Sommigen noemen mij de conciërge van het bibliotheekwerk: ik ga nergens over maar ik bemoei me overal mee. Een onbezoldigde functie die ik me graag laat aanleunen. En zoals jullie natuurlijk wel weten: na de directeur is de conciërge toch de belangrijkste functie binnen een school of organisatie. En tja, wie is de directeur van het Nederlands bibliotheekwerk? Precies... niemand. En wie houdt dus de kersttoespraak voor de hele sector? Inderdaad, de conciërge. En ach, als lokale bibliotheekdirecteur kunt u onderstaande terugblik en vooruitblik zo houden in uw eigen bibliotheek. Voeg er een paar lokale zaken aan toe en u bent klaar. Graag gedaan.
Nou, dit zal wel de laatste inhoudelijke blog zijn van dit jaar. Dus een terugblik op 2022 en een vooruitblik op 2023. Deze conciërge doet dat langs vier lijnen en met één geheim wapen. Weten wat en hoe? Lees dan verder.
Op de eerste plaats: 2022 wordt een historisch bibliotheekjaar. Daarover zo meer. Maar weet u nog dat op deze datum vorig jaar de horeca weer gesloten werd en de niet-essentiële winkels dicht gingen? De laatste lockdown startte toen. Ik was het al weer kwijt en ik denk velen van u ook. Hoe snel we dus vergeten. Bibliotheken werden op dat moment essentieel verklaard en mochten open blijven. Ondertussen moesten alle andere culturele instellingen sluiten.
Lijn 1: Versterking van het stelsel: naar een zorgplicht en een tijdelijke regeling
Zoals al gezegd: 2022 was een historisch bibliotheekjaar: eerst kwamen bibliotheken in het regeerakkoord. Dat gebeurde op de valreep van 2021. Daarna gingen ambtenaren aan de slag met de hoofdlijnenbrief cultuur die in mei van dit jaar uit kwam. De apotheose kwam met Prinsjesdag in september toen duidelijk werd dat er er € 60 miljoen extra zou worden geïnvesteerd in het bibliotheekwerk. In november van dit jaar kwam meer duiding met de bibliotheekbrief.
Na jaren van lokale bezuinigingen op bibliotheekwerk gloren er weer investeringen. Eerst via een tijdelijke regeling maar vanaf 2025 via een zorgplicht voor gemeenten (en provincies) waarbij ongeveer € 3,- per inwoner voor bibliotheekwerk erbij zal komen. De tijdelijke regeling zal vooral ingaan op herstel van gaten in het netwerk en investeringen op plekken waar dit het hardste nodig is.
Het komende jaar wordt dus een jaar waarbij we nu echt gaan starten met investeren in herstel van het netwerk en daarbij zal het naar mijn mening gaan om investeren in plekken én mensen. Bibliotheken blijken prachtige lokale voorzieningen zijn die enerzijds zich heel dicht bij de burger organiseren en die zich anderzijds landelijk kunnen manifesteren. En dat herstel is hard nodig. Het aantal vestigingen liep terug maar ook het aantal bibliothecarissen. In 2010 had het bibliotheekwerk nog 5.200 formatieplaatsen, in 2021 waren dat er nog 4.450. En dat terwijl bibliotheken meer zijn gaan doen en ruimer open gingen. Zeker, vaak met creatieve oplossingen als zelfbediening, toezicht door partners en vrijwilligers. Maar het komend jaar is het adagium dus: meer plekken met meer mensen erbij! We hebben een geweldige klus geklaard en we gaan ons voorbereiden voor een volgende stap: bouwen aan de toekomst! Want we zijn nog lang niet klaar. En dat brengt me bij lijn 2 en lijn 3. Lees dus nog even door.
Lijn 2: Leesbevordering en Bibliotheek op school: van alarmbellen naar structurele borging
Ook in 2022 gingen er weer alarmbellen af over het leesniveau van kinderen. Maar er was ook mooi nieuws. Ook hier bleek dat er extra geld in de miljoenennota was uitgetrokken voor een extra impuls in Boekstart en Bibliotheek op school. € 12,9 miljoen in totaal. Dit als onderdeel van het masterplan basisvaardigheden waarbij structureel € 1 miljard voor het onderwijs wordt uitgetrokken om taal en lezen, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid op orde te krijgen.
