zaterdag 28 maart 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 3

Ik neem u weer even mee wat ik deze week meemaakte bij de bibliotheken in crisistijd. We zijn inmiddels twee weken dicht.  In mijn omgeving is gelukkig (bijna) iedereen gezond en ik hoop dat dat ook voor jullie geldt.

Volgende week maakt het kabinet bekend wat men van plan is met de scholen. Ik verwacht dat veel bibliotheken die uitspraak met belangstelling zullen volgen. De vorige keer volgden wij ook de scholen dus het lijkt logisch daar nu ook weer serieus naar te kijken. Hoewel ik mij - gezien de situatie in Nederland - niet direct kan voorstellen dat we volgende week gewoon weer open zijn.

Dag Duco
Ons kantoorpand van Rijnbrink is inmiddels gesloten. Iedereen werkt nu thuis en bijna alles draait ook gewoon door. Onze chauffeurs rijden natuurlijk al een heel stuk minder en dat droogt zo ook bijna helemaal op. De NBD is gestopt met leveren van boeken wat betekent dat ook boekverwerking nu gestaakt moet worden.

Het levert ook rare situaties op. Zoals voor Duco. Duco van Minnen heeft jaren gewerkt voor de Gelderse bibliotheken en was de laatste jaren als bestuurssecretaris van Rijnbrink. Hierboven ziet u hem nog op een studiereis in 2014 naar Berlijn. Duco wilde geen groot afscheid, dat was bekend. Hij is de bescheidenheid zelve. Maar het afscheid werd nu wel heel klein. Afgelopen donderdag namen we via een Skypeborrel voorlopig afscheid. Met de belofte om in betere tijden het echte afscheid te doen. Duco bedankt en live bitterballen eten met een speciaal biertje houden we tegoed!


Gaan we naar een recessie?
Minder mooi nieuws deze week van het CPB. Het CPB maakte deze week bekend wat verschillende scenario's zijn voor de economie de komende tijd. Die scenario's die ziet u hierboven terug. De economische groei voor dit jaar slaat om in een kortere of langere recessie. Waar Nederland zich eigenlijk al opmaakte om de vele extra miljarden te gaan verdelen over verschillende doelen, zien we in één keer een omgekeerd beeld. Menigeen houdt zelfs al weer rekening met bezuinigingen. Na de kredietcrisis en na de tekorten op het sociaal domein, lijken we hier opnieuw in slecht weer te komen. Bibliotheken hadden al zeven mager jaren achter de rug. Naast al het menselijk leed - dat natuurlijk altijd erger is - baart dit me echt zorgen. Niet weer bezuinigen en niet weer met nog minder mensen verder.

Online trainen
Ondanks de rare en vervelende dingen zijn er ook wel zaken waar je blij van kunt worden.

Een grote glimlach deze week kreeg ik van het online leerplatform Good Habitz dat nu wordt aangeboden door mijn collega's van Bibliotheekcampus. Voor 6.000 medewerkers in bibliotheekwerk staan de komende drie maanden allerlei digitale cursussen klaar. En via een 'GoodScan' kun je jezelf laten adviseren welke cursussen je kunt volgen. Veel collega's hebben het mailtje van Good Habitz en BibliotheekCampus al gehad en anders gaat dat de komende week volgen.

Hierboven zie je wat het advies was van Good Habitz voor mij. En ik moet zeggen, leuk rijtje! Echt een aanrader dus in deze tijden!

Woesj!


Maar het leukste bewaar ik voor het laatst. Dat is toch wel de Podcast Woesj! die mijn collega's Emma Bijl en Elin Groot Rouwen maakten. Woesj is een leerlijn creatief schrijven voor kinderen van 9-12 jaar. Eerder voerde Rijnbrink een project uit in Losser met die titel. Toen kwam daar een mooi boekwerk uit voort. Een deel van die schrijflijn wordt nu omgezet naar acht podcasts.

Thuisbieb
En de komende week? De verwachting is dat Thuisbieb, een app met vele ebooks, deze week beschikbaar gaat komen en dat we daar als bibliotheken natuurlijk veel aandacht voor vragen.

