zondag 25 juni 2023
Eleonora Gehner : de bibliothecaresse die opstond tegen de bezetter
zondag 18 juni 2023
Over De beesten en de moddersporen van mijn jeugd
'Op de gemeentekalender gaat er geen maand voorbij zonder gelegenheid om je ergens in een benauwde feesttent het licht uit je ogen te zuipen. Nieuwsjaarsfeest bij Ter Woerd; een paar weken later carnaval en Rosenmontag; dan kolde kermis; paasvuur; Koninginnedag; dauwtrappen met Hemelvaart; daklozenparty; dorpsfeest; kermis; de hele zomer dronken langs de trekkertrek, Monster Jam, de sterkste man, de autocross, de motocross; dan kermis een dorp verderop; Kloetenpop; Oktoberfeest in zalencentrum 't Olde Wiel; elfde van de elfde; carbidschieten; oudejaarsavond en ten slotte na twee uurtjes slaap aantreden bij Ter Woerd. Herhaal, tot aan de dood.'
zondag 11 juni 2023
De bibliothecaris die met een tractor protesteerde
We spreken over het jaar 1983. In 1975 was de eerste bibliotheekwet ingevoerd die zorgde voor flink extra Rijksgeld voor het bibliotheekwerk. De contributievrijdom voor de jeugd was ingevoerd en sindsdien was het bibliotheekwerk geëxplodeerd. Jaar na jaar werden nieuwe en grotere bibliotheekvestigingen geopend. En telkens kwam er meer geld.
In 1982 duikt Nederland de diepste recessie in sinds de jaren '50. De werkeloosheid liep heel snel op terwijl lonen nog gewoon met 7% stegen. Het kabinet Van Agt besloot tot zeer drastische bezuinigingen, een pakket van 12 miljard gulden (ca. € 5,5 miljard). Tegenstanders zeiden dat het land 'kapot bezuinigd' werd. Voorstanders zeiden dat er orde op zaken moest worden gesteld. Het was minister Brinkman die in 1983 daarom een generieke bezuiniging op het bibliotheekwerk zetten van, houd u vast, 18%.
Na jaren van groei kwam de motor van het bibliotheekwerk abrupt tot stilstand. Er kwam verzet. En voor het bibliotheekwerk was het zelfs groot verzet. Op 11 november 1983 kwamen vele bibliotheekmedewerkers in Amsterdam bij elkaar om te protesteren. Daar is deze foto nog een getuige van. Daarvoor was er ook al een actiedag geweest in Amersfoort. De slogan: Help, uw bibliotheek verzuipt.
Wie op deze foto kijkt ziet rechts nog NBLC-directeur (voorloper VOB) Dick Reumer met sherlock-hoedje, in het midden met de dikke snor Eduard Duijker. Oud-gedienden zullen er nog wel meer herkennen.
Boer Philipse
Naast dat grote protest was er ook kleiner protest. Zoals dat met de tractor van boer Philipse hierboven. De foto komt van Lex Kamphuis die in die tijd bibliothecaris was in Heteren. Ook hij wilde actie voeren. Het bestuur was er eigenlijk tegen omdat de bibliotheek ervoor gesloten moest worden. 'Ze lieten het toch doorgaan, omdat ik zo enthousiast was.', aldus Kamphuis. De bibliotheek ging dicht en het protest ging door.
Kamphuis: 'Voor het rijden met de tractor met platte kar, kreeg ik hulp van Heterenaar Fred Hendriksen, die lokaal bekend was door zijn creatie Boer Phlipse. Fred schreef als Boer Phlipse al langer columns in de dorpskrant en had ooit ook eens boekje geschreven met komische dorpsverhalen onder de titel ‘Efkes Douwe Jonges’. Dat boekje heeft hij destijds op zijn verzoek aangeboden aan de burgemeester in de bibliotheek Heteren. Als tegenprestatie heeft Fred mij toen geholpen met de actiedag.'
Het was koud die dag. Dus al rondrijdend rond Heteren werd er flink geblauwbekt. De tekst die Boer Philipse, in plat-Betuws, door de megafoon scandeerde is ook bewaard gebleven.
Na de rondrit werden er bij burgmeester Bierman handtekeningen aangeboden waarvan de burgemeester beloofde om die over te brengen naar Den Haag. De burgemeester bood de demonstranten een glas wijn aan om warm te worden. Ik moet daar wel om glimlachen. Bierman die wijn aanbiedt.
