dinsdag 31 december 2019

De schouders waarop we staan: drie geschiedenisboeken over bibliotheken en boekhandels

2019 is bijna afgelopen. Het is oudjaar. Voor velen een tijd om terug te blikken en vooruit te kijken. Ik doe dat met drie geschiedenisboeken. Twee over bibliotheken en één over een boekhandel. Alle drie las ik ze met plezier en ze geven samen een mooi tijdsbeeld van de groei en transitie van het boekenvak.

Amsterdammers en hun bibliotheek
Het meest uitgebreide en kloeke boek van de drie wel dat over de geschiedenis van de Amsterdamse Openbare Bibliotheek. Met 300 bladzijdens en twee stevige auteur - Joosje Lakmaker en Eke Veldkamp pakt de OBA meer dan uit. En terecht. In 1919 startte de OBA relatief laat. De overige grote steden waren er eerder bij. Politiek gedoe hield lange tijd de leeszaal tegen. Totdat Annie Gebhard van de Nutsbibliotheek er zich mee ging bemoeien en begon te pleiten voor een Openbare Leeszaal en Bibliotheek.

Lakmaker en Veldkamp laten in hun boek prachtig de ontwikkeling van de bibliotheek zien aan de hand van de ontwikkeling van de stad. De stadsuitbreidingen in de verschillende decennia en de verschillende politieke opvattingen die zich laten reflecteren in het bibliotheekwerk.

Het boek leest als een trein en is rijkelijk gelardeerd met anekdotes.  Mooie uitstapjes naar de parkbibliotheken of belangrijke medewerkers van de bibliotheek. Er zit in het boek een mooi eerbetoon aan Celine Polak en Joseph Alfred Josephus Jitta, respectievelijk medewerker en voorzitter van de bibliotheek en beiden van Joodse komaf. Polak wordt ontslagen (maar ontvangt via de ondergrondse nog lange tijd wachtgeld) en Jitta treedt terug. Polak overleeft de oorlog en hervat haar werk in de zomer van 1945. Jitta komt om in Sobibor.

Wie nieuw is in bibliotheekwerk zou dit boek eigenlijk cadeau moeten krijgen. Het laat zien op welke schouders bibliotheekwerk staat en hoe de bibliotheek telkens zichzelf wist te vernieuwen.

Een zaak van evenwicht, over 150 jaar Boekhandel Broekhuis
In Oost-Nederland is Boekhandel Broekhuis een begrip. Terwijl het Polare-rijk in elkaar donderde bleef het voormalige familiebedrijf dat nu onder leiding staat van Kees Schafrat fier overeind. Met thans boekhandels in Enschede, Hengelo, Almelo en Oldenzaal.

Het boek van Joep Scheffer over Broekhuis laat zien hoe het ook 150 jaar bikkelen is. Hoe een boekbinder een uitgever werd, een agentschap, een boekhandel en een studieboekenbedrijf. Ook van het begin van het bedrijf - nog onder leiding van de familie Broekhuis - blijkt nog veel bewaard gebleven. Daar zit knap speurwerk achter of het archief van het bedrijf is zeer zorgvuldig bewaard.

Na de familie Broekhuis neemt Gerard van der Maar na de oorlog de leiding over. Van der Maar is een bevlogen directeur die zich nationaal en internationaal inzette voor het boekenvak en voor boekhandels in het bijzonder. Een combinatie van liefde voor boeken en weten voor welke regio je werkt.  Een ondernemerschap waar bibliotheken denk ik nog steeds van kunnen leren.

In het boek staat een mooi overzicht van alle boekhandels die in 1933 actief zijn in Hengelo. Het zijn er tien. Slechts twee zijn nog actief. Broekhuis is er daar één van. Het toont hoe broos het evenwicht is tussen voortbestaan en verdwijnen. Wie zich niet weet aan te passen aan de tijd, verdwijnt. Het is dan ook zeer terecht dat de geschiedenis van Broekhuis zo te boek is gesteld.


'Wee de mensch die maar één boek leest', de geschiedenis van de Zutphense bibliotheek
Het meest recente boek is dat van Cor Witbraad 'Wee de mensch die maar één boek leest'. Het gaat over de  111-jarige geschiedenis van de Openbare Bibliotheek in Zutphen. In 1908 begonnen als openbare leeszaal en in 1910 als openbare uitleenbibliotheek. Daarmee was Zutphen de zesde openbare uitleenbibliotheek na Dordrecht,  Leeuwarden, Utrecht, Den Haag en Groningen.  De bibliotheek was in 1908 van 10 uur 's ochtends tot 10 uur 's avonds open. Weliswaar met twee sluitingen voor lunch en avondeten maar toch. En elke dag! Ook op zondag. Hoewel op zondagochtend later toch gesloten moest worden op aandrang van de Tweede Kamer.

