op de politieke agenda. En geloof me we gaan ons in de komende decennia nog heel vaak afvragen waarom we niet eerder gehandeld hebben. Van Reybrouck geeft aan dat we leven aan de vooravond van een klimaatcatastrofe. 

Burgerberaad en 'Carbo'-rechten

De vier oplossingen die Van Reybrouck aandraagt, gaan in de kern allemaal over hoe dit probleem moet verplaatsen van een individuele naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Niet één burger moet wat doen maar een heel land. Niet één land moet wat doen maar álle landen. Hij hekelt daarbij hoe de politiek - die juist gekozen wordt om goede beslissingen te nemen - om electorale redenen telkens die goede beslissingen uitstelt.  

Drie van de vier oplossingen gaan over het creëren van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Hij pleit voor een wereldwijd en bindend burgerberaad dat jaarlijks zou moeten plaatsvinden. Hij verwacht dat gelote burgers in staat zijn om met elkaar in staat zijn keuzes te maken die politici niet durven te nemen. En daar zijn eerlijk gezegd redelijk wat goede voorbeelden van. En hij wil dat niet alleen op nationaal niveau maar ook op globaal niveau. De derde oplossing is dat hij aangeeft dat er - wereldwijd - geïndividualiseerde 'carbo'-rechten moeten komen. Geen rechten om CO2 of andere giftige stoffen uit te stoten maar rechten om fossiele brandstoffen te gebruiken. Het voert te ver om exact uit te leggen hoe hij dit voorstaat maar hij zet daarbij een aanzet neer die burgers bevoordeelt ten opzichte van bedrijven en die arme landen kan bevoordelen ten opzichte van rijke landen. 

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Het vierde voorstel van hem is, zoals hij zelf zegt, grimmiger. Hij vraagt zich namelijk af of de politiek het wel aandurft om de eerste drie acties in gang te zetten. Er komt een punt waarop de houding van politici en het vooruitschuiven van het probleem niet langer houdbaar wordt. Hoe lang mag je mee blijven werken aan je eigen ondergang? De politiek heeft in de afgelopen decennia een grote nalatigheid laten zien: zie de stikstofcrisis, zie de gascrisis of het wankele beleid rond Schiphol en vliegen. Zolang bedrijven belangrijker zijn dan burgers, zal economie boven leefbaarheid gaan. Van Reybrouck zegt dat het punt dat burgers ongehoorzaam moeten worden wel eens dichterbij ligt dan we denken. Hij stelt dan ook voor om - in dat geval - een beweging op te zetten waarbij burgers eisen een deel van hun belasting terug te geven omdat deze alleen wordt gebruik voor beleid dat afbreuk doet aan de aarde. Er is zelfs al een rekenformule voor die wereldwijd gebruikt wordt.

In het interview na afloop van zijn lezing geeft hij aan dat hij graag de eerste is die de overheid wil aanspreken op deze manier en dat het nodig is om die acties nu al voor te bereiden. Het zijn harde woorden van iemand die zich eigenlijk continue inzet om polarisatie tegen te gaan.   

Wat kunnen we doen?

Ik ben, net als Van Reybrouck, geen activist maar ik heb wel kinderen. En ik herken wat Van Reybrouck zegt en hoe ik met mijn gedrag de vrijheid van mijn kinderen beperk. En ja, ik worstel daarmee. Ik zie ook hoe onze samenleving nog steeds uitgaat van een eeuwigdurende groei van consumptie: ja, we leggen zonnepanelen op ons dak maar nemen tegelijkertijd een airco. Poetin was in die zin met zijn verschrikkelijke oorlog de eerste die Nederlanders massaal hun verwarming lager liet zetten. Daar gingen we in één keer van individuele naar gezamenlijke verantwoordelijkheid. Maar wel via ieders eigen eigen portemonnee. Het toont aan hoe diep ons economische systeem zit en hoe ingewikkeld dat deze verandering maakt. 

