donderdag 25 januari 2018

Bibliotheekadvertenties uit 1962: een vijfdaagse werkweek als unique selling point


Ik stuitte op een leuke hoeveelheid oude bibliotheekadvertenties uit 1962. Zoals deze: een oude personeelsadvertentie voor een bibliotheekambtenaar in Friesland. Diploma van de Centrale Vereniging vereist. Het salaris conform wat toen gangbaar was. Er was al sprake van salarisschalen. De AOW-premie kennen we ook nog steeds maar de huurcompensatie zijn we kwijt. Bijzonder is dat gemeld wordt dat het om een vijfdaagse werkweek gaat. Andere advertenties uit die tijd laten dat achterwege. Dat betekende dus een vrije zaterdag. Die was in 1960 bevochten door de vakbonden en werd sinds die tijd geleidelijk ingevoerd. Bibliotheken zullen hebben geprofiteerd van die vrije zaterdag: mensen kregen in één keer meer tijd voor recreatie en hobbies. Het lezen zal daar sterk door gestegen zijn.

Uit de oude doos: 37 vacatures
Een tijdje geleden meldde ik al dat ik een paar dozen met oude boeken over bibliotheken had ontvangen van Henk Middelveld, de voormalige directeur van de Overijselse Bibliotheek Dienst. In die doos zat ook een nummer van het tijdschrift Bibliotheekleven uit 1962. Inhoudelijk zal ik later nog wat meer vertellen. Nu even lekker advertenties lezen. Want geloof het of niet: er staan maar liefst 37! vacatures in dit tijdschrift... De arbeidsmarkt stond duidelijk onder druk.

Een flinke assistent(e)
Ook de voorloper van de organisatie van Henk Middelveld adverteerde in het nummer. Zij zochten een flinke assistent(e).


Zo'n assistent gaf dus leiding aan meerdere filialen en mocht en passant ook nog deelnemen aan het cataloguswerk. Er werden overigens veel assistenten gezocht. Nooit een bibliothecaris overigens maar altijd een assistent. Wie een assistent zocht, leek eigenlijk een bibliothecaris te zoeken als ik het zo lees. 

Werkende vrouwen


Bijzonder vond ik ook wel deze advertentie. Een gehuwde vrouw van 37 biedt zich aan voor een part-time baan. Dat is om twee redenen opvallend. Op de eerste plaats staat bij de reguliere banen nooit het aantal uur. Dat doet vermoeden dat het om allemaal full-time banen gaat. Iemand die zich part-time aanbiedt is daarmee al een uitzondering. Het tweede is echter dat het om een gehuwde vrouw gaat. Veel vrouwen stopten in die tijd met werken als ze trouwden. Tot 1956 werden getrouwde vrouwen zelfs nog als 'handelingsonbekwaam' beschouwd. Ze mochten niet zelfstandig een bankrekening openen of zonder toestemming van haar man geld opnemen van een bankrekening. Tot ver in de jaren zestig moest je bij veel beroepen stoppen met werken als je trouwde. Deze advertentie is dus een feministisch statement. 

Buitendienst
Ook een functie uit mijn eigen werkgebied: die voor functionaris in de buitendienst voor het plattelandsbibliotheekwerk in Gelderland.


Het lijkt een beetje te gaan om de voorloper van de regio-directeuren. Ware het niet dat er 'slechts' een middelbare schoolopleiding wordt gevraagd. Helder is dat het vooral een organisator moest zijn met goede sociale vaardigheden. Bijzonder is wel dat er genoemd wordt dat er een psychotechnisch onderzoek zal worden gedaan. De voorloper van het assessment!

Boeklon!
Naast personeelsadvertenties staan er ook een paar advertenties in die gaan over bibliotheekproducten. Veel oudere bibliotheekmedewerkers zullen een kreet van herkenning slaken.


Ik heb er zelf nooit meer echt mee gewerkt maar in Deventer hadden we begin jaren '90 nog een kleine afdeling waar boeken hersteld werden en boeken die we los inkochten nog gekaft werden. Met boeklon inderdaad. Kilometers boeklon moet het bibliotheekwerk per jaar verslonden hebben.

Het kopieerapparaat



Ik vermoed dat dit wel één van de eerste versies van het kopieerapparaat zal zijn. Ik herinner me uit mijn jeugd in de 70-er jaren dat kopiëren altijd op speciaal papier moest dat langzaam vervaagde. Een proces dat we later bij faxen nog zagen.