Nu kende Zutphen voor de Openbare Leeszaal al de Librije, de oudste leeszaal van Nederland. Open gegaan in 1492 en voortkomend uit de boekerij van de Sint Walburgiskerk. Echt openbaar was het nog niet maar 60 kannuniken en notabelen hadden een sleutel van de Librije en konden naar binnen wanneer zij wilden. Een soort onbemande vestiging avant la lettre dus.

De bibliotheek in Zutphen laat mooi de ontwikkeling zien van veel bibliotheken in Nederland. Langs de lijn van de leeszaalbeweging naar de Tweede Wereldoorlog naar de onstuimige groei en de opkomst van provinciale bibliotheekcentrales en de vorming van basisbibliotheken. Witbraad heeft het als auteur aangedurfd om door te schrijven tot in de zeer recente geschiedenis.

Saillant detail is nog wel de geschiedenis in de Tweede Wereldoorlog. De bibliotheek heeft danig te lijden gehad onder mejuffrouw Smelt, de gemeentearchivaris en fanatiek aanhanger van de 'nieuwe tijd'. Ze nam menig gelegenheid te baat om de bibliotheek te dwingen om haar collectie te zuiveren en te censureren. Mejuffrouw Smelt werd als NSB'er na de oorlog veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf.

Terugkerend thema voor de Zutphense bibliotheek is geld. Goede wil is altijd maar geld komt men altijd tekort. Net als bij Broekhuis is ook een bibliotheek een zaak van evenwicht: met beperkte middelen toch een groot mogelijk maatschappelijk rendement realiseren.

De schouders waar wij op staan en het evenwicht dat we zoeken
 Alles bij elkaar drie mooie boeken om zo eens naast elkaar te leggen. Bij beleidssessies wordt vaak geroepen: 'waar zijn wij van, wat is onze missie?'.  Besef van waar we vandaan komen en op welke schouders we staan, mag soms wel wat groter is mijn bescheiden mening. En wat deze geschiedenissen ook aantonen is welke veranderingsgezindheid er is getoond in de afgelopen 100 jaar. Hoe telkens de nieuwe omstandigheden zijn aangegrepen om te vernieuwen. Dat we meer dan 100 jaar bestaan is niet voor niets: als sector hebben we in elke tijd burgers kunnen helpen en zijn we van waarde geweest. Ja, dat is soms zoeken maar wie niet durft te zoeken of te veranderen weet zeker dat hij of zij over enige tijd niet meer bestaat.

Maar wat ook door alle drie de boeken is te lezen is dat het mensen zijn die het verschil maken. De Annie Gebhards, de Hans van Velzens, de Gerard van der Maars, de Kees Schafratten, de Gerard Huis in 't Velds van deze wereld. En samen met hen honderden bibliotheek- en boekcollega's die hen ondersteunden. Kijk op die manier nog eens om u heen en zie dat je samen inderdaad die weg hebt afgelegd en dat juist die combinatie van mensen ervoor zorgde dat we zijn waar we nu zijn.

Nee, we moeten niet blijven hangen maar we moeten onze geschiedenis ook niet zo maar weg gooien en zeggen dat alles anders moet. Wie zijn geschiedenis niet kent is gedoemd die te herhalen. Wie vooruit wil kijken, moet de lessen van  het verleden kennen. Een mooie reden om in het nieuwe jaar eens één van deze geschiedenissen te lezen.

Ik wens u vanaf deze plek een prachtig 2020 toe!

donderdag 19 december 2019

Deckers-index 2019: Stadskanaal is de best presterende bibliotheek van Nederland! : Deel 5 en slot over de Best Presterende Bibliotheek


De bibliotheek Stadskanaal is met het cluster Zuid-Groningen van Biblionet Groningen de best presterende bibliotheek van Nederland! Stadskanaal presteert over de volle breedte het best op de vier kengetallen waar we de afgelopen weken de top-15's van publiceerden. Stadskanaal laat Arnhem en Nijkerk, de nummers 2 en 3, met ruime achterstand achter zich. Gefeliciteerd!