De crisis is nog even niet voorbij. Ik wens jullie allen sterkte en gezondheid. Ik meld me later weer.




zaterdag 21 maart 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 2



Ruim een week geleden zat ik te typen over bibliotheken die hun activiteiten aan het afzeggen waren na de aankondiging van de maatregel, dat evenementen met meer dan 100 mensen niet meer waren toegestaan. Een enkele bibliotheek sloot haar deuren.

Weer enkele dagen later zag ik in het weekend hoe diezelfde bibliotheken één voor één of soms met groepen tegelijk gingen sluiten. Op zaterdag en zondag waren we - als provinciale ondersteuner - al in contact geweest met bibliotheken over wat er zou moeten gebeuren. Het werd sluiten. En toen kwam maandag, een eerste dag met gesloten bibliotheken en met een lijst met vragen van hoe nu verder.

In een crisisoverleg met ons MT bij Rijnbrink - tafels twee meter uit elkaar - werd bekeken op welke vlakken allemaal stappen nodig waren. Er volgde een lijst met werk voor iedereen. Een lijst met taken als het organiseren dat iedereen thuis gaat werken, het regelen van ICT-faciliteiten, het in contact zijn met al onze bibliotheken en het vinden van alternatieven voor dienstverlening. Die dag was de laatste keer dat dit team op deze manier lijfelijk bij elkaar is geweest. En dat zal voorlopig ook zo blijven. De tijd van aan tafels met een groep vergaderen komt voorlopig niet terug.

Ons pand liep leeg en alles staat eigenlijk klaar om gesloten te worden bij een echte lock-down. Wat door moet draaien kan dan doordraaien.

Vrijdagmiddag keek ik met een collega kort terug op deze week. De vrijdag ervoor konden we ons nog niet voorstellen dat we dicht zouden zijn. Een week later zijn we dicht, ligt er een aanbod voor e-learning voor medewerkers, staat een campagne voor e-books met #ikleesthuis in de steigers en worden op de site Biebtobieb allerlei creatieve ideeën gedeeld. Er was meer gebeurd dan wat je in een heel jaarplan kwijt kon.

Tot zover alle regelwerk en mooie verhalen. Je zou bijna denken dat het een schitterende crisis is.

Bijna.

Want terwijl ik dit type zie ik voor mijn huis vele mensen richting winkels lopen. Op Twitter zie ik zorgpersoneel oproepen om vooral thuis te blijven. Ondanks alle positieve energie, is het goed om te bedenken dat we wel degelijk in een crisis zitten. Een crisis met rauwe pijn en angst. Een slechte film met horrorverhalen in ziekenhuizen en waarbij zorgpersoneel een reëel risico loopt. In mijn omgeving zie ik ondernemers die niet weten of ze over twee maanden nog bestaan. En iedereen zal de angst herkennen om broze familieleden en de hoop dat zij toch vooral gevrijwaard mogen blijven van dit virus. Inclusief jijzelf natuurlijk.

Ja, ik geef het ruiterlijk toe, ik ben bang geweest deze week. Bang over hoe dit afloopt. En onzeker over hoe lang het duurt. De positieve energie - de nieuwe en creatieve ideeën - die ik overal zag, deed me haast schuldig voelen dat ik ook die gevoelens van angst en onzekerheid had. Overdag de energie om te kijken hoe we hier mee om kunnen gaan, 's nachts de onzekerheid.

Want het lijkt haast wel of ons leven niet stil mág vallen. Als de crisis de kantoordeur sluit, openen we ons thuiskantoor. Zonder een dag vertraging. En door... En ja, daar doe ik net zo hard aan mee.

De bibliotheken gaan de komende week veel aandacht vragen voor mooie zaken als de Thuisbieb (toch gelukt!), Luisterbieb en tal van grotere en kleinere initiatieven. En veel medewerkers zullen starten met het e-learningpakket. En fantastisch hoe het bibliotheekstelsel met alle partijen dat zo binnen een week invult. Hulde daarvoor! Maar laten we elkaar niet gek maken. Wij zijn in deze crisis een bijzaak. De gezondheid van mensen gaat in deze boven alles. Of het nu gaat om de mensen om ons heen, de 6.000 werknemers in onze sector of de 20.000 fantastische vrijwilligers.  Ik heb liever iedereen veilig door de crisis dan een creatief idee extra.