Andere tijden, terug naar de onze...
'Andere tijden, terug naar de onze', dat is de zin waar Hans Goedkoop altijd mee afsluit bij zijn serie 'Andere tijden'. Nederland blaakte van groei, er werden grenzen verlegd in het feminisme, er kwam meer vrije tijd en nieuwe technische middelen zoals het kopieerapparaat gingen ons leven aangenaam maken. Dat alles was terug te zien in de advertenties van een bibliotheektijdschrift. Nu lezen we onze vacatures via internet op de site van Culturele Vacatures. En wat zien we? Het merendeel is part-time. De assistent heeft plaatsgemaakt voor de leesconsulent en de taalhuisspecialist. Vrouwen stoppen niet meer bij hun trouwen, we vragen ons nu af of onze toiletten niet genderneutraal moeten worden. Het kopieerapparaat staat er nog steeds maar wordt minder gebruikt dan vroeger. En die catalogusafdeling? Met een lampje zijn ze nog te vinden, vaak verstopt ergens achter het social media team.


zondag 21 januari 2018

Fake-nieuws uit 1831

Kent u de uitdrukking: 'Dan liever de lucht in!'? Hij wordt toegeschreven aan Jan Carel van Speijk, die zijn kannoneerboot voor de kade van Antwerpen de lucht in liet vliegen omdat hij overmeesterd zou worden door opstandige Belgen. In Nederland werd zijn dood als een heldendood omschreven, er kwamen monumenten en er zou tot in eeuwigheid een marineschip zijn dat zijn naam draagt. En dat laatste is inderdaad nog het geval?

Maar was Van Speijk een held? Het antwoord is  vele malen 'nee' en  zijn actie voor de kade van Antwerpen was geen heldendaad. Deze opmerkelijke conclusie is te lezen in het boek 'Liever niet de lucht in' van maritiem historicus Ronald Prud'homme van Reine. Ik las dit boek over de bizarre geschiedenis van Van Speijk met groot genoegen.

Van Speijk was een wees met een grote hunkering naar erkenning die depressieve stemmingen had.Door bij de marine te gaan kon hij zich ontworstelen aan het arme bestaan op de wal. Door promotie was meer sociale mobiliteit mogelijk. Zijn grote voorbeeld was Michiel de Ruijter, die net als hij als arme sloeber opklom op de sociale ladder.

Het verhaal
Na ingezet te zijn in Nederlands Indië wordt hij naar de Belgische opstand gestuurd. De Schelde naar Antwerpen wordt door de Nederlanders afgesloten en bewaakt om de Belgen economisch te treffen. Van Speijk is als luitenant verantwoordelijk voor één van de kannoneerboten. In de winter van 1831 ligt er veel ijs op de Schelde en is er weinig activiteit. Als de Schelde toch enigzins bevaarbaar is, is Van Speijk één van de eersten die graag weer aan de slag wil. De boten zijn zeilschepen die lastig te besturen zijn op de rivieren. Hij drijft daardoor naar één van de kades waar de Belgen zich verzamelen om oproer te kraaien.

Het verhaal gaat dat de Belgen het schip bestormen, de Nederlandse vlag neer halen en dat dat het moment is dat Van Speijk beslist het schip niet in Belgische te laten vallen: 'Dan liever de lucht in'.


De feiten
Prud'homme van Reine analyseert de feiten en komt tot een aantal conclusies. Op de eerste plaats laten de historische feiten zien dat de Belgen die op het schip kwam geen oproerkraaiers waren maar leden van het Orangistische vrijkorps die juist bescherming wilden bieden. Het feit of de vlag werd neergehaald wordt niet bewezen geacht.

Op de tweede plaats laat hij zien hoe zijn commandanten Koopman en Chassé dit feit snel verdraaien tot een heldendaad en het op die wijze naar buiten brengen. Zij konden zich geen slecht nieuws veroorloven omdat ten koste zou gaan van de middelen die aan deze oorlog werden besteed. Want om eerlijk te zijn: er stierven meer Nederlanders dan Belgen bij deze actie en een kostbare boot van de toch al kleine marine ging naar z'n grootje. Prud'homme laat zien hoe met name commandant Koopman de media bespeelt en zelfs onder een hoedje lijkt te hebben gespeeld met een aantal kranten.