Deckers-index
Maar waar kijkt u eigenlijk naar in deze top-20 en hoe werkt die? Nou dat gaat als volgt. In de afgelopen week publiceerde ik al de top-15's van het aantal uitleningen per lid, het percentage lid, het aantal bezoeken per inwoner en het aantal activiteiten per 1.000 inwoners.

Van elk van deze kengetallen heb ik een lijst van alle bibliotheken. In totaal staan er 146 bibliotheekstichtingen op deze lijst, want zoveel zijn er in Nederland. Degene die op één van bovenstaande lijsten bovenaan staat, krijgt 146 punten, de nummer twee krijgt 145 punten en zo verder. Tel vervolgens alle punten bij elkaar op et voila: de Deckers-index. Wie precies gemiddeld scoort moet precies in het midden met de puntentelling uitkomen. Het landelijk gemiddelde is dus 4 x 73 punten. 

Stadskanaal is Nederlands Kampioen Allround Bibliotheekwerk
Wie door de lijst heen kijkt, ziet dat het een knappe prestatie is om op alle fronten goed te scoren. Daarmee denk ik dat het ook wel een redelijk gewogen verhaal is. Stadskanaal is van alle bibliotheken dan ook de bibliotheek die in de volle breedte het beste scoort. Het kende twee top-15-noteringen: een 8e plek bij  het aantal uitleningen per lid en een 15e plek bij het aantal bezoeken per inwoner. Bij de andere twee kengetallen - percentage van bevolking dat lid is en het aantal activiteiten per 1.000 inwoners - viel men net buiten de top-15. Zoals je met schaatsen wereldkampioen wordt als je alle afstanden goed kunt schaatsen, zo kun je bij deze index alleen goed scoren als je dat in de volle breedte doet. Stadskanaal is dus Nederlands Kampioen Allround Bibliotheekwerk!

Nummer 2: Knappe notering van Rozet
In de top-20 van Best presterende bibliotheken zien we een oververtegenwoordiging van kleinere en middelgrote bibliotheken. Een witte raaf in dit geheel is Rozet Arnhem. Eigenlijk de enige echt grote stad in deze lijst. Vorig jaar nog zevende in deze lijst en dit jaar opgeklommen naar een tweede plek en in drie van de vier top-15's had men zelfs een top-3-notering. De score op uitleningen per lid, nekt Rozet in de eindpositie. Daar heeft men positie 118 in de ranglijst. Overigens laat Rozet aan het stijgende ledental - zowel kinderen als volwassenen - zien veel in huis te hebben op marketinggebied en ik zie ze dus ook in staat om die 118e positie nog flink te verbeteren. Dus wie weet, volgend jaar...

Nummer 3: Nijkerk, de beste van de kleine bibliotheken
Waar Stadskanaal middelgroot is en Arnhem groot is, daar is Nijkerk toch een relatief kleine bibliotheek. Nijkerk scoorde twee keer een top-15-positie: voor uitleningen per lid en voor activiteiten per 1.000 inwoners. Bij het aantal bezoeken per inwoner scoort Nijkerk net buiten de top-15. Als Nijkerk het percentage leden weet te verbeteren, komt de eerste plek in het vizier. Eigenlijk zou Nijkerk in de leer moeten bij Arnhem  en Arnhem bij Nijkerk. Beiden scoren goed waar de ander wel een paar tips kan gebruiken.

Eervolle vermelding: Salland, nieuw binnen op vier!
Een bijzondere vermelding is er voor de bibliotheek Salland (Olst-Wijhe, Raalte e.o.). Vorig jaar nog niet in de top-20 en dit keer nieuw binnen op vier! Salland zat de voorgaande jaren net buiten de top-20 en heeft zich op eigenlijk alle fronten verbeterd. Overals stegen ze een aantal plekken in de ranking en zie daar, dan sta je toch zo maar op nummer vier! Dit moet echt eer naar werken zijn voor de medewerkers van bibliotheek Salland. Chapeau.

Tien van de twintig bibliotheken komen uit Oost-Nederland
Met enig chauvinisme heb ik toch het aantal Gelderse en Overijsselse bibliotheken geteld, het werkgebied waar ik zelf voor werkzaam ben met Rijnbrink. 50% van alle top-20-bibliotheken komt uit deze twee provincies. Laat ik heel voorzichtig zijn met wat ik nu roep, maar ik hou het erop dat er een goed bibliotheekklimaat is in deze provincies. Dat lijkt me een formulering waar iedereen toch mee moet kunnen leven.