Van Van Reybrouck naar Uslu

Toevallig of niet, de Huizinga-lezing van 2022, werd gedaan door Gunay Uslu, onze staatssecretaris met zo'n groot hart voor bibliotheken. Haar lezing ging over de culturele waardering in Nederland.  En daar klonk een heel ander geluid dan het ongemakkelijke verhaal van Van Reybrouck een jaar eerder. Haar titel: Cultuur geeft leven aan onze levens. In haar lezing gaf ze vier voorbeelden van wegbereiders voor de liefde voor kunst en cultuur. Om deze vervolgens te verbinden aan de grote vraagstukken van deze tijd:

'Terwijl Oekraïne strijdt en lijdt, verandert er veel in de wereld. Naast een oorlog in onze achtertuin, de geopolitieke verschuivingen die plaatsvinden, vragen het klimaatprobleem, het energievraagstuk, en toenemende tegenstellingen onze aandacht. In steeds meer landen.

Angela Merkel zei over de grote, ingewikkelde uitdagingen van onze tijd eens dat we de antwoorden alleen kunnen vinden als we door de ogen van een ander naar de wereld kijken. Laat dat nu precies zijn waartoe cultuur in staat is! Je verplaatsen in een ander. Dat verbindt! En het is juist deze verbindende kracht waar deze tijd om schreeuwt. Verbinding door kunst en cultuur, zonder groepen en individuen buiten te sluiten, zoals we in het verleden te vaak hebben gezien. Zonder claims, wij-zij-denken, of welke vorm van uitsluiting dan ook. Laat die tijd geschiedenis zijn.

Want waar toe-eigening anderen uitsluit, verliest cultuur haar verbindende kracht. En als de verbindende kracht afneemt, wordt het moeilijker om vooruit te blijven gaan. Als mens, als samenleving.'

Inderdaad een heel ander geluid. Sommigen zullen zelfs zeggen dat het recht tegenover het verhaal van Van Reybrouck staat. Sommigen zullen Uslu naïviteit verwijten want zijn het niet de economie en het geld die alles bepalen?  

Harde keuzes vragen om zachte krachten

Ik denk juist dat het heel erg bij elkaar hoort. Wie harde keuzes moet maken, heeft zachte krachten nodig. Geen grote beslissingen zonder begrip, respect en draagvlak. En dan is de kracht om je te verplaatsen in een ander en om wegen naar elkaar te vinden onontbeerlijk. Polarisatie stelt grote beslissingen uit. Begrip kan grote beslissingen versnellen. Dan konden kunst en cultuur nog wel eens bitter hard nodig zijn. Ik vind het een mooi antwoord op de verbinding en gezamenlijkheid en verantwoordelijkheid waar Van Reybrouck om vraagt. Dus bibliotheken, er is werk te doen! U hebt een taak. 

Overigens zegt ze over bibliotheken in die zelfde lezing:

'Ik zie wat betreft toegankelijkheid een sleutelrol weggelegd voor de bibliotheek. Eén van de meest democratische plekken die er is. Mensen noemen de bieb wel eens de hemel of het toonbeeld van vrijheid. Het is een plek die je horizon verbreedt. Je leent er niet alleen boeken. Bibliotheken zijn bij uitstek locaties waar mensen cultureel ontwaken en cultureel volwassen kunnen worden. Het zijn plekken waar mensen groeien, leren, oefenen, of juist even de stilte opzoeken. Plekken waar je je wereld vergroot, door een ontmoeting met een dorps- of stadsgenoot die je nog niet kende.'

Bibliotheken als schakel in een veel breder verband. Van volksverheffers naar wereldverbeteraars.

Terugluisteren of teruglezen

Zelf nog een terugluisteren of lezen? De lezing van Van Reybrouck is ook opgenomen en in één uur en twintig minuten hebt u dan ook het hele verhaal.

De speech van Uslu heb ik niet opgenomen gevonden maar de tekst is wel integraal terug te vinden op de deze site. 

Terecht ongemak en liefde om het tegemoet te treden

Het boekje van Van Reybrouck bevat 51 pagina's terecht ongemak. Ongemak waar we met zijn allen een weg in moeten vinden. Het zijn niet alleen de boeren, het zijn niet alleen de Schiphols of de vieze bedrijven. Dit gaat over ons allemaal. Moeten we dus goede voornemens hebben? Zeker, een ieder die toekomstige generaties lief heeft, weet dat we nu wat te doen hebben. Uslu geeft met haar lezing je een manier om het met liefde tegemoet te treden en om kunst en cultuur in te zetten om opnieuw naar de werkelijkheid te kijken, te verbinden en te overbruggen. 

Gelukkig nieuwjaar, het wordt een jaar met een opgave!