2022 leverde ons dus een aanzet op maar nog niet 'hét grote leesoffensief'. Dat moet komende jaren echt uit dat masterplan Basisvaardigheden komen. Bijzonder is wel om te zien dat de Bibliotheek op school nu definitief in het pakket van Onderwijs zit en dus bij minister Wiersma en niet bij Cultuur van Uslu. Hoewel dat een kleine verschuiving lijkt, is dat een wezenlijk verschil wie kijkt naar de omvang van de cultuurbegroting (1 miljard) en die van onderwijs (40 miljard). De zakken van Wiersma zijn een stuk dieper dan die van Uslu.
En ik verklap vast: ook in 2023 gaan de alarmbellen over het leesniveau weer af. In het voorjaar van 2023 komt het volgende Pisa-rapport. Spoiler alert: uit dat rapport gaat blijken dat Nederlandse kinderen nog slechter gaan lezen. En dat terwijl uit het vorige rapport al bleek dat 24% van de 15-jarigen in het voorportaal van de laaggeletterdheid zit. En net als toen zal ook nu iedereen moord en brand schreeuwen. Het woord leescrisis zal opnieuw vallen en iedereen zal opnieuw zeggen dat er wat moet gebeuren. Wat gaan wij ondertussen doen? Wij bouwen rustig verder aan allianties met het onderwijs. We komen met ambities voor 100% Bibliotheek op school in het basisonderwijs en een forse ambitie in het voortgezet onderwijs. En samen met gemeenten en kinderopvang zullen we onze inspanningen voor Boekstart in de Kinderopvang verder uitbouwen. Ook daar graag 100% aanwezigheid. Meer plekken én meer mensen, ik zei het al.
Het aantal leesconsulenten die we nodig hebben, is een aandachtspunt. Waar gaan we die vinden in deze arbeidsmarkt? Kortom, ook hier investeren in mensen.
Lijn 3: Informatiepunten Digitale Overheid: van borging naar verbreding
In 2019 werden de eerste Informatiepunten Digitale Overheid (IDO) geopend. Inmiddels zijn het er meer dan 600. Bibliotheken volgen de lijn dat elke vestiging eigenlijk wel een IDO kan zijn. Hartstikke mooi. Ga daarmee door. Net als dat we steeds vaker IDO's zien op plekken buiten de bibliotheek: op VO-scholen, bij sociaal werkbedrijven en soms zelfs bij Mc Donalds. Op al die plekken ondersteunt de bibliotheek.
Op de valreep van 2022 werd de overheveling van de financiering van de IDO's van Rijk naar gemeenten een feit. De € 0,83 per inwoner is geborgd en voor sommige bibliotheken zal dit bedrag nog kunnen groeien richting een euro per inwoner. De landelijke samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en landelijke overheidspartijen is geborgd terwijl gemeenten mee gaan doen in het creëren van lokale netwerken. Dat deden ze overigens vaak al wel maar nu met een formele rol. Overigens: de IDO's zijn wettelijk geborgd in de wet Modernisering Elektronisch Verkeer. Daarin wordt gemeld dat er een IDO moet zijn in elke gemeente. Er is hier dus al een zorgplicht. In de toelichting en handreiking bij de Specifieke Uitkering voor IDO's kun je zien dat deze IDO's weer belegd moeten worden bij de bibliotheek.
Zijn we klaar? Ook hier is het antwoord nee. Als de coronacrisis ons iets heeft geleerd, is het wel dat als de samenleving een klein beetje versneld in de digitale wereld dat er al snel veel mensen vertwijfeld achterblijven. Kortom, door blijven bouwen aan het bereik en omvang van de IDO's. We zijn op veel plekken maar er moeten nog meer burgers bereikt kunnen worden.
Daarnaast zullen we zien dat we naast de Digitale Overheid de komende tijd ook nog wel gevraagd zullen worden als bibliotheken rond de thema's Gezondheid en Geld. Op de lange termijn is de vraag of bibliotheken dat ene loket willen zijn waar inwoners van Nederland altijd een vraag kunnen stellen. Mijn antwoord is in beginsel positief maar ik zie ook wel dat je daar nog wel wat afspraken over moet maken met elkaar. Maar kansen, die zijn er zeker? Ook hier: meer plekken, meer onderwerpen én meer mensen.