De veranderende rol van de bibliotheek en kwaliteit van de cijfers
Voordat we onder de kerstboom duiken, kijk ik altijd nog even terug op deze index. In de loop der jaren heb ik gezien dat de kwaliteit van de cijfers sterk verbeterd is. Uitleen- en ledencijfers waren er altijd al wel. Maar in 2015 - het jaar dat de cijfers voor het eerst per stichting openbaar werden gemaakt - ontbraken voor heel veel stichtingen nog bezoekersaantallen en cijfers rond activiteiten en die levert nu bijna iedereen aan. In die groei in de nieuwe rol ontstaat ook wel een volwassen zoektocht. Zowel rond activiteiten als bezoekers.

Het aantal gegevens dat rond activiteiten wordt verzameld is sterk uitgebreid en ook het aantal bibliotheken dat nog werkt met schattingen is sterk afgenomen. Wel zien we dat er een grote variatie zit in de cijfers. Kun je beter activiteiten tellen of bezoekers bij die activiteiten?  Bij bezoekerscijfers zien we dat gecombineerde instellingen heel succesvol zijn maar dat dit ook komt door meerdere instellingen. Van wie is dan welke bezoeker? Ik vind het vragen die horen bij een groei naar volwassenheid op dit punt. Cijfers vragen altijd om een nadere verklaring en kunnen elke keer weer verbeterd worden. Hulde aan de bibliotheken die aanleverden en hulde aan de mensen van de Koninklijke Bibliotheek die de dataset weer voor elkaar maakten.

Rest ons om de top-3 nogmaals te feliciteren: Stadskanaal, Arnhem en Nijkerk: van harte! En alle lezers: bedankt voor het volgen en fijne dagen!

---------
Voor wie de vorige artikelen nog eens na wil lezen:
Deel 1 De top-15 meeste leden
Deel 2 De top-15 meeste uitleningen
Deel 3 De top-15 meeste bezoekers
Deel 4 De top-15 meeste activiteiten
---------
Voor wie contact met mij wil zoeken naar aanleiding van deze cijfers: mijn contactgegevens vind je in mijn LinkedIn-profiel of stuur mij daar een contactverzoek.

maandag 16 december 2019

Welke bibliotheek heeft de meeste activiteiten? : Deel 4 van 5 over de Best presterende bibliotheek van Nederland


En daar ben ik weer! Dit keer met de laatste top-15. Na deze blog zal ik de top-20 Best Presterende Bibliotheken van Nederland bekend maken (ik verklap vast: dat zal op donderdag 19 december rond 11 uur zijn). En net als de vorige keer langs de meetlat van de vier top-15's die de revue passeerden. 

Maar eerst onze laatste top-15: die van de meeste activiteiten!

Foeteren
Ik zal u eerlijk zeggen: dit is wel de tabel waar ik een paar keer op heb lopen foeteren. Wie deze telling wil maken moet namelijk  uit ongeveer 100 kolommen in de dataset de juiste tien weten te vinden. Er zijn kolommen met opgegeven schattingen op hoofdlijnen en kolommen met uitgesplitste getallen van echt geregistreerde activiteiten en er zijn totalen van die tellingen. Nou, ik heb deze grafiek een paar keer over moeten doen daardoor. Maar goed, hij is er. En er is veel over te vertellen.

Hoogeveen aan kop!
Hoogeveen heeft de koppositie van Haaksbergen vorig jaar over genomen. En de nummer 1 en 2 - Drachten - steken met kop en schouders er boven uit. Zover er bovenuit dat het toch prettig is om naar de onderliggende cijfers te kijken.

Bij Hoogeveen scoren activiteiten rond Kunst en Cultuur uitzonderlijk hoog met 9.845 activiteiten. Dat is echt uitzonderlijk veel. Ik twijfel of men niet toevallig ergens bezoekersaantallen heeft meegeteld, bijvoorbeeld van de mooie Verhalenwerf. Dat waren er in 2018 volgens het jaarverslag zo'n 5.400.

Ook Drachten-Smallingerland scoorde extreem hoog.  Men had daar bijvoorbeeld ruim 1.000 leesactiviteiten, ruim 4.000 digitale educatieve activiteiten voor volwassenen en 2.600 educatieve activiteiten rond taal.