Op de derde plaats tekent Prud'homme het karakter van Van Speijk: onberekenbaar, driftig, halsstarrig en een neiging tot depressie. Van Speijk was al voor eerder inzet in het leger in de Willemsorde verheven. Hij leek koste wat het kost zijn inzet voor de Nederlandse koning te willen bewijzen. Chassé had in eerdere toespraken al vermeld dat men bereid moest zijn liever het leven en het schip op te geven dan om de Nederlandse vlag in handen van de vijand te laten vallen.

Fake-nieuws
De heldendood van Van Speijk was fake-nieuws in 1831. De feiten werden verdraaid in het voordeel van de Nederlanders. Met name de analyse van al die heldenverering - er zijn veel publicaties en schilderijen over gemaakt - is uiterst vermakelijk. Van Speijk kreeg een praalgraf in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, vlakbij het praalgraf van Michiel de Ruijter, zijn grote held.

Prud'homme herschrijft bijna 200 jaar na dat Van Speijk de lucht in ging de geschiedenis. Hij deed dat met een onnoemelijke hoeveelheid archiefmateriaal. Het bewijst eens te meer de kracht van informatie zoals we die heden ten dage kennen.

Zou er in deze tijd weer een Van Speijk kunnen zijn? Ik bedoel dan in de zin van dat overheden of media moedwillig een ander verhaal laten zien dan de werkelijkheid? Ja, ik denk zeker dat je zelf nog flink moet blijven nadenken. Een actueel boek daarover is bijvoorbeeld 'Het zijn net mensen' van Joris Luyendijk. Krijgen we dan alles te zien of krijgen we te zien wat we moeten zien?

Fake-nieuws is niets nieuws.

Wie het boek wil bestellen bij de bibliotheek, kan dat hier doen.

maandag 15 januari 2018

Alle ebook-statistieken over 2017 en drie top-10's!


Zo daar ben ik weer. Vorige week publiceerde ik al vlot en vluchtig twee grafieken over de ebook-cijfers van bibliotheken. Ik publiceer die twee grafieken hier ook nog een keer om een totaaloverzicht van alle ebook-statistieken bij elkaar te hebben. En verderop nog een paar top-10's met lokale bibliotheken.

Uitleningen +15%
Zoals ik eerder al meldde: de uitleningen van ebooks steeg in 2017 met 15% nar 3,2 miljoen ebooks. De turbulente stijging van voorgaande jaren vlakt iets af, hoewel menig bibliotheekdirecteur nog steeds jaloers zou zijn op dit soort groeicijfers bij fysieke boeken.

De fysieke uitleningen stonden in 2016 nog op 73 miljoen. Ebooks blijven met 3 miljoen uitleningen de komende jaren dus een aanvulling op het gedrukte aanbod. Er zeker geen sprake van massale verdringing.

Aantal gebruikers +28%



Het aantal ebookaccounts steeg opnieuw met bijna 100.000. Het jaar ervoor was er een stijging van 110.000 nieuwe accounts. Hoewel procentueel de stijging dus iets afvlakt, is de stijging in absolute zin nog ongeveer even groot. Het aantal accounts stijgt harder dan het aantal uitleningen wat er op lijkt te wijzen dat de bestaande gebruikersgroep bestaat uit lezers die meer ebooks lezen dan de nieuwe accounts.

Vooral 40-plussers lezen ebooks



Wie die 440.000 accounts afzet tegen het totaal van 3,7 miljoen bibliotheekleden ziet dat ongeveer 11% van alle bibliotheekleden een account heeft. Dat lijkt nog niet zo heel veel maar wie kijkt naar wie die ebooks lezen, ziet dat het vooral 40-plussers zijn. Het merendeel van de 3,7 miljoen leden van de openbare bibliotheek bestaat uit kinderen. Van de volwassen heeft een aanzienlijk deel dus een ebookaccount. Mijn schatting is dat ongeveer 20% van de volwassen bibliotheekleden wel eens een ebook leent of heeft geleend. Maar dat zal ik nog eens een keer uitzoeken door een ledenbestand van bijvoorbeeld de provincie Overijssel er eens tegen aan te leggen.

Welke bibliotheek leent de meeste ebooks uit?