Lijn 4: Een nieuw bibliotheekconvenant
'Ons' bibliotheekconvenant loopt van 2020 - 2023. Het huidige convenant loopt dus volgend jaar af. Er moet dus een nieuwe komen. En hoewel we nog lang niet klaar zijn met de drie maatschappelijke opgaven - geletterde samenleving, participatie in de informatiesamenleving en een leven lang ontwikkelen - is er natuurlijk wel ruimte om thema's toe te voegen of zaken iets anders te rangschikken. Dat taalhuizen en IDO's niet in dezelfde lijn zitten is beleidsmatig wat onhandig bijvoorbeeld. Maar ook een nieuw thema als 'gecombineerde instellingen en multifunctionele organisaties' zou ergens een plek kunnen krijgen. Ja, denk er maar eens over na. Want een zin in het nieuwe bibliotheekconvenant betekent namelijk dat we daar de komende vier jaar met elkaar de ogen op zullen hebben.
Dat nieuwe bibliotheekconvenant zal dus de periode omspannen waarin de zorgplicht voor gemeenten én provincies gestalte moet krijgen. Dat zal bestuurlijk dan ook het hoofdthema worden.
En uiteindelijk ook hier: meer plekken, meer onderwerpen én meer mensen.
Het geheime wapen?
Nou, beste directeuren, volgens mij hebt u al heel veel stof voor de Nieuwjaarstoespraak. Toch mist het belangrijkste nog: het geheime wapen waarmee alles lijkt te lukken wat bibliotheken tegenwoordig doen. Voor mij is er geen groter plezier dan om te werken met bibliotheekmedewerkers en samen te kijken hoe we onze inwoners kunnen helpen. Of het nu gaat om de Belastingdienst, IDO's of Bibliotheek op school telkens kom ik vrolijke collega's tegen die zich met aanstekelijk enthousiasme inzetten. Professionals die gewoon het beste willen voor mensen die iets digitaals moeten leren, mensen die een boek willen lenen of voor kinderen die plezier in lezen moeten krijgen. Deze collega's zijn het geheim van de afgelopen jaren. Ondanks alle shit van bezuinigingen werd gewoon stoïcijns doorgewerkt of werden creatieve oplossingen bedacht. Het is deze houding van dit kleine leger aan beroepskrachten die ervoor zorgt dat lukt wat menigeen niet voor mogelijk hield. Een klein leger dat weer een groter leger van vrijwilligers motiveert. En vervolgens weer samen met allerlei partners.
Het begint met een handvol mensen. Een handvol mensen die nog meer mensen in beweging brengen en die op hun beurt ook weer mensen in beweging krijgen. Samen vormen we zo een 'massa-ontwikkelings-wapen'. Het geheime wapen bestaat uit leesconsulenten, informatiemedewerkers, onderwijsspecialisten, taalhuiscoördinatoren, digitaal specialisten, gastheren en -vrouwen, taalmaatjes, digitale docenten en noem maar op.
Het is dít aanstekelijke enthousiasme dat de beste garantie is voor een mooie toekomst. Een toekomst voor jouw stad of dorp, jouw provincies of voor het het hele land. Het is bibliotheken om het even. Het is de inwoner die telt. Lokaal organiseren, landelijk manifesteren.
Ja, deze conciërge is wel in zijn nopjes. Vier lijnen en een geheim wapen. Een bijzonder jaar achter ons en prima voorgesorteerd voor het volgende jaar. Ach, en ik ben vast wat vergeten. Maar dat vergeeft u me vast. Ik ben ook maar de conciërge hè. Fijne dagen allemaal.
5 opmerkingen:
Hear hear!
@Laura: dank!
Ware woorden @Mark Deckers. Bedankt voor deze bijdrage!
@anoniem: dank!
Wat een mooie bijdrage. Het voelt als een pluim van de meester, aangezien ik een van de geheime wapens ben :)
Een reactie posten