Beide uitslagen heb ik toch maar even laten staan maar wel met een aantekening. Het tekent hoe complex deze registratie eigenlijk is. Want zo'n Verhalenwerf met 5.400 bezoekers, tel je die als één activiteit en is die dan vergelijkbaar met één digitaal spreekuur met twee deelnemers? Iedereen voelt aan dat de vergelijkbaarheid wel wat discutabel is.

Het blijft daarmee een wat lastig lijstje met die grote hoeveelheid aan cijfers die erachter ligt. Eigenlijk ligt hier wel een oproep voor volgende uitvragen van deze cijfers: moet het zo gedetailleerd en moeten we niet meer vragen naar deelnemers dan naar aantal activiteiten? Of moet je misschien niet minder gedetailleerd activiteiten uitvragen en dan tegelijkertijd deelnemers? Dat laatste lijkt mij logisch. Het is nu wel heel veel werk om in te vullen terwijl de bruikbaarheid van de gegevens eerder afneemt dan toeneemt. Tegelijkertijd: activiteiten worden wel een steeds belangrijker deel van ons werk. Een goed overzicht is daarom wel belangrijk.

En verder?
Op drie vinden we Rozet Arnhem. Die kwamen we ook al tegen in de lijst met hoge ledenpercentage en die van de bezoekers. Dat Arnhem dus terugkomt in die top-20 straks, kunt u vast noteren.

Verderop in de lijst normaliseren de uitslagen. Maar dat van alle cijfers dit lijstje nog het meest fluctueert, zien we ook aan de zes nieuwe binnenkomers in deze lijst.  Op nummer vijf de hoogste nieuwe binnenkomer: Noordwest Veluwe. Gezien de veelheid aan cijfers kan ik er niet zo heel veel over zeggen. Wel dat dit een bibliotheek is met een actief lezingen- en cursusbeleid en daar bij de ombouw van alle vestigingen veel aandacht heeft geschonken.

Op nummer zes vinden we de nummer één van vorig jaar: Haaksbergen. Het presteerde iets minder dan vorig jaar maar de explosie van aantallen bovenin zorgt vooral dat Haaksbergen terugzakt.

Op nummer zeven vinden we Meerssen, zoveel Limburgse bibliotheken zien we helaas niet voorbij komen.

Verder komen we Brummen|Voorst en Nijkerk weer tegen die we ook in andere top-15's al tegenkwamen. En een handvol nieuwkomers: Salland, Oldenzaal, Midden-Drenthe, Gooi en Meer en Maassluis|Midden Delfland. Welkom in de top-15!

Het landelijk gemiddelde steeg van 8,5 activiteit per 1.000 inwoners naar 11,8. Ik vermoed dat dit zowel is te wijten aan een betere registratie als aan een toename van activiteiten.

Op naar de top-20 en de Best presterende bibliotheek!
Zo, we zijn door de top-15 op de verschillende onderdelen heen. We gaan ons opmaken voor de algemene score: wie wordt de best presterende bibliotheek van dit jaar?

Op donderdag 19 december rond 11.00 uur maken we hier de einduitslag bekend! Stay tuned!

woensdag 11 december 2019

De kleine revolutie van de bibliotheek en waarom de toekomst definitief begonnen is


Bij mijn laatste artikel over de top-15 van meest bezochte bibliotheken sloot ik af met de ronkende woorden:
Terwijl uitleningen dus daalden met 7% stegen de bezoekersaantallen met 6%. Als we er even vanuit gaan dat die leners normaal ook voor bezoek zorgden (voor lenen moest je naar de bibliotheek), stijgen de bezoekersaantallen dus niet met die 6% maar compenseren ze ook nog eens het bezoek dat uit de daling van 7% uitleningen wegviel.
Kortom: hier voltrekt zich een kleine revolutie: bibliotheken kantelen in heel rap tempo naar verblijfsplaatsen voor ontwikkeling, educatie en debat
En de NRC kopte zaterdag met een groot artikel: 'De bieb wordt een hotspot'. Even dacht ik in een reclamefolder terecht te zijn gekomen: zoveel lovende woorden dat ik er zelfs plaatsvervangend van bloosde.