Zo, genoeg algemene cijfers. Laten we gauw eens kijken hoe de individuele bibliotheken presteren.
Eind juli van dit jaar publiceerde ik al een prognose over 2017 en had daarin ook een aantal top-10-overzichten zitten. Daar gaan we de definitieve balans maar eens van op maken.

Biblionet Groningen is met de Groningse bibliotheken de grootste uitlener van ebooks met ruim 150.000 uitleningen. Daarna volgt de Koninklijke Bibliotheek met de digital-only-leners met ruim 120.000 leners. Amsterdam volgt op de derde plaats. In de zomer stonden deze organisaties ook in de top-3, ware het niet dat Amsterdam toen tweede stond. Die is dus voorbij gestreefd door de KB.

Opvallend is dat Groningen, dat in omvang kleiner is dan de OBA, Aanzet of Rotterdam toch zoveel meer digitale uitleningen maakt. Hoe zou dat komen? Misschien dat de volgende top-10's daar nog wat licht op werpen.

Gemiddelde uitleningen per account



Om bibliotheken, die qua grootte nogal kunnen verschillen, beter onderling te kunnen vergelijken met ebooks kunnen we gebruik maken van twee kengetallen. De eerste is het aantal uitleningen per account. Zie hier de top-10 van bibliotheken  waar per account het meest wordt geleend.

Gemiddeld leent elke ebookgebruiker iets meer dan zeven ebooks per jaar. De digital only leners via de KB staan stijf bovenaan met ruim zeventien ebooks per jaar. Dat is ook wel logisch want die digital-only-leners gebruiken ook echt alleen ebooks en geen gedrukte media uit een gewone bibliotheek. Als je het vergelijkt met de gewone bibliotheekleden die samen met 3,7 miljoen zijn en 73 miljoen uitleningen doen, weet dat een gewone bibliotheeklid gemiddeld negentien materialen per jaar leent. Die digital-only-leners van de KB komen daar dus aardig bij in de buurt.

Bij de verder top-10 valt op dat er veel bibliotheken in zitten met een werkgebied van christelijke signatuur: denk aan  Barneveld, Staphorst, Zwartewaterland, Altena en Veenendaal. Zou het ebookaanbod zo geschikt zijn voor deze doelgroep? Zijn ebooks lekker anoniem zodat men niet van elkaar ziet  wat men leest ? Of heeft het toch gewoon te maken met een sterkere leescultuur in deze kringen?  Het zal een combinatie zijn denk van deze factoren.

Welk percentage van de leden heeft een ebookaccount?


Het tweede kengetal om bibliotheken te vergelijken is hoeveel procent van de bibliotheekleden een ebookaccount heeft. Je bent namelijk niet automatisch lid van de online bibliotheek en je moet je bibliotheekpas daarvoor activeren. Wie niet zijn account activeert  kan ook niet lenen. Het is dus naast het aantal ebooks dat men per account leent een belangrijke graadmeter over hoeveel mensen interesse hebben in ebooks.

Om dit in beeld te brengen moet ik twee databestanden combineren: die van het aantal leden per bibliotheek (die beschikbaar zijn in de kb-dataset over 2016) en het aantal accounts dat elke bibliotheek heeft. Die cijfers komen uit twee verschillende bestanden en niet alle stichtingen sluiten dan op elkaar aan (door stichtingen die infuseren sluiten vooral Zeeland en Groningen niet aan helaas). Maar het overgrote deel is goed te berekenen.

Dat levert dan bovenstaande top-10 op. Met DOK Delft strak bovenaan met 18%, gevolgd door Dommeldal en Noord West Veluwe. Wat mij hier opvalt is dat het ook hier, behalve Utrecht en Zuid Kennemerland en Centre Ceramique Maastricht, het wat kleinere stichtingen zijn. Wie dan naar de andere twee top-10's kijkt ziet dat dat eigenlijk elke keer zo is. En wellicht verklaart dat ook wel de hoge plekken van de provincies Groningen en Zeeland in de eerste top-10. Het lijkt erop dat vooral landelijk gebied meer lijkt te profiteren van het aanbod dan de randstad. Zou daar een plausibele verklaring voor zijn?