Burgemeester Bierman met bibliothecaris Lex Kamphuis
Hielp het protest? Nee, de bezuinigingen gingen gewoon door. Er vielen ontslagen, er sloten weer vestigingen en collectiebudgetten krompen. Sterker nog, in 1987 trok het Rijk de handen weer af van bibliotheekwerk en decentraliseerde het weer naar gemeenten en provincies in de Welzijnswet. De verplichting voor kleine gemeenten om met de provinciale bibliotheekcentrale samen te werken kwam te vervallen, al bleef die samenwerking in de praktijk vaak wel overeind.
Maar, het was wel de enige keer dat bibliothecarissen met een tractor protesteerden. En Lex was de bibliothecaris die dat durfde. Waarvan akte.
Dank Lex Kamphuis voor deze mooie historie.
Wie verder wil lezen kan nog terecht bij dit artikel uit de dorpskrant.
zondag 4 juni 2023
Over een zesde functie in de bibliotheekwet, over hoe klein het nieuwe groot kan zijn en over de guerrilla van de Vrijheidsdagen in Gelderland
'Bibliotheken zijn de meest democratische plek in onze samenleving', schreef ik in februari van dit jaar. Woorden die ik niet zelf had verzonnen maar ik sprak staatssecretaris Uslu na, die ze ook weer van iemand geleend had, zo zocht ik uit. En ik stelde toen in een samenleving waarbij SIRE spotjes uitzendt om elkaar niet kwijt te raken bij poloarisatie, dat juist bibliotheken de plek zijn voor democratische waarden als dialoog, begrip en debat. Bibliotheken als plek om elkaar niet kwijt te raken.
Deze zinnen kwamen nog even terug Toen ik deze week werd ik aangenaam werd door een bericht over de Vrijheidsdagen in Gelderland. Want hoewel er tal van maatschappelijke problemen zijn en kloven die gedicht moet worden, leven we ook in een bevoorrecht land. Hoewel dat besef met de oorlog in Oekraïne zeker nieuwe aandacht heeft gekregen in algemene zin, vraagt door de polarisatie jezelf uitspreken soms nog best wat moed en is dialoog niet meer vanzelfsprekend.
Wat kun je daarin betekenen als bibliotheek? En zo ja, wat levert dat dan eigenlijk op? Is dat alle energie wel waard? Nou, dan heb ik toch een mooie opsteker, denk ik. De impact is denk ik namelijk groter dan je denkt. En ik eindig met wat dit nog kan betekenen voor de wijziging van de bibliotheekwet die er aan zit te komen.
Vrijheidsdagen
Eerst maar eens even beginnen bij die Vrijheidsdagen. De Vrijheidsdagen zijn een initiatief van de Gelderse bibliotheken, Erfgoed Gelderland en Rijnbrink en het word financieel mogelijk gemaakt door de Provincie Gelderland. De Vrijheidsdagen kennen in Gelderland al een tweede seizoen. Het eerste seizoen stond stil bij 75 jaar bevrijding in Gelderland. Er werden in een eerder seizoen vooral WOII-cafés georganiseerd die van plaats naar plaats trokken. Telkens werden bewoners opgeroepen om spullen die herinnerden aan de Tweede Wereldoorlog mee te nemen en je verhaal te doen. Er werden hele parachutes en andere oorlogsmaterialen meegenomen naar de bibliotheek. Dat leverde prachtige verhalen op die vaak nog nooit verteld waren. En eerlijk is eerlijk, het trok vooral ouderen.
Dit jaar werd de focus meer verlegd naar jongeren. Dat leek in het begin nog best een opgave. Maar mijn collega's Elisabeth Rullens en Jelle van de Graaf hebben zich, samen met alle bibliotheken en andere deelnemende partijen echt iets van en voor jongeren van weten te maken.
Sinds half maart loopt het programma nu en plaats voor plaats worden nu prachtige resultaten geboekt. Bij Cultura in Ede sprak NRC-journalist Karel Smouter met 500 jongeren over de kloof tussen stad en platteland. Bij Rozet stond het thema identiteit en vrijheid centraal op een mini-festival met de titel 'Laten we het beestje gewoon bij de naam noemen. Bij Kunstwerk! in Zevenaar ging Sinan Can in gesprek met 250 jongeren naar aanleiding van een documentaire die door de jongeren zelf gemaakt was. Bij CODA in Apeldoorn werd samen met ROC Aventus een dag van vrijheid samen met het Nederlandse Debat Instituut en dat eindigde ook met een debatwedstrijd. Bij OBGZ in Nijmegen wer een heus Vrijheidsfestival opgezet tal van sprekers en muzikanten.