De krant stelde:
Van stofnest tot hotspot. Niet eens zo lang geleden werd met de opkomst van de digitale technologie het boek, en daarmee de bibliotheek, doodverklaard. Maar van Riga tot Skokie in de Amerikaanse staat Illinois, van Helsinki tot Groningen, van Tilburg tot New York heeft de bibliotheek zichzelf opnieuw uitgevonden, en daarmee nieuwe doelgroepen aan zich weten te binden.
De opening van iconische panden als Tilburg of Groningen geeft de sector als geheel een enorme boost. Waarvoor dank beste collega's. Maar de vraag is: klopt het ook? Kun je aan de cijfers zien dat dit meer dan een toevallige stijging is? Ik besloot daar nog eens uitgebreider naar te kijken.

Tot 2015: minder uitlenen is minder bezoekers
Hierboven heb ik eens op een rij gezet hoe het sinds 2005 is gegaan met de uitleenaantallen en de bezoekersaantallen in de bibliotheek. Even goed lezen in de tabel want hij heeft twee Y-assen. De linker Y-as geeft het aantal uitleningen in miljoenen en de rechter Y-as geeft het aantal bezoekers in miljoenen.

Dat de uitleenaantallen terugliepen dat wist u al. En dat de bezoekersaantallen vorig jaar stegen, las u in mijn vorige blogpost. Vanaf 2005 ziet u dat de bezoekersaantallen ongeveer daalden met een gelijk tempo als de uitleningen. Minder uitlenen betekende ook minder bezoekers.

Tot 2015. Toen zat het bezoek op een dieptepunt met 55 miljoen bezoekers. Die piek in 2014 kan ik niet verklaren. Dat was overigens wel het laatste jaar dat de VOB de bezoekersaantallen verzamelden en in 2015 deed de KB dat weer. Ik denk dat daar iets in zit.

Een nieuwe reden om naar de bibliotheek te komen!
Want na 2015 stijgen de bezoekersaantallen al een paar jaar achtereen van 55 naar 62 miljoen. En dat terwijl de uitleningen gewoon dalen.  Dat betekent dat er dus er steeds meer mensen naar de bibliotheek komen die niet een boek komen lenen. Die komen dus om een andere reden.

En dan sluiten we aan bij het artikel van de NRC: de bibliotheek werd een hotspot. Een plek om te leren, een plek om af te spreken, een plek om een cursus te volgen, of een spreekuur te bezoeken, of een film, of om een 'mens' te lenen met een andere opvatting dan de eigen.

En ja, bibliotheken werden in de afgelopen jaren ook steeds vaker een instelling met meerdere functies: de verbrede bibliotheek in samenwerking met filmhuis, horeca, archief, muziekschool, theater, welzijn, jongerenwerk, boekhandel en noem maar op. Ook die samenwerking zorgt voor meer bezoek en een langere verblijfsduur. Het zorgt er overigens ook voor dat het steeds moeilijker wordt om te zeggen hoeveel bezoekers er precies voor jou kwamen. Maar de combinatie is vaak ook de succesfactor.

Deze grafiek doet mij dan ook stilletjes juichen. Het is een cijfermatig bewijs dat onze inwoners om nieuwe redenen naar de bibliotheek komen. De bibliotheek die hard zijn best heeft gedaan om zichzelf opnieuw uit te vinden. En is dat gelukt? Ja, of in ieder geval, het eerste begin ziet u hiervan.

Want de eerlijkheid is ook: het aantal bezoekers dat we kregen door die uitleenfunctie was wel gigantisch. In 2005 nog 86 miljoen. Daar zitten we met 62 miljoen nog wel een eindje vanaf. Maar de optimist in mij zegt dan ook gelijk: we kunnen dus nog een heel eind groeien!

Van collectie naar connectie en van connectie naar collectie
Wil dat zeggen dat bibliotheken wel kunnen stoppen met die collecties? Nou, dat denk ik niet. De reden dat mensen de bibliotheek zo'n prettige plek vinden is onder andere door die collecties. En daarmee bedoel ik niet dat het zo'n fijn maar duur behang is. Nee, de combinatie van functies die we binnen de bibliotheek hebben maakt dat de bibliotheek zo prettig is. Werkplekken, café, filmzaal, workshopruimte én collectie. Het maakt de bibliotheek tot de sportschool van de 20e én 21e eeuwse vaardigheden: van lettertaal naar digi-taal en van digi-taal naar techniektaal.