Moeten we dus maar stil in een hoekje gaan zitten? Nee, dat ook niet. Ons werk kan juist in deze tijd van grote waarde zijn. Laten we ons inzetten om jong en oud ook in deze tijd leesplezier te bieden met #ikleesthuis en de thuisbieb. Wij kunnen mensen helpen om hun zinnen te verzetten en even de angst en onzekerheid te laten vergeten. Lezen kan de eenzaamheid soms voor een aantal uren verdrijven. En laten we natuurlijk leerlingen en docenten helpen met creatieve ideeën als ze thuis met hun school bezig zijn.

Maar laten we ook beseffen dat ook wij in een crisis zitten. Tussen al het verschrikkelijke gebeurt inderdaad veel moois. Overdag roepend over alle goeds dat gebeurt bij bibliotheken, 's nachts de twijfel en de angst over wat er met dit land en deze wereld gebeurt.

Laat vooral iederéén door de crisis komen.  Dus, let een beetje op elkaar...

dinsdag 17 maart 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 1

Welkom in de nieuwe wereld.

Een wereld van gesloten bibliotheken. Kinderen die thuis zijn. Mensen die zoeken naar hun thuiswerkmogelijkheid. Later zullen we ons deze periode herinneren.  Zoals we refereren aan de autoloze zondagen, aan de ramp in Tsjernobyl of de val van de muur. We leven nu de moderne geschiedenis.

Bibliotheken zijn dicht. Ik volgde die sluiting op de voet en ik zag hoe eerst bibliotheken worstelden om toch nog open te kunnen blijven. Na de sluiting zag ik eerste een reactie van 'dicht = dicht' en even later toch weer een opening van 'misschien, maar hoe dan?' Kortom, we zoeken.

Gelukkig hebben wij natuurlijk de online bibliotheek met ebooks en de luisterbieb met luisterboeken. Dat wist u natuurlijk al. Maar  wat gebeurt er nog meer?  Ik zet op een rijtje wat ik gezien heb. Ik houd me aanbevolen voor meer tips en geef ze graag het podium.

De boekenservice van Voorschoten-Wassenaar
De bibliotheek Voorschoten-Wassenaar was volgens mij de eerste die maandag al een beperkte leenservice bood.  Zij kunnen gebruik maken van de boekenservice.

Op de website staat:
'Via de website, e-mail of telefonisch geven de leden door welke drie boeken zij zouden willen lenen. Dit zijn alleen boeken die beschikbaar zijn in de vestiging, omdat alle bibliotheken om ons heen ook sluiten en transport hierdoor niet mogelijk is. Bekijk hiervoor de catalogus. Vervolgens wordt er een afspraak gemaakt wanneer de boeken opgehaald kunnen worden. Deze afspraken zijn contactloos met onze medewerkers en vrijwilligers. De boeken staan klaar en zijn dan reeds in ons systeem ingeboekt op naam van het lid. Als je boeken voor iemand anders kunt meenemen, kan dat ook. Vul dan graag twee aparte formulieren in.'
Het formulier dat zij gebruiken zie je hierboven.

Bieblab van Biblionet Groningen




Jolanda Robben van Biblionet Groningen is gisteren gestart op het videokanaal Bieblab. Elke middag post ze vanaf  een fimpje voor kinderen. Leuk om ook aan te bieden aan kinderen in je eigen werkgebied.

Overzicht digitale bronnen voor jeugd en jongeren
De Koninklijke Bibliotheek heeft een prachtige landingspagina voor jeugd en jongeren. Met bijvoorbeeld de site om nu thuis te oefenen voor je theorieexamen.


Maar kijk ook eens naar Junior Einstein (zie boven). Daar is voor elk vak op school wat te vinden.

