zondag 22 november 2020

Over de aantrekkingskracht van de rijpere mannelijke bibliothecaris


Deze column verscheen bij het dossier Bibliotheekstatistiek 2019 van de Koninklijke Bibliotheek. 

De afgelopen tijd stond het nieuws bol van de coronacrisis en de Amerikaanse verkiezingen. Wat beide onderwerpen verbindt, is dat ze zijn omgeven door fake news, alternative facts en complottheorieën.

Complottheorie

Vergeleken met die onderwerpen zijn bibliotheken natuurlijk een baken van rust. Saai zelfs. Kent u ook maar één complottheorie over bibliotheken? Precies. Overigens: elk feitje kun je controleren op de website Bibliotheekinzicht van de KB. Je vindt er ‘feiten en cijfers over de bibliotheken’. Dus geen meningen, geen halve waarheden en al helemaal geen fake news.

Waar bevinden zich de meeste oude en mannelijke bibliothecarissen?

Zo kun je in de databank van Bibliotheekinzicht zien dat in 2019 16% van alle bibliotheekmedewerkers man was. Ja, zo weinig maar! Maar de verschillen per provincie zijn best groot. In Zuid-Holland is slechts 14% man, terwijl in Groningen maar liefst 28% man is. Hoe zou dat komen, vraag je je dan toch af.

Je kunt ook selecteren op leeftijd. Zo is in bibliotheken 60% van alle medewerkers ouder dan 50. Maar ook hier zijn de verschillen groot. In Utrecht is maar 54% van alle medewerkers boven de 50 en in, jawel, Groningen is maar liefst 64% ouder dan 50. Ook hier rijst de vraag wat daarvan de oorzaak kan zijn.

Ik suggereer niets, maar als je een oudere mannelijke bibliothecaris tegenkomt, weet je dus eigenlijk zeker dat je met een Groninger van doen hebt.

Topjaren 1990 en 1994

Ik speur nog even verder door de databank. Zo blijkt dat de bibliotheken in Nederland in 1994 de meeste leden hadden: 4,58 miljoen. Toch leenden ze in dat jaar niet de meeste boeken uit. Dat was al in 1990; het waren er toen 185,7 miljoen. Hoe kan dat?

1990, het jaar met de meeste uitleningen, was een bijzonder jaar. Mandela werd vrijgelaten, Gorbatsjov werd president van de Sovjet-Unie (na secretaris-generaal te zijn geweest) en Thatcher trad af. Een politiek euforisch jaar. Als klap op de vuurpijl won de jonge Marco Borsato de Playbackshow. Zou politieke en muzikale vooruitgang goed zijn voor het lezen? Ik denk het.

Met voetbal heeft het overigens niets te maken. Ajax werd gewoon landskampioen en Nederland strandde in de kwartfinales op het wereldkampioenschap. En voor al die rijpere mannelijke bibliothecarissen in Groningen: die stad werd negende in de competitie.

1994, het jaar met de meeste bibliotheekleden, was een geheel ander jaar. Kurt Cobain pleegde zelfmoord, Ayrton Senna crashte met zijn Formule-I-bolide, de Russen vielen Tsjetsjenië binnen en Kim Jong-il, de voorganger van Kim Jong-un, werd leider van Noord-Korea. Allesbehalve een florissant jaar. Politieke en andere misère levert bibliotheken blijkbaar veel leden op.

Om te laten zien dat ook hier voetbal geen rol speelt: Ajax werd opnieuw landskampioen en Nederland strandde opnieuw in de kwartfinales op het wereldkampioenschap. En Groningen? Groningen eindigde gewoon als veertiende in de competitie.

De aantrekkingskracht van de rijpere mannelijke bibliothecaris

Zo zie je maar: als je een beetje zoekt naar de juiste verbanden, kun je al snel duiden waarom de cijfers zijn zoals ze zijn. Overigens: Groningse bibliotheken scoren opvallend goed, zowel op het gebied van het aantal leden als de hoeveelheid uitleningen. 

We weten nu wat hun geheim is: de aantrekkingskracht van de rijpere mannelijke bibliothecaris. 