Het is een klein en nog broos wonder. Maar de toekomst is definitief begonnen!

maandag 9 december 2019

Welke bibliotheek trekt de meeste bezoekers? : Deel 3 van 5 over de Best presterende bibliotheek van Nederland


Op naar ons derde van vier top-15-lijstjes! En dit keer geen uitleen- of ledenfeestje. Nee, we gaan naar de bezoekers. Na dit lijstje komt nog het overzicht van de bibliotheek met de meeste activiteiten en daarna gaan we de balans opmaken naar de top-20 van Best presterende bibliotheken van Nederland. Ik zal u verklappen: dat overzicht verwacht ik rond donderdag 19 december.

Maar op naar de meest bezochte bibliotheken!

Een nieuwe nummer 1: Gouda!
Wie de prestaties van vorig jaar nog eens wil zien, kan terecht bij dit artikeltje. Toen stond Scherpenzeel - volgens mij de kleinste bibliotheekstichtring van Nederland- bovenaan. En u ziet, die komt in deze top-15 niet eens meer voor. Daar zit een bijzondere verklaring achter. De tabel achter de gegevenslevering heeft dit jaar twee kolommen met bezoekers. Eén voor werkelijk getelde aantallen en één voor schattingen op basis van de grootte van de bibliotheek. Die schattingen heb ik dit jaar buiten beschouwing gelaten. Vorig jaar was dat nog één kolom waar schattingen en echte tellingen bij elkaar stonden. Dat was lastig uit elkaar te houden. En  Scherpenzeel zat altijd bij de schattingen. Dus helaas voor Scherpenzeel maar wel zuiverder.

De Chocoladefabriek in Gouda komt die vorig jaar Scherpenzeel voor moest laten gaan daarmee op nummer 1. En Gouda steeg ook nog in absolute aantallen: van 7,3 bezoeken per inwoner naar 7,6. Overigens is deze eerste plek ook een felicitatie aan de Drukwerkplaats, het streekarchief Midden-Holland, verzetsmuseum Libertum en de horecavoorziening Kruim (niet onbelangrijk) waar de bibliotheek samen mee in de Chocoladefabriek zit.

Zoetermeer en de gecombineerde instellingen
Op nummer 2 hebben we ook al de hoogste nieuwkomer: Zoetermeer. En dat heeft alles te maken met de opening van de nieuwe bibliotheek in Zoetermeer begin 2018. Het Forum in Zoetermeer is een combinatie van bibliotheek en stadhuis maar kent daarnaast nog tal van andere samenwerkingsorganisaties. Een gecombineerde instelling dus. En dat werpt qua bezoekersaantallen opnieuw flink zijn vruchten af.

Die gecombineerde instellingen komen we meer tegen in de top-15: Rozet Arnhem, Nieuwegein, Eemhuis en Borne, allemaal (ver)brede bibliotheken of dakdelers met andere functies. Samen met andere instellingen kan je een breder programma bieden en neemt het aantal bezoekers en de verblijfsduur toe.

Wageningen
Op de vijfde plaats een stabiele plek voor de bblthk Wageningen. Een bibliotheek die al jaren als bibliotheek inzet op een brede programmering. Ik vind dat een knappe prestatie want dit is geen gecombineerde instelling en dit is echt de vrucht van jarenlang investeren in die programmering.

Voorschoten-Wassenaar
Op nummer 8 in de lijst zien we Voorschoten-Wassenaar, ook nieuw in de top-15. Het jaarverslag over 2018 laat een groei zien in bezoekersaantallen van 258.000 naar 295.000 bezoeken. De stijging komt vooral door sterke groei bij de vestiging in Wassenaar. Er lijkt daar niet één reden te zijn voor die groei maar een veelheid aan ontwikkelingen.

Overijssel
Op de nummers tien tot en met twaalf drie Overijsselse bibliotheken die allemaal nog een beetje dalen op de ranglijst. Daarbij moet aangemerkt dat dit de cijfers van Deventer zijn voordat ze open gingen in de nieuwe bibliotheek. Ik durf u vast te voorspellen dat ze volgend jaar, met de cijfers over 2019 zeker een aantal plaatsen zullen stijgen. En ik geef u ook vast mee dat de Lochal in Tilburg dan waarschijnlijk zijn stem gaat laten horen. Het Forum in Groningen zullen we pas in de lijstjes over 2020 waarschijnlijk terugzien met een opening eind 2019.

De kleine revolutie in bezoekersaantallen
Het landelijk gemiddelde  voor bezoekers steeg vorig jaar van 3,5 naar 3,7 bezoeken per inwoner. Dat lijkt weinig maar is landelijk een stijging van 6%. Daar zouden we bij de uitleenaantallen een moord voor doen.