Libraries2020: Tien manieren om de tijd door te komen


Op de site van Libraries2020 staat een aardig artikel met tien manieren om de productief te zijn als je in quarantaine moet. Dat begint met onderzoek naar je stamboom (en welke bronnen horen daar bij) tot leer nieuwe vaardigheden online (en waar kan dat nu?). Zo'n artikel zo'n mooi zijn om nu te maken voor Nederlandse bibilotheken. Er is vast iemand die die handschoen op  wil pakken.

Gratis cursussen op Bibliotheekcampus
Op Bibliotheekcampus vind je normaal gesproken veel trainingen die je kunt volgen. Die trainingen gaan nu voorlopig natuurlijk niet door omdat je niet bij elkaar kunt komen. Maar er zijn ook een aantal gratis e-trainingen beschikbaar vooral voor front-office-medewerkers. Je moet je wel even - gratis - registreren maar daarna kun je met verschillende cursussen aan de slag. Verder heb ik gehoord dat men bezig is om hier op  korte termijn meer cursussen beschikbaar te laten komen.

Overzicht digitale diensten
Mijn collega Elin Groot Rouwen plaatste op Biebtobieb hier een aantal voorbeelden voor kinderen die nu thuis zijn. Naast een deel van bovenstaande voorbeelden ook een aantal nieuwe. Welke? Ha, dan moet je zelf even kijken. Onder het artikel op Biebtobieb geven meelezers ook al weer nieuwe tips.

Hebt u goede voorbeelden gezien? Laat het me weten, dan geef ik ze in een volgende update het podium.


vrijdag 13 maart 2020

Wat doen bibliotheken tegen het Coronavirus?


Update 15 maart 20.00 uur
Dit is de laatste update voor vandaag. Vanochtend rond een uur of zeven begon ik aan het maken van het eerste overzicht van vandaag. Vanochtend nog voorzichtig dat we eigenlijk zouden moeten sluiten. En in vier updates zag ik de kaart van kleur verschieten. Bibliotheken gaan gewoon dicht. Dit is dus de laatste update van dit plaatje. Niet boos worden dus als u er niet op staat. 

De minister noemde de bibliotheken wellicht niet direct maar de intentie leek mij helder. En na dit soort persmomenten volgen er altijd nog wel andere specifiekere berichten. Zou dus zo maar kunnen dat die dus nog volgen.

Als u nog open blijft morgen, ben ik nog wel benieuwd naar uw verhaal. Daar zal vast iets achter zitten en misschien is dat ook interessant voor andere ideeën. En uiteraard is de volgende bladzijde hoe we verder gaan. En het lijkt me goed ook dat met elkaar te delen en op te pakken. Ook daar ben ik benieuwd naar en ik zal het graag een podium geven. 

Bedankt allemaal voor jullie tips en berichten. En sterkte allemaal!

Update 15 maart 18.00 uur
Tja, na vanmiddag en de melding dat scholen, kinderopvang en horeca dicht gaan, regent het inderdaad meldingen dat bibliotheken gaan sluiten. Veel bibliotheken nemen nu die beslissing, een deel wil morgen die beslissing definitief maken in een goed overleg en een aantal bibliotheken wil de komende dagen nog open blijven met zelfbediening en zonder klantcontact. Maar ook dat is een voorbereiding op sluiting. Maar als ik goed luister naar de berichten die ik nu hoor: het kan bijna niet anders of u bent morgen dicht.  We betreden terra incognita zoals Aad van Tongeren, van het ministerie twitterde. Inderdaad. Op zoek naar nieuwe wegen.

Update 15 maart, 14.00 uur
Bibliotheek Veluwezoom en de Bibliotheek Groene Venen zijn toegevoegd aan de kaart.

Update 15 maart, 11.30 uur
Nieuwe Bibliotheek is toegevoegd aan de kaart.

Update 15 maart, 9.30 uur - eerdere updates vindt u hieronder
Ik verklap u maar vast: mijn conclusie is dat bibliotheken moeten sluiten. 

Gisteren, op zaterdag, maakten nog eens acht bibliotheken bekend acuut te sluiten of na zaterdag deels of geheel dicht te gaan. De redenen waren verschillend. Op de ene plek viel de zelfbediening uit en daardoor kon je niet zonder veel contactmomenten open blijven. Op een andere plek bleek een medewerker van een samenwerkingspartner in het pand Corona te hebben. En op een derde plek moest men dicht omdat de eigenaar het pand sloot. Op een vierde plek vond de bibliotheek zelf het onverantwoord geworden.