Anderen noemen dat natuurlijk fake news. Ik noem het een alternative fact. Bewijs maar dat het niet zo is. Maar geloof nooit zomaar een verhaal en ga zelf op zoek naar de feiten. En begin met zoeken op Bibliotheekinzicht.

P.s.

Deze column is geschreven toen de cijfers over 2019 nog niet openbaar waren. Dat zijn ze nu wel! En dus begin ik binnenkort weer aan de lijstjes van Best Presterende Bibliotheken van Nederland. Stay tuned!

zondag 15 november 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 14 : Crisis? Welke crisis?

Dit was een bizarre week voor bibliotheken. Ik dacht dat we in een coronacrisis zaten.... Maar slechts heel weinig wees daarop deze week. Het enige echte coronanieuws zag ik vrijdag in de tijdlijn van Jan Hoogenberg, directeur van de Bibliotheek Enschede. Hij attendeerde op bijgaand artikel over de Bieb To Go. Het is een concept met een beperkte collectie biedt maar waarvoor reserveren vooraf niet nodig is en waarbij je nog wel zelf kunt kiezen. Ik heb veel concepten gezien met 'genre'-tassen, afhaalbieb of boek-aan-huis-diensten. Dit zit er wat tussenin en biedt eigenlijk ook wel opties na de coronacrisis om dit op andere plekken neer te zetten. Bij de AH To Go inderdaad. Ik had het nog niet eerder gezien en vind het een sympathieke uitwerking.

Maandag


Mijn week begint maandag met een digitale sessie met collega's van OBGZ (Nijmegen e.o). Mijn collega Ildikó van Veldhuizen en OBGZ-colllega Wouter van Balveren hebben dit voorbereid. Werkgroepen hebben in de afgelopen tijd ideeën voorbereid en die worden nu gepresenteerd.  Er komen veel mooie zaken voorbij. Van Freemium-modellen voor leden tot chatservices. 

En niemand kijkt nog op dat we dit volledig digitaal afhandelen....

Overigens moet directeur Bert Hogemans het overleg tussentijds even verlaten. Hij is op dat moment namelijk druk bezig met de bezuiniging op de bibliotheek in Malden. De achtste bezuiniging in tien jaar naar zijn zeggen. Als ik de krant moet geloven is hier de bezuiniging wel ingeboekt maar wil men hem eigenlijk niet uitvoeren. 

Dinsdag

Op dinsdag krijg ik een appje van de directeur van de bibliotheek in Rivierenland. Ze laat me blij weten dat de gemeente Buren unaniem heeft besloten om weer te gaan werken met de Bibliotheek Rivierenland. De gemeente Buren werkte in de afgelopen jaren samen met Karmac maar moest constateren dat de resultaten ver achter bleven. Nog slechts 7% van de inwoners was lid van de (Karmac)bibliotheek. De gemeente trok haar conclusies en de portemonnee. De provincie hielp de gemeente met het laatste financiële stapje en daarmee komt de gemeente Buren weer binnen het bibliotheekstelsel. Op woensdag staat er een mooi stukje in de krant over deze stap. 

Overigens meldt minister De Jonge vandaag dat musea, bioscopen en bibliotheken naar alle waarschijnlijkheid na deze week weer open mogen. Dit op basis van het dalende aantal besmettingen. 

Woensdag 


Op woensdag begeleid ik samen met mijn collega Georges Elissen een digitale ideeënsessie met de Bibliotheek Deventer. Met een kleine twintig medewerkers en externe contacten van de bibliotheek denken we na over toekomstmodellen voor de bibliotheek. Het is een leuke groep met veel positieve ideeën.

Digitaal brainstormen met zoveel mensen op zoveel plekken en met zoveel achtergronden vergt nog wel wat. Je moet zorgen dat iedereen zonder probleem bij alle tools kan komen en je werkvormen moet je daarop aanpassen. Alles werkte gelukkig.  Het was leuk om te doen en het levert veel ideeën en een paar concepten op waarlangs de bibliotheek zich verder kan ontwikkelen ondanks financieel zeer krappe kaders.