Terwijl uitleningen dus daalden met 7% stegen de bezoekersaantallen met 6%. Als we er even vanuit gaan dat die leners normaal ook voor bezoek zorgden (voor lenen moest je naar de bibliotheek), stijgen de bezoekersaantallen dus niet met die 6% maar compenseren ze ook nog eens het bezoek dat uit de daling van 7% uitleningen wegviel.

Kortom: hier voltrekt zich een kleine revolutie: bibliotheken kantelen in heel rap tempo naar verblijfsplaatsen voor ontwikkeling, educatie en debat.

Als ik volgend jaar weer dit soort lijstjes maak, zal ik voortaan dit lijstje als eerste presenteren.... het begint zo langzamerhand belangrijker te worden dan de ledenaantallen en de uitleningen. Daarmee toekomst lijkt definitief begonnen.

dinsdag 3 december 2019

Welke bibliotheek leent het meest uit? : Deel 2 van 5 over de Best presterende bibliotheek van Nederland


En daar zijn we weer! Na het lijstje over de leden ditmaal nog een klassiek lijstje: dat van de uitleningen.  Nu zou je kunnen zeggen: de grootste bibliotheek zal ook wel het meeste uitlenen. Helemaal juist natuurlijk maar zo kun je ze niet onderling vergelijken.  We doen dat dus via een ander getal, namelijk het aantal uitleningen per lid. In het vorige overzicht lieten we zien wie de meeste leden had (het bereik van de klassieke bibliotheek) en dit keer wie het meeste leent (het gebruik van die leden).

Staphorst bovenaan!
En ook dit keer een nieuwe koploper: Staphorst! Staphorst stoot Enschede van de eerste plaats. Enschede stond vorig jaar nog bovenaan met 43 uitleningen per lid maar daalt dit jaar stevig tot 35,9 uitleningen per lid. Dit is een combinatie van een stijgende ledental terwijl het aantal uitleningen flink gedaald is. Het kengetal uitleningen per lid gaat dan snel omlaag. En omdat Staphorst nagenoeg stabiel blijft (vorig jaar 36,9 uitleningen per lid) komt Staphorst bovenaan. En de leescultuur in deze plaats is door de christelijke signatuur daar nog stevig aanwezig. We zien meer plaatsen met deze achtergrond in de lijst: Nijkerk,  Rijssen-Holten, Kampen en Nijverdal en Hardenberg in iets mindere mate.

Nijkerk is ook de hoogste nieuwe binnenkomer. In 2017 scoorden zij nog 27,7 uitleningen per lid en in 2018 is dat gestegen naar maar liefst 34,6 uitleningen per lid. Het jaarverslag over 2018 meldt inderdaad dat het aantal uitleningen inderdaad flink gestegen is doordat er weer verlengd zou kunnen worden. Blijkbaar was dat een tijdje niet mogelijk. Mijn vermoeden is dat dat wellicht te maken heeft met boetevrij lenen. Omdat er geen boete is, wordt dan soms gestopt met de mogelijkheid om te verlengen. Maar het  heeft dus iets met verlengen te maken.

Op de vierde plek treffen we het Nijverdalse Kulturhus Zinin. Zij zijn licht gestegen maar zoals je ziet zijn de verschillen tussen plek 4 en plek 15 niet heel erg groot. Een beetje groei, terwijl anderen dalen kan je dan al snel plekken laten stijgen.

En landelijk?
Landelijk daalde het gemiddelde best stevig: van 19,7 naar 18,3 uitleningen. Een daling van 1,4 uitlening. Onze leden lazen, luisterden of keken dus 7,1% minder dan vorig jaar. Om eerlijk te zijn, zie je hier toch echt wel iets van ontlezing. Veel-lezers beginnen regelmatige lezers te worden en regelmatige lezers worden weinig-lezers. Ja we lezen nog. Maar minder dan vroeger.

Wie dat gemiddelde van 18,3 uitleningen afzet tegen de top-3 met 36 uitleningen per lid, ziet dan ook dat de lezers in Staphorst, Enschede en Nijkerk een grote prestatie leveren.

Volgende keer bezoekers
De volgende keer gaan we kijken naar de bezoekers van de bibliotheek. Spoiler: die blijken te stijgen want bibliotheken komen dan wel minder voor het lenen maar steeds vaker voor andere zaken! Stay tuned!