Wat weet u van Suriname?
Laat ik beginnen met een vraag: 'Wat weet u van de geschiedenis van Suriname?' Eerlijk zeggen. Ik hoor links al de naam Bouterse, daar rechts Brunswijk, heel goed. Hier middenvoor zegt iemand zachtjes 'decembermoorden'. Weet u nog welk jaar?
Ik zal u wat op weg helpen. Suriname is een voormalige kolonie die we sinds 1667 hebben uitgebuit. Holland kreeg Suriname tijdens één van de vele oorlogen met Engeland. Het was een uitruil tegen New York.
Ons land ging zich in deze kolonie te buiten aan slavenhandel en schafte de slavernij als één van de allerlaatste landen pas af in 1863. Overigens niet uit vrije wil maar omdat de internationale gemeenschap Nederland daartoe dwong. Lekker volkje dus, die Nederlanders.
Overigens waren de slaven niet gelijk vrij maar waren ze na 1863 nog een keer 10 jaar verplicht om bij de huidige werkgever te blijven tegen een vooraf vastgesteld loon. In naam was men geen slaaf meer maar in de praktijk zat het er nog niet ver naast.
Wie was Anton de Kom?
Anton de Kom is één van de grote Surinaamse helden. Goede kans dat u hem niet kende en als u hem wel kende was het omdat hij onlangs is toegevoegd aan de Canon van Nederland. Hij is geboren in 1898 in Suriname en zijn vader is nog als slaaf geboren. Anton is de eerste generatie die 'vrij' opgroeit. Hij gaat naar school en wordt boekhouder. In Suriname kan hij niet echt verder in zijn werk omdat 'witte' mensen met minder capaciteiten toch altijd voor gaan. Hij vertrekt in 1921 naar Nederland om daar zijn geluk te beproeven. Dat lukt zowel in zijn werk als in de liefde. Hij is een gerespecteerd koffiehandelaar en trouwt met de Nederlandse Nel. Zo'n gemengd huwelijk was uiterst uitzonderlijk.
Wij slaven van Suriname
Naast zijn werk, schrijft en dicht hij en in die tijd begint hij ook aan het boek waar hij nu nog bekend om is: 'Wij slaven van Suriname'. Het is een boek dat vanuit Surinaams perspectief terugkijkt op de slavernij en dat de Surinamers oproept het minderwaardigheidscomplex van zich af te werpen en meer collectief zelfbewustzijn te creëren. Het duurt overigens jaren voor het boek zal uit komen. Velen noemen dit boek de Surinaamse Max Havelaar.
Als in 1932 zijn moeder ernstig ziek is, gaat hij terug naar Suriname. Hij heeft niet direct werk maar hij werpt zich op aan een soort sociaal raadslid en helpt velen met allerlei problemen. Een soort sociale advocatuur. Hij maakt zich onder andere hard voor de Javaanse medewerkers in Suriname die niet altijd goed behandeld worden en soms niet kunnen terugkeren naar hun land. De Nederlandse koloniale autoriteiten zien in De Kom een subversief element tegen het koloniale bewind en ze pakken hem op en sluiten hem op. De kolonialen waren goed in het bewerken van hun gevangenen. Eerder hadden ze mensen die zich verzetten al hun levenslang laten opsluiten in gestichten. Vele Surinamers komen demonstreren bij de gevangenis om vrijlating te eisen.
Nederlands verzetsheld
De autoriteiten kiezen er voor om De Kom te verbannen naar Nederland. In Nederland trekt hij veel op met communisten en dat zal hem nog lang aankleven. Hij was overigens geen lid van de communistische partij. Zijn contacten en schrijfwerkzaamheden zorgen er wel voor dat hij in de Tweede Wereldoorlog in het verzet terecht komt. In augustus 1944 wordt hij hiervoor opgepakt en hij overlijdt in april 1945 nabij kamp Neuengamme. Hij haalt dus net niet de bevrijding.
Herontdekt
In de jaren '60 en '70 vindt eigenlijk pas de echte doorbraak van De Kom plaats. Surinaamse studenten in Nederland herontdekken hem en nemen hem mee naar Suriname. Langzaam begint hij dan de plek te krijgen die hem toekomt. De Kom was duidelijk iemand die het DNA en zelfbewustzijn van Suriname heeft verrijkt. Als nationale held heeft dat ook wel zijn keerzijdes. Zo heeft Bouterse een beeld van De Kom ook jarenlang gebruikt als achtergrond bij zijn optredens. Dit tot ergernis van de kinderen van De Kom.
Ogen open
Het boek opende voor mij echt een nieuwe wereld. Ik merk zelfs dat ik wat besmuikt ben om als 'witte' iets over een 'zwarte' te schrijven. Omdat ik dankzij dit boek beter snap hoe gevoelig ons optreden als 'witte' kan liggen. Wij, witte Nederlanders, hebben eeuwenlang een land uitgebuit en leeggeroofd. En we hebben bijster weinig geduld nu het land op eigen benen staat of als van ons gevraagd word om het sinterklaasfeest aan te passen. Tientallen generaties Surinamers hebben we door slavernij van hun vrijheid beroofd. En als tegenprestatie gedragen wij ons nu als een stampvoetend kind, nu er iets gezegd wordt van ons sinterklaasfeest en de zwarte piet. Onze rijkdom bestaat slecht bij de gratie van hun eeuwenlang armoede.
De geschiedenis van Suriname
Ik vroeg u aan het begin wat u weet van de geschiedenis van Suriname. Wat denkt u dat de kinderen in Suriname voor de oorlog leerden over hun eigen geschiedenis? Die leerden over Willem van Oranje, over de tachtigjarige oorlog, over Koning Willem I, II en II. Precies, het geschiedenisonderwijs in Suriname was een kopie van dat in Nederland. Over hun eigen land, zo was de opvatting, hoefde men niets te leren. Eeuwenlang hebben wij - witte Nederlanders - hen geleerd dat ze eigenlijk niet bestaan. De grote verdienste van De Kom is dan ook dat hij Suriname haar geschiedenis teruggaf en daarmee een deel van haar identiteit.
Zoals we als kolonialisten toen Surinamers alleen over Nederland leerden en hun geschiedenis ontkenden, zo ontkennen we nu onze eigen slavernijgeschiedenis en de schade die we daarmee hebben berokkend. De lompe opmerking van minister Stef Blok die Suriname een paar jaar geleden een 'failed state' noemde, slaan dan ook vooral terug op ons Nederlanders die veruit het langste aan het roer stonden in dit land.
Verbindend figuur voor Suriname én Nederland
Anton de Kom is in die zin een prachtig verbindende figuur voor zowel Nederland als Suriname. Opgekomen voor het zelfbewustzijn van de Surinamers en tegelijkertijd Nederlands verzetsheld. Zijn geschiedenis leest als een jongensboek met helaas trieste afloop. Zijn geschiedenis is een verrijking voor zowel Suriname als voor Nederland.
Wie het boek wil lenen: hier kun je het vinden.