Van elke bijeenkomst wordt door de Beeldbrengers een filmpje gemaakt. Die deel ik graag tussen deze stukjes tekst. Bekijk ze eens. En dan zie je hoe op elke plek tot iets moois werd gekomen. Hoe op elke plek mensen aan het denken werden gezet. In gesprek kwamen met elkaar. Opnieuw naar elkaar en wereld leerden kijken. In zakelijke termen heet dat impact. Ik vind heet gewoon mooi dat we mensen weten te raken en iets in beweging mogen zetten.
Maar levert het wel wat op?
Maar levert dit nou echt wat op? Je kan er klein over denken: één debat op één plek, één dialoog op één school, één lezing in één aula van een culturele instelling. Nou, dan denk je er wat mij betreft te klein over. Bij dit soort inzet moet ik dan altijd denken aan dat briljante reclamefilmpje van Triodos waar ik graag al parafraserend wat worden van leen voor de impact van dit soort activiteiten:
Want de macht is niet meer aan groot. De kracht is aan klein. Misschien realiseer je dat jezelf niet eens. Maar wat je elke dag doet, maakt verschil. Jij bepaalt wat je met je euro doet. Of juist niet doet. Elke handeling, hoe klein ook, zet iets in beweging. Al die handelingen bij elkaar zorgen voor de grote, de echte verandering. Een verandering naar een andere wereld. Eerlijker. Menselijker. Groener. Innovatiever. Kijk maar goed om je heen. Want je ziet het al om je heen. Want klein is het nieuwe groot.
Op al die plekken zetten we iets of iemand in beweging. En hoe dat uitwerkt, dat weten we nog niet. Dat we jong volwassenen hebben laten nadenken over wat ze elke dag doen, hoe ze handelen of juist niet handelen, dat is denk ik iets dat deze samenleving ontzettend kan gebruiken. En ik weet zeker dat de Gelderse bibliotheken niet uniek zijn in deze. Op ontzettend veel plekken zijn we op deze manier van waarde.
Wat als je van klein iets groots maakt? Naar een nationale dialoog?
De Gelderse bibliotheken pakken dit nu samen op. Daardoor wordt het al iets groter dan elke bibliotheek voor zich. Bibliotheken hebben in de bibliotheekwet nu vijf taken. Eén van die taken is 'ontmoeting en debat'. Niet de meest prominente taak voor veel bibliotheken (en gemeenten) maar in deze tijd zou je daar wellicht toch meer invulling aan moeten geven. Ik kan mij best voorstellen dat bibliotheken gezamenlijk elk jaar een nationale dialoog organiseren. Over welk onderwerp moeten wij het als samenleving met elkaar hebben? Stikstof? Energietransitie? Slavernijverleden? Fakenieuws? Armoede? Zeg het maar. Wat mij betreft laten de scholieren in deze filmpjes zien dat zij prima in staat zijn om die dialoog te voeren. En wat mij betreft kiezen we dat onderwerp samen met het kabinet en is dat het onderwerp waar we ons als samenleving dat jaar maar eens op moeten bezinnen.
Naar een zesde functie in de wet of uitbreiding van de vijfde?
Tja, die wettelijke functie 'onmoeting en debat', het onterechte stiefkindje van de bibliotheekwet. Want wat mij betreft breiden we óf deze functie uit met dialoog en democratisch burgerschap of we maken er zelfs een zesde functie van. Ik vermoed overigens dat uitbreiding van die vijfde functie meer kans maakt en geeft er ook terecht meer gewicht aan.
Zo'n berichtje over Vrijheidsdagen, bracht bij mij dus nog wel wat te weeg. Hoewel het allemaal op lokale schaal is en soms niet al te groot, is het wel op heel veel plekken. De optelsom van die gezamenlijke inspanning op lokaal niveau, laat je beseffen dat het helemaal niet klein is. Al die kleine bijeenkomsten, zijn inderdaad het nieuwe groot. Denk er niet te klein over. Want het is klein organiseren maar met elkaar groots manifesteren. Ziehier een kernkwaliteit van het bibliotheekwerk.
Rest mij op deze plek nog complimenten te geven aan al die bibliotheken die in Gelderland (en daarbuiten) met deze activiteiten bezig zijn. En in dit geval in het bijzonder aan mijn collega's Elisabeth Rullens en Jelle van de Graaf die deze Vrijheidsdagen mogelijk maakten.
Nog meer filmpjes vind je hier. En meer info over de Vrijheidsdagen vind je hier.