Gedrag van klanten
En met name dat laatste is een verhaal dat ik vaker heb terug gehoord. Bibliotheekmedewerkers schrikken hoeveel mensen er toch gewoon snotterend, hoestend en kuchend binnen komen. Daarbij komt soms hamstergedrag waardoor het eigenlijk te druk wordt in de bibliotheek. Dat is natuurlijk echt niet de bedoeling! Conny Reijngoudt, directeur van Bibliotheek aan den IJssel meldt dat er zelfs onbegrip was dat de klantenservice alleen digitaal en telefonisch bereikbaar was. 

De samenleving vertoont schizofrene trekjes: we staan hutje-mutje in de winkels om zeep en handgel te kopen om verdere besmetting te voorkomen. En door hutje-mutje te gaan staan... nou ja, u begrijpt hem. We roepen om sluiting van scholen, maar de terrassen zitten vol en de winkels hebben het druk.

Wacht niet op besluit regering
Jan Hoogenberg, directeur van Enschede, zegt in een tweet: 
‘Wachten op een besluit van de regering is geen keuze  je ziet in omringende landen welke rigoureuze besluiten inmiddels zijn genomen. Het aantal bezoekers in de bibliotheek is dagelijks groot en ook divers, daarmee ook de kans op verspreiding van het virus.’
En hij heeft gelijk: eigenlijk kun je voor je eigen personeel en voor je inwoners niet meer verantwoord open zijn. Bijna 40 van kleine 140 basisbibliotheken is nu geheel of gedeeltelijk gesloten. En dat is zeker niet het einde. Morgenochtend overleggen meerdere bibliotheken  of openstelling nog wel kan. 

Wie mij dan een advies vraagt, zeg ik: ‘ga sluiten’. En ja, ik zie hoe ik in drie dagen tijd mijn mening heb zien veranderen: van verantwoord open tot sluiten. Maar ik denk dat u dat herkent. Maar mijn advies is geen wet. Ik ga er zelfs helemaal niet over maar ik heb wel een hoop gevolgd. 

Mocht je nou wel open willen blijven, bereid je dan in ieder geval voor op sluiting en sluit zodra het onderwijs ook stopt. Ik begrijp dat het kabinet daar vandaag nog over vergadert. Want als het onderwijs sluit zal aan de kinderen gevraagd worden om naar een vorm van thuisisolatie te gaan en contacten te vermijden. Dan als bibliotheek nog open zijn past daar dan niet meer bij naar mijn gevoel.

Samengevat
Wat een verschrikkelijke situatie en wat een dillema’s voor bibliotheken. Maar samengevat kan ik niet anders dan tot een scenario komen waarbij we óf nu dicht gaan óf ons voorbereiden op dicht gaan als het onderwijs dicht gaat. De vraag is niet of we dicht gaan maar wanneer. De vraag stellen is hem wat mij betreft ook beantwoorden. Die laatste dag maakt dan ook niks meer uit. 

Update 14 maart 2020, 10.00 uur
De kaart hierboven is aangevuld met bibliotheken die genoemd worden in het artikel van bibliotheekblad. 

Update: 14 maart 2020, 9.00 uur 
Op deze zaterdagochtend toch maar een update van de maatregelen die openbare bibliotheken nemen. Gisteren leek een dag van schrik: er valt heel veel stil.  Ik heb opnieuw verschillende bibliotheken gesproken en ik zie de worsteling: wat moeten we wel en wat niet doen?

Meer bibliotheken die gaan sluiten
De rij van bibliotheken die sluiten is langer geworden. De bibliotheek Zuid-Kennemerland (Haarlem e.o), de Nieuwe Kolk in Assen, de bibliotheek Eemlandde bibliotheek Helmond-Peel,  het Centre Ceramique in Maastricht, de bibliotheek Almelode nieuwe Veste in Breda en de Tweede Verdieping in Nieuwegein sluiten in zijn geheel met eventuele nevenvestigingen.