Donderdag

Op deze dag had de Koninklijke Bibliotheek voorbereid om samen met het CBS de jaarcijfers van bibliotheken naar buiten te brengen. Het gaat dan om de cijfers over 2019. En die waren goed: bibliotheken hadden weer een stijgend bezoekersaantal en ook het aantal activiteiten liet wederom een forse groei zien. Het eerste artikel van de NOS, ging hier ook nog over.  Maar daarna kwam de vraag erbij hoe bibliotheken omgingen met de Sinterklaasboeken en de Pietendiscussie. Toen bleek dat het antwoord was, dat die boeken langzaam maar zeker uit de collectie verdwijnen, leek het land te klein. 


Zelfs staatssecretaris Knops bemoeide zich op een gegeven moment met de discussie. De bron van de discussie is dit interview in het AD waar Anton Kok, directeur van de VOB, het volgende zegt over deze discussie:
"Overal groeit het besef dat  Zwarte Piet een stereotiep beeld geeft van een bepaald deel van de bevolking en de bibliotheken bewegen daarin mee. Er zijn in de loop van de tijd talrijke boeken weggehaald omdat ze ‘in strijd met de goede zeden’ waren. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de kinderboeken waarin de bevolking van Nederlands-Indië als patjakkers werd weggezet. Ook Zwarte Piet is, wat mij betreft, ‘in strijd met de goede zeden’. Dat een deel van de Nederlanders Zwarte Piet nog wél ziet zitten is geen reden de boeken te bewaren. Sommigen zien fascisme ook zitten. En, ja, dat klinkt cru maar ik bedoel dat een smaldeel niet ons beleid kan bepalen."

Die laatste zin wordt uiteindelijk het struikelblok. Ik ben blij dat ik niet geïnterviewd door krant of radio voor dit onderwerp. Want je moet je woorden wegen op een goudschaaltje en je weet nooit helemaal hoe het vervolgens in het nieuws komt. Ik vermoed dat Anton Kok dat achteraf ook heeft gedacht. De goede man schijnt bedolven te zijn onder vele haatmails. Ook een enkele bibliotheekdirecteur meldde zich dat hij of zij haatmails had ontvangen. Een bibliotheekmedewerker meldde  dat iemand zelfs boos zijn lidmaatschap opzegde door dit bericht.  Het item haalt zelfs het acht-uur-journaal en daar legt naar mijn mening Astrid Vrolijk, de directeur van de Zwolse Stadkamer, volstrekt helder uit hoe het zit

Een dag dit in het teken moest staan van de groei van activiteiten van bibliotheken, kreeg een hele andere wending.

Overigens zit ik zelf dit dag aan het eind van de middag in de Achterhoek. Daar is een gemeente die heeft gedreigd opnieuw te bezuinigen. Samen met de bibliotheekdirecteur denk ik na over scenario's die ons open staan als voorbereiding op wat wellicht komt. 

Aan het eind van de middag krijg ik van Gert Jan Sweep, de bibliotheekdirecteur van Almelo,  een bericht dat in zijn gemeente de bezuiniging ook is vastgesteld. Lodewijk Asscher en Herman Finkers hadden zich gezamenlijk nog ingezet tegen deze bezuiniging. De structurele bezuiniging van € 200.000,- waar zoveel over te doen was, blijft staan.  Maar de bibliotheek hoeft in het eerste jaar slechts € 100.000,- te bezuinigen en krijgt daardoor een klein beetje extra tijd. Een kleine verschuiving in tijd maar een wereld van verschil om zaken geregeld te krijgen.

Rollebollend gingen wethouder en bibliotheek hier over straat. Aan alle kanten was rumoer maar dit is het eind van het liedje. Iedereen een schram op zijn gezicht of een blauwe plek en morgen moeten we ook hier weer verder. Het is op veel plekken helaas het refrein van het lied van de bibliotheekfinanciën.

Vrijdag 

Zo stormachtig als de donderdag is, zo relatief rustig is de vrijdag. Hoewel mijn agenda nog tot het eind van de dag vol zit met afspraken, zijn er nauwelijks berichten die er tussendoor komen. In de krant van gisteren wordt ondertussen de vis verpakt....