Zo, en daarmee hebben we alle cijfers over 2017 weer eens naast elkaar. Volgend jaar maar weer?

vrijdag 12 januari 2018

15% groei uitleningen ebooks in openbare bibliotheken over 2017


De Nederlandse openbare bibliotheken leenden in 2017 ruim 3,2 miljoen ebooks uit via het ebookplatform van de Koniklijke Bibliotheek. Dit is zo'n 15% meer dan in 2016 toen nog zo'n 2,7 miljoen ebooks werden uitgeleend. Dit blijkt uit cijfers die de KB onlangs aan bibliotheken verstrekte.

De groei van het aantal uitleningen gaat wel minder snel dan in de jaren daarvoor zoals te zien is in bovenstaande tabel. Hiermee lijken ebooks de onstuimige groei voorbij te zijn en lijkt een fase langzaam een fase van stabilisatie aan te breken. Dat de uitlening van ebooks op dezelfde hoogte komt als die van fysieke boeken (73 miljoen in 2016) lijkt daarmee voorlopig wel uitgesloten. Ebooks en gedrukte media vullen elkaar dus aan.

Naar leeftijd


Uit de cijfers is ook af te leiden, wie de meeste ebooks leent. Evenals voorgaande jaren zijn het vooral 40+'ers die ebooks lezen. Ook in de koopmarkt is dat het geval. Ik heb deze cijfers snel vergeleken met voorgaande jaren maar er zit geen wezenlijke verschuiving in. Het ebookpubliek lijkt zelfs iets ouder te worden.

Binnenkort kom ik nog even terug op deze cijfers en kijk ik ook nog even wat de best presterende bibliotheken waren. Maar daarvoor moet ik eerst een paar bestanden aan elkaar koppelen.

donderdag 11 januari 2018

Blogverjaardag: 10 jaar blogger!


Trek uw beste kleren aan, hang de slingers op en ontkurk de flessen! Want vandaag ben ik tien jaar aan het werk met dit blog. U leest het goed: al tien jaar! En u leest het dus misschien al tien jaar! Tijd om er kort bij stil te staan.

Het was op 11 januari 2008 dat ik mijn eerst post plaatste. Ik neem u nog mee naar dat eerste jaar: 2008 en pik er een paar artikelen uit.

11 januari 2008: Het allereerste artikel: een sollicitatie!
Mijn allereerste artikel was een sollicitatie. U kunt deze hier nog steeds nalezen. In 2008 startte in Overijssel een nieuw innovatietraject waar vier programmamanagers voor werden gezocht. Ik solliciteerde als programmamanager voor de digitale bibliotheek. Ik stuurde geen brief maar maakte een blog. Ik werd aangesteld, kreeg niet alleen de digitale bibliotheek maar ook het onderwijs erbij en ging aan de slag. En zo begon wat nu al tien jaar duurt.

In mijn sollicitatie haalde ik allerlei zaken aan die ik al gedaan had en waarom ze mij moesten aanstellen. Eén van de punten die ik aanhaal is dat je niet alleen serieus bezig moet zijn maar ook af en toe moet kunnen lachen. Daar haalde ik toen het bovenstaande filmpje nog bij aan. Dit was het 'making of'-filmpje' van een langere film die ik samen met de back-office in Zwolle maakte toen ik daar teamleider was. Als je de langere film nog eens bekijkt zie je eigenlijk de contouren van heel veel zaken waar we nu nog volop mee bezig zijn in de maatschappelijk-educatieve bibliotheek. 

1 maart 2008: The great libary swindle
Op 1 maart 2008 schreef ik een artikel over hoe ingewikkeld het is om soms nog materialen aan te vragen. Stilletjes filosofeerde ik door dat daar wellicht een complot achter zat en dat een parlementaire enquêtecommissie hier in 2011 onderzoek naar zou gaan doen: 'waarom hadden de bibliotheken burgers geen onbelemmerde toegang tot informatie gegeven?'

Die parlementaire enquete kwam er natuurlijk nooit maar die onbelemmerde toegang is nog steeds een vraagpunt getuige een blog van Ronald Capelle die vorig jaar begon met bloggen en een blog schreef met een soortgelijk thema. 