Coda in Apeldoorn sluit nagenoeg alle vestigingen, de Bibliotheek AanZet sluit drie vestigingen evenals Rivierenland en de bibliotheek Hoeksche Waard sluit twee vestigingen. Bij een sluiting van een deel van de vestigingen zie je vaak dat de bibliotheek mede-bewoner is van een pand dat sluit. De bibliotheek sluit dan mee.

De kaart hierboven heb ik gemaakt op basis van berichten op sociale media. Ik heb niet alle 150 websites gecontroleerd. Mocht ik iets missen, laat het me hieronder dan via de opmerkingen weten.

En omliggende landen?
Wat gebeurt er eigenlijk in de landen om ons heen? In Vlaanderen zijn, volgens bericht van de VVBAD, ook diverse bibliotheken gesloten maar ook niet overal. Het levert vooralsnog een soortgelijk beeld op als in Nederland. Ook in Duitsland gaat het zo. Vandaag sluit de bibliotheek in Keulen bijvoorbeeld. Hier lijkt het vooral op gemeenteniveau bepaald te worden.

In Denemarken zijn alle openbare bibliotheken gesloten. Dit is tegelijk gebeurd met het sluiten van het voortgezet onderwijs. In Frankrijk zijn gisteren alle bibliotheken gesloten. Dit tegelijk samen met de Eiffeltoren. In beide gevallen schreef de overheid het direct voor.

Wat verder weg maar wel interessant om te zien: in de Verenigde Staten houden ze via een GoogleDocs document bij welke bibliotheken geheel of gedeeltelijk gesloten zijn. Wellicht aardig idee voor de VOB. Dan mogen ze mijn Excelbestand zo overnemen waarop bovenstaande kaart is gebaseerd.

Geen vakantiebieb wel extra luisterboeken
De Vakantiebieb werd wel genoemd als alternatief voor gesloten vestigingen. Mensen bij de KB werken hard aan extra mogelijkheden maar de Vakantiebieb blijkt niet makkelijk direct open te stellen te zijn. De KB heeft zo binnen een dag wel een verrijking van de Luisterbieb geregeld. Deze app is beschikbaar voor leden en niet-leden. Op MetdeKB (achter hekje) kun je hier meer over vinden.

Moet je één lijn trekken?
Tja, dat is ook een vraag die voorbij kwam vandaag. Het lijkt zo logisch. En toch ligt het ingewikkelder dan dat. Bibliotheken zijn niet rechtstreeks genoemd in het bericht van de overheid.  Ik heb voor sluiting verschillende redenen gehoord: veel mensen in het pand, een internationaal karakter van het publiek, veel mensen van kwetsbare doelgroep of domweg omdat de hoofdeigenaar het gebouw sluit.  De site van de VOB meldt dat sommige bibliotheken sluiten omdat er meer dan 100 mensen per dag komen terwijl een andere bibliotheekdirecteur me meldde  dat er bijna nooit meer dan 100 mensen tegelijk in het pand zijn. Dat zijn twee verschillende interpretaties.  Die ruimte zit er dus in de woorden. In Denemarken en Frankrijk was het een voorschrift. Zolang het dat niet is, blijf je zoeken met elkaar. En de bibliotheekmensen die ik gesproken heb, heb ik ook wel gevraagd: wat zou een gezamenlijke lijn moeten zijn? Ik kreeg daar geen eenduidige antwoorden op. Zolang dat zo is, blijft staan dat de lokale afstemming met gemeente, GGD en collega-instellingen het meest logische is.

Ik zou mij kunnen voorstellen, maar dat is een privé-mening,  dat als Voortgezet Onderwijs nu zou beslissen om te sluiten dat dan ook het moment daar is om bibliotheken te sluiten. Want als leerlingen in plaats van op school in een bibliotheek gaan zitten, schiet je je doel als school en overheid natuurlijk voorbij.