In de ochtend werk ik met Georges Elissen aan de uitwerking van de Rijnbrink Trendcurve voor 2021. Die gaan we begin 2021 weer uitbrengen en in de afgelopen tijd hebben we een aantal sessies gehouden met bibliotheekdirecteuren en -medewerkers om de trends in beeld te brengen. Honderden geeltjes liggen digitaal op ons bureau. Na een flink puzzel blijven er net als de vorige keer 28 over die we typerend vinden voor deze tijd. Het werk om ze te beschrijven wordt verdeeld en we weten dat we begin 2021 het rapport klaar zullen hebben. 

Dit was weer een week in de coronacrisis.
Welke crisis zei u? Niks van gemerkt.... Het was vooral een week waarin gemeenten hun begroting vaststelden en waarin een kindervriend en goedheiligman een storm over de bibliotheken liet gaan.

Terwijl Nederland zich druk maakt om een Piet, liggen er ondertussen nog steeds 600 mensen op de intensive care te vechten voor hun leven. Mensen die hopen dat ze er nog zijn met Sinterklaas.

zondag 8 november 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 13 : Crisis as usual


'Crisis as usual...' om met Banksy te spreken, dat is wel een beetje mijn gedachte na deze week.  Een week waarin bibliotheken weer dicht gingen, nee open, nee, wat eigenlijk? Ik neem u weer mee door een gekke week voor bibliotheken in crisistijd. Deel 13 inmiddels.

Dinsdag
Nog voor de persconferentie begint vind op dinsdag aan het eind van de middag de prijsuitreiking plaats van de Beste Bibliotheek van Nederland. Online dit jaar in het gebouw van de NBD|Biblion. Leuk georganiseerd overigens, gezien de omstandigheden. Wageningen, Eemnes, Tilburg, Groningen en Zoetermeer zijn de genomineerden. Alle vijf mooi kandidaten die het eigenlijk allemaal verdienen. Maar de Lochal in Tilburg gaat er met de prijs vandoor. Peter Kok, directeur van de bibliotheek Midden-Brabant, zegt dat hij de prijs met een dubbel gevoel in ontvangst neemt. Dit omdat hij weet dat hij dat prachtige gebouw opnieuw moet sluiten door corona.


Met het bord op schoot volgt dan de lang aangekondigde persconferentie kwam dinsdag. Bij kappers schijnt het extra druk te zijn geweest voor dinsdag. Mensen hadden verwacht dat wellicht contactberoepen ook weer zouden sluiten. 

En laat nou net in het weekend voor de persconferentie blijken dat de besmettingscijfers flink beginnen te dalen. Men heeft lang gewacht met extra stappen na het sluiten van de horeca. En dus vraagt iedereen zich af of extra maatregelen nog wel nodig zijn. Het nieuws dat bibliotheken zouden moeten sluiten zingt al lang rond. Maar in tegenstelling tot de sluiting in maart, is het geen directe sluiting maar hoeven bibliotheken pas op donderdag echt dicht. 


Woensdag
Op zowel dinsdag als woensdag is het druk in bibliotheken. Er wordt gehamsterd! Er staan rijen en mensen gaan met volle tassen de deur uit. Op twitter nemen sommige bibliotheekmedewerkers elkaar de maat: bibliotheken die twitteren dat het druk is, zouden nog meer drukte oproepen. Ik weet het niet hoor. Ik zie overal foto's met mensen die netjes in een rij staan met 1,5 meter ertussen.  Dat is echt een ander beeld van de sniffende en kuchende mensen die we vlak voor de vorige lock-down zagen. 

Uit de informatie die ik krijg van bibliotheken blijkt dat veel bibliotheken wel weten wat ze willen gaan doen als ze moeten sluiten. Sommige bibliotheken beginnen gelijk met een afhaal- of bezorgbibliotheek. Andere bibliotheken zeggen dat deze sluiting 'slechts' voor twee weken zal zijn en dat nu 'even' iets anders beginnen geen zin heeft. Maar waar in de vorige lock-down het nog even zoeken was, heeft nu eigenlijk iedere bibliotheek al heel snel zijn antwoord klaar. Het lijkt inderdaad 'crisis as usual'. Grappig om te zien hoe snel routine ontstaat.