22 april 2008: de mysterieuze krachten van het bibliotheekwerk
Een serie die ik nog steeds in stand houdt is 'de mysterieuze krachten van het bibliotheekwerk'. Een serie waarin ik telkens iemand belicht uit het bibliotheekwerk die van nature minder op de voorgrond staat, maar die veel nuttig werk doet. De eerste die ik zo in het zonnetje zette was Marc van der Meulen, iemand die nu veel goed werk doet bij de Koninklijke Bibliotheek en die onverdroten doorgaat. Velen volgden na hem. Het is ontzettend dankbaar werk om zo even een lichtje op derz mensen te zetten. En het feit dat ik het nu weer tegen kom, is weer een aansporing om er binnenkort weer eens aandacht aan te besteden.

29 juni 2008: 10 regels om het gebruik te belemmeren
Het gebruik van de stijlfiguren 'overdrijving' en 'omdraaiing' heb ik talloze keren gebruikt. Zo ook op 29 juni 2008. Ik schreef een artikel met 10 manieren om bibliotheekklanten zo snel mogelijk de tent uit te jagen. Het wrange was echter: veel bibliotheken hanteerde om voor hen plausibele redenen deze regels. En om eerlijk te zijn: een deel van die regels hanteren we nog steeds. Wie bedenkt hoeveel subsidie we per lid krijgen om ze te helpen, snapt niet waarom we deze kruideniersmentaliteit van kleine regeltjes er nog steeds op na houden. Aan de andere kant: veel regeltjes zijn ook afgeschaft. Neem bijvoorbeeld al die boetevrije bibliotheken!

Op naar de volgende tien jaar?
Tja, en zo kan ik nog veel meer artikeltjes noemen.  Het bloggen is voor mij een soort tweede natuur geworden. Hoewel ik een aantal jaren heb gekend waarin ik bijna 200 artikelen per jaar schreef, is dat aantal wel wat gedaald. De teller staat op ruim 1.100 posts.

Twitter en facebook hebben een deel van de kleine berichten op mijn blog overgenomen. Daarvoor zijn deze micro-blogsystemen natuurlijk ook bedoeld. En ik zie ook hoe ik veranderd ben in het schrijven. In 2008 zitten echt wel een aantal artikelen waar ik nu toch wat het schaamrood van op de kaken krijg. Artikelen die naar mijn gevoel echt nog te weinig inhoud hadden. Het vele schrijven heeft ervaring met zich mee gebracht. 

Het is ook mooi om zo nog eens door de artikelen te scrollen en te zien hoe bibliotheekwerk veranderde in tien jaar tijd. En daarmee kon dit blog ook wel eens het verslag van een transformatie zijn. Een verandering waar we echt nog niet klaar mee zijn: er liggen nog vele kansen en uitdagingen te wachten voor de bibliotheken. Ik was eigenlijk van plan om daar de komende tijd maar gewoon over te blijven schrijven. Blijft u dan weer meelezen? Mooi, is dat ook weer geregeld.

Heffen we nu het glas en gaan we morgen weer hard aan het werk!

maandag 8 januari 2018

Trendcurve: 21 trends voor gemeenten en waarom 2018 een goed jaar voor bibliotheken wordt



Hij lag al een tijdje op mij te wachten, het rapport 'Trendcurve, een overzicht van 21 trends voor de gemeenteraadsverkiezingen 2018 in Overijssel'. De afgelopen dagen waren een goed moment om weer eens bij te lezen. En voorwaar, een rapport waar bibliotheken - ook buiten Overijssel - hun voordeel mee kunnen doen.

Het rapport  - opgesteld door het trendbureau Overijssel - beschrijft 21 trends waar gemeenten rekening mee moeten houden rond de gemeenteraadsverkiezingen. Thema's die dus terug zullen komen in de college-akkoorden.  Die 21 trends ziet u hierboven gepresenteerd. De trends zijn gerangschikt naar de mate van volwassenheid in het perspectief van gemeenten.

Hoe werken trends?


Het model dat het trendbureau gebruikt, lijkt wel wat op de Gartner Hype Cycle. Het plot trends in de mate van volwassenheid van het onstuimige ontstaan en (over)enthousiasme dat rond nieuw ontwikkelingen ontstaat via  weerstand naar overwinning en wasdom. Veel trends halen de fase van wasdom niet. Die sneuvelen in één van de eerdere fases.