Samengevat
Gisteren gaf ik  alles overziend een checklist, die blijft op zich staan. Gisteren had ik er nog staan dat je alleen grote vestigingen in ogenschouw moet nemen voor sluiting. Dat woordje 'grote' heb ik maar weggehaald. Het zal nu steeds vaker gaan om, zijn we open of niet?
  • Overweeg of vestigingen open moeten blijven, overleg hiervoor met de gemeente, GGD  en collega-instellingen en kijk welk beleid men kiest voor stad of dorp;
  • Overweeg de sluiting van leescafés als een vestiging toch open blijft;
  • Ga terug naar alleen zelfbediening als u open bent en beperk de personele inzet zoveel mogelijk;
  • Laat personeel zoveel mogelijk thuiswerken, bied de optie om compensatie of verlof op te nemen;
  • Minimaal alle grote activiteiten afgelasten maar veel bibliotheken zullen kiezen om voor de duidelijkheid alles maar stil te leggen
  • Geef leden extra ruimte om boeken terug te brengen en schuif de terugbrengdatum om boetes te voorkomen;
  • Verken bij uw gemeente of het nodig is dat u aangeeft dat uw wellicht niet kunt voldoen aan de prestaties die zijn gesteld in de subsidiebeschikking;
  • Ga op zoek naar creatieve manieren om op afstand voor uw inwoners toch van waarde te zijn.



Update 13 maart 8.00 uur

Woensdagmiddag publiceerde ik nog een bericht over de maatregelen die de bibliotheek Eindhoven nam na de oproep tot 'sociale onthouding'. Wat toen nog drastische maatregelen leken, werd nog geen 24 uur later ingehaald door de persconferentie door Mark Rutte. De rijksoverheid kondigde maatregelen af die onder andere inhouden dat alle bijeenkomsten met meer dan 100 mensen worden afgelast en dat dat ook geldt voor publieke locaties als musea, theaters en sportwedstrijden. Verder worden mensen opgeroepen zoveel mogelijk te gaan thuiswerken. Wie alle maatregelen wil zien, kan dat hier vinden.

En wat doen bibliotheken? Ik maakte een rondgang langs de website en had contact met verschillende bibliotheken.

Bibliotheken die sluiten
De OBA in Amsterdam sluit alle vestigingen, dat geldt ook voor Rotterdam. De OBA verwijst er naar dat de overheid verzoekt om publieke locaties te sluiten. In Den Haag sluit de centrale vestiging maar blijven filialen open. Dat geldt ook in Utrecht, waar het onfortuinlijke lot is, dat anders de nieuwe centrale bibliotheek op het Neude vandaag geopend zou worden. In Eindhoven sluit de centrale, de vestiging in Waalre en Expeditie E. Ook de Lochal in Tilburg, het Forum in Groningen  en de Stadkamer in Zwolle zijn gelosten. Ook onze topinstelling, de Koninklijke Bibliotheek, sluit haar deuren.    Almere heeft vooralsnog de centrale vestiging nog open.

Activiteiten geannuleerd
Veel bibliotheken annuleren alle of alle grote activiteiten. Een opsomming daarvan gaat te ver. Wat een kleine of een grote activiteit is, is natuurlijk discutabel. De grens van 100 personen lijkt een harde grens maar wat als bij kleinere activiteiten er ook al veel uitval plaats vindt? Eigenlijk lijkt het maatschappelijk leven echt op slot te gaan. Ook kwam ik een bibliotheek tegen die aangaf dat alle activiteiten waar vrijwilligers bij betrokken waren niet doorgingen. Ook kwam ik een aantal kleine filialen tegen die dicht gingen. Ook daar had ik het gevoel dat dat te maken had met de inzet van vrijwilligers. Niet dat vrijwilligers gevoeliger zijn voor het virus maar vermoedelijk omdat de arbeidsrelatie iets anders ligt.

Mijden sociaal contact
Eén van de regels die de Rijksoverheid aangeeft is om sociaal contact te mijden. Bovenstaande stappen zijn daar uitdrukking van. Maar de vraag is: hoe ver gaat dat? Mijden is geen verbieden maar zorgen dat het niet nodig is als het niet hoeft. Zoveel mogelijk teruggaan naar zelfbediening is een prima mogelijkheid. Tenzij je weer heel drukke vestigingen hebt met heel veel mensen. Dan heb je personeel wel beschermd maar bied je burgers toch gelegenheid om samen te komen.