Mijn collega Carola Oortwijn, twittert onderstaande filmpje met de opmerking dat de afhaalbieb weer is toegestaan. Het filmpje is een klassieker maar deze week toch weer een glimlach waard.


Ik zeg met opzet: het lijkt inderdaad 'crisis as usual' 

Want op woensdag aan het eind van de middag begint het Kamerdebat over de nieuwe coronamaatregelen. Dat debat duurt bijna tot middernacht. En  het gaat daar meerdere keren over de maatregelen die de bibliotheken treffen. Jesse Klaver dient een motie in over bibliotheken en buurthuizen.  De motie roept om voor de meest 'kwetsbaren in onze samenleving te zorgen dat er geen sprake is van generieke sluiting van openbare bibliotheken.' In de uitleg blijkt het dan vooral te gaan om huiswerkbegeleiding of spreekuren. De motie haalt het met algemene stemmen.

Waar we eerst dachten dat we in dezelfde situatie zaten als in maart, lijkt er nu toch meer mogelijk. Maar wat mag er nu precies?

Donderdag
Op donderdag puzzelt de VOB dan ook flink aan teksten om bibliotheken daarin richting te geven. Er worden daar overuren gemaakt want het is knap ingewikkeld. Want er worden wel regels gemaakt in Den Haag maar die moeten weer kortgesloten worden met veiligheidsregio's en in de praktijk vooral met gemeenten. En die blijken nog wel eens eigen afweging te maken. De ene gemeente staat wel iets toe, de andere niet. Het is maatwerk binnen een algemene regel. 

Vrijdag
Toine Heijmans publiceert in de Volkskrant van deze dag een vlammend betoog voor bibliotheken. Hij betoogt dat gratis lezen en leren van vitaal landsbelang is.  Hij  sluit af met: 
'Open bibliotheken! Maak alle overheidsinformatie daar gratis en anoniem toegankelijk - alles. Verplicht elke gemeente tot het onderhouden van van een bibliotheek. Duur? Een druppel uit het nationale groeifonds.'
Terwijl Heijmans dit schrijft over Tilburg is er in het oosten van het land, in Almelo, een heel andere coalitie ontstaan: die tussen politicus Lodewijk Asscher en cabaretier Herman Finkers. In een gezamenlijk artikel. Dat artikel wordt geplaatst in alle Stentor-, Tubantia- en AD-edities. Zij noemen de bibliotheek 'een magische plek' en een plek waar je veel meer kunt dan alleen boeken lenen maar ook huiswerk kunt maken, lessen volgen in taal en dé plek om een leesoffensief te starten. Zij roepen gemeenten en Rijk op om niet te bezuinigen op bibliotheken. Sterker nog: ze vinden dat er geïnvesteerd moet worden: 
'In plaats daarvan moet het stimuleringsfonds voor de bibliotheken juist worden uitgebreid zodat bibliotheken open kunnen blijven en in plaatsen waar de bieb verdwenen is er weer eentje geopend kan worden.'

Kopomhoog en gaan...

Ja, er wordt gezegd dat we twee weken moeten sluiten. Maar bij de vorige sluiting hebben we bewezen dat zelfs een sluiting ons er niet van weerhoudt om toch van waarde te zijn voor mensen. Laten we dat nu ook weer laten zien. De crisis is nog lang niet voorbij en er is genoeg te doen in de samenleving. Zoek wat wel kan in deze periode en ik weet zeker dat ieder vindt wat past bij zijn lokale omstandigheid. 

'Never waste a good crisis', zeggen ze wel eens. 

Als het gaat om de aandacht voor bibliotheken, is de crisis deze week zeker in ons voordeel. En wat ons werk betreft: kop omhoog en ook nu weer uitvinden waar we van waarde kunnen zijn.

Ondertussen liggen er nog wel 600 mensen op de intensive care. Je zou het bij alle persconferenties, kamerdebatten en krantenberichten bijna vergeten.