Niet de meest kinky trends zijn het meest relevant maar de trends die doorbreken
Het trendbureau wijst erop dat niet achter elke trend aan gegaan moet worden. Als trends zich nog in de beginfase zitten, is er een zeer groot afbreukrisico. Hoe verder naar rechts de trend op de trendcurve staat, hoe relevanter hij de komende jaren zal zijn. Feitelijk zijn de trends die in het stadium van 'reactie' en  'overwinning' zitten het interessants want die  zijn bezig om daadwerkelijk door te breken en het heden te veranderen.

De 21 trends worden toegelicht en hun relevantie voor gemeenten wordt benoemd. Ik pik er vijf uit waarvan ik vind dat ze voor bibliotheken relevant zijn. Maar toegegeven: u kunt zelf tot een ruimere of  minder ruim aantal komen.

Trend 1: Vergrijzing
In 2012 was 7,1% van de bevolking ouder dan 75 jaar. In 2040 zal dit aandeel verdubbeld zijn. Vergrijzing lijdt tot veel aanpassingen in gemeentelijk beleid: vraag naar een ander type woningen, meer niet-werkenden die onderhouden moeten worden door werkenden, andere vraag naar zorg en last but not least: een opwaartse druk op recreatie.

Als voordeel van de vergrijzing wordt door het rapport een groot potentieel voor vrijwilligerswerk. Het stijgen van de pensioenleeftijd wordt gecompenseerd door het grote aantal mensen dat met pensioen gaat en een verbeterde gezondheid.

In de jaren '60 steeg het gebruik van bibliotheken onder andere door de gestegen vrije tijd. Bibliotheken zijn een aantrekkelijke plek waar op recreatieve wijze invulling kan worden gegeven aan een leven lang leren.

Vergrijzing biedt zowel aan de aanbod- als aan de vraag-kant goede kansen voor bibliotheken. Niet de jeugd heeft de toekomst, maar de oudere!

Trend 2: Maatschappelijke polarisatie



Het Nederland van na de verzuiling leek een egalitair land te worden waar de verschillen tussen verschillende groepen klein waren. In het afgelopen decennium lijkt er echter verschillende nieuwe tweedelingen te ontstaan. Eén daarvan is die van de maatschappelijke polarisatie. Het SCP en de Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid onderscheiden twee 'families': de universalisten en de particularisten. Beide denktanks menen dat er sprake is van een grotere scheiding tussen deze twee groepen. Kenmerk is dat beide groepen zich 'ingraven' in hun eigen mening.

Gemeenten krijgen te maken met gepolariseerde meningen en meer schuring tussen bevolkingsgroepen. Er ontstaat behoefte aan 'verbinders' en 'gewetens' van de samenleving.

De ontwikkeling van de 'community librarian' zoals Lankes die omschrijft kon wel eens een antwoord zijn op die ontwikkeling. Zeker een punt om met uw gemeente over in gesprek te gaan.

Trend 3: Meer aandacht voor kwetsbare wijken
Hoewel de aandacht voor kwetsbare wijken niet nieuw is, zien we wel dat er een geheel nieuwe aanpak ontstaat. De tijden van grote extra budgetten voor 'krachtwijken' is voorbij en woningcorporaties worden steeds strakker financieel gebonden en zijn er minder mogelijkheden om 'gemengd' te bouwen. Daardoor ontstaan steeds vaker homogene wijken die segregatie in de hand werken.

Kenniscentrum voor steden en platteland,  Platform31, waarschuwt  zelfs voor ondermijning: criminele netwerken die de sfeer in een aantal wijken domineren waarbij de gesloten cultuur van de gemeenschap het lastig maakt om daartegen op te treden. In feite zien we hier de polarisatie in fysiek zin optreden.

Het gebrek aan beleidsmiddelen en -ruimte vraagt om een andere aanpak dan voorheen: minder grootschalig, meer voortbouwend op het bestaande en meer aansluiten bij de waarde voor bewoners, ondernemers en instellingen in de buurt. Bibliotheken in dit soort wijken kunnen daar van vitaal belang zijn omdat ze een veilig punt zijn vanaf waar verschillende partijen kunnen bouwen aan een oplossing.

Trend 4: Deeleconomie
Een hype waar nu de eerste weerstand op ontstaat is die van de deeleconomie. Het eerder bejubelde AirBnB blijkt een rolkofferterreur op gang te hebben gebracht. Uber werkt ultra-flexibilisering van de arbeidsmarkt in de hand en sommigen spreken al over de nieuwe 'slavenhandel van de deeleconomie'.

En toch is dit een trend die niet weg zal gaan. Deze keerzijde van de medaille is nodig om deze trend tot volwassenheid te brengen. Er moeten nieuwe regelgeving komen waardoor deze trend op een goede manier kan beklijven.

Tegelijkertijd zetten op andere terreinen allerlei nieuwe apps stappen op de Nederlandse markt en verbinden burgers aan elkaar op allerlei terreinen. De gemeentegrens is daarbij absoluut niet heilig en groter denken is dan ook noodzakelijk. Community's zijn daarmee niet alleen meer geografisch geconcentreerd maar ook virtueel. Bibliotheken kunnen gemeenten ondersteunen in het creëren van community's.

Trend 5: Leegstand centra en binnensteden
Hoewel de financiële crisis voorbij lijkt te zijn is er op veel plekken in winkelcentra en binnensteden nog een bovenmatige leegstand. Dit heeft effect op het leefklimaat: plaatsten met veel leegstand worden minder aantrekkelijk om te vestigen waardoor een zichzelf versterkend effect kan optreden.

Aan de andere kant blijken - volgens een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving - binnensteden veerkrachtiger te zijn dan we denken. Er is sprake van een veranderingsproces waarbij nieuwe functies de plek van de oude innemen. Binnensteden krijgen minder een distributiefunctie voor inwoners en meer een verblijf- en beleeffunctie. Er is een groei zichtbaar in het aantal ontmoetingsplekken: restaurants, lunchrooms maar ook creatieve plekken waar werk en recreatie samen komen.

Vitale bibliotheken in het centrum van dorp of stad kunnen hier een stevige bijdrage aan leveren. Kijk maar naar bibliotheken als Amsterdam, Almere, Amersfoort, Den Helder, Zwolle en Arnhem. Op al deze plekken zijn alle studieplekken bijna continue bezet. Op als deze plaatsen heeft de bibliotheek een grote rol gespeeld in de revitalisering van een stadsgebied.

Trend 6: Participatiesamenleving
De participatiesamenleving.... wat moeten we daar nog van zeggen? Opvallend is in ieder geval dat de trendcurve deze trend absoluut nog niet volwassen vindt. Dat we van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving (de bekende quote uit de troonrede van 2013) gaan is helder. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid waarschuwde afgelopen jaar nog dat het doen- en denkvermogen van burgers niet overschat moet worden. Men spreekt daarover dat er met een realistische blik naar gekeken moet worden. Met andere woorden: die participatiesamenleving is lang  niet voor iedereen weggelegd. Wie af en toe in een bibliotheek meeloopt bij een training voor digitale vaardigheden weet dat deze raad daar volledig gelijk in heeft. Zelfredzaamheid gaat niet vanzelf.

Het rapport Trendcurve sluit deze trend af met woorden die ik zelf niet mooier kan formuleren:
Op het moment dat de focus van beleid minder op de zelfredzaamheid komt te liggen en er meer aandacht zal zijn voor de beperkingen van het denk- en doenvermogen van mensen, zal dit het beleid op tal van terreinen veranderen. Het gaat daarbij wellicht in eerste instantie om het sociale- en gezondheidsbeleid, maar feitelijk raakt het hele handelen van de overheid ten opzichte van zijn burgers: die zal meer empatisch en minder afstandelijk zijn, minder gericht op regels en meer op persoonlijke omstandigheden. Systeem- en leefwereld komen dichter bij elkaar
Bibliotheken kunnen plekken zijn waar deze systeem- en leefwereld bij elkaar kan komen. Enerzijds door burgers met burgers te verbinden en elkaar te laten helpen en anderzijds door burgers te helpen met het verwerven van vaardigheden voor deze systeemwereld.

Zo maar wat trends
Een mooi rapport dus van het trendbureau en ik denk dat u ook ziet dat deze trends helemaal niet alleen voor Overijssel gelden. Een mooie eye-opener dat trends tijd nodig hebben om door te breken. Dat geeft lucht om goed naar trends te kijken en niet achter elke hype aan te gaan. Maar de trends geven ook aanleiding om als bibliotheken volle bak aan de slag te gaan. Onze koers is goed en er liggen kansen te over.

Het kan niet anders dan 2018 wordt een goed jaar. De besten wensen dus.