Een punt van overweging hier is natuurlijk ook wat andere partijen in uw stad of dorp doen en welke wens de gemeente en GGD op dit punt hebben. Overleg samen en trek samen een lijn. Zo geeft u duidelijkheid aan iedereen.

Als het gaat om ondersteunen van scholen, basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs blijven voorlopig open, is de vraag wat je moet doen. Eindhoven heeft alle activiteiten op dat punt gestaakt. Mijn overweging zou zijn: is het nu écht nodig of kan het ook later. Heel vaak zal het antwoord zijn: het kan ook later. Laat het dan nu zitten zou ik zeggen en staak het vooralsnog.

Overige maatregelen: Meer ebooks en boetevrij
Naast vestigingen die sluiten en activiteiten die stil vallen, begrijp ik ook dat de Koninklijke Bibliotheek, zich wil gaan inzetten om de Vakantiebieb-app tijdelijk beschikbaar te krijgen. Dat wordt dan dus de Corona-bieb. En natuurlijk blijft ons ebookplatform gewoon beschikbaar voor alle leden.

Het feit dat vestigingen sluiten betekent dat mensen niet hun boeken kunnen terugbrengen. Veel bibliotheken geven aan de boetes op boeken dan ook op te schorten. De terugbrengdatum wordt dan dus met minimaal tweeënhalve week verschoven. Ook kun je er als bibliotheek voor kiezen om toe te staan om veel meer materialen mee te nemen.

Zakelijke gevolgen
Sluiting van vestigingen betekent dat oproepkrachten voorlopig geen werk hebben. En vaste krachten hebben wellicht even geen publieksdiensten. Dat kan betekenen dat medewerkers gevraagd kan worden om compensatie of verlof op te nemen. Ik kan mij voorstellen dat de VOB zelfs al een lijntje legt naar het ministerie van SZW om arbeidstijdsverkorting te onderzoeken. U lacht hier nu misschien om, maar we lachten ook over alle vorige maatregelen die allemaal uit kwamen. Ik zie wel aankomen dat voor sommige mensen het werk straks 'op' is en dat je moet beslissen of je ze echt tijdelijk naar huis stuurt.

Verder is een zakelijk punt dat u als bibliotheek wellicht niet aan uw verplichting kunt voldoen die staan in uw subsidiebeschikking. Denk aan openingstijden en aantal vestigingen. Het lijkt goed om daarover even contact te hebben met de gemeente.

Nieuwe vormen van dienstverlening
De maatregelen zullen ook bepaalde creativiteit naar boven brengen. We gaan video-vergaderen, meer bellen en meer mailen. En wat zouden we voor onze dienstverlening nu via afstand kunnen doen? Spreekuren via factetime? Zijn er workshops mogelijk die we via internet zouden kunnen uitbrengen? Mijn collega Georges Elissen, opperde om het idee van Bieb-tv, te starten. Een project waarbij activiteiten en lezingen gefilmd worden en uitgezonden. Zouden we schrijvers - die anders hadden opgetreden in onze bibliotheek - hiertoe kunnen verleiden en zo een programma kunnen samenstellen?  De komende dagen gaan we hier nog heel veel voorbeelden van zien in de samenleving. Elke crisis dwingt tot creativiteit.

Samengevat
Als je alles zo bekijkt zou je tot het volgende advies kunnen komen voor bibliotheken.
  • Overweeg of grote vestigingen open moeten blijven, overleg hiervoor met de gemeente, GGD  en collega-instellingen en kijk welk beleid men kiest voor stad of dorp;
  • Overweeg de sluiting van leescafés als een vestiging toch open blijft;
  • Ga terug naar alleen zelfbediening als u open bent en beperk de personele inzet zoveel mogelijk;
  • Laat personeel zoveel mogelijk thuiswerken, bied de optie om compensatie of verlof op te nemen;
  • Minimaal alle grote activiteiten afgelasten maar veel bibliotheken zullen kiezen om voor de duidelijkheid alles maar stil te leggen
  • Geef leden extra ruimte om boeken terug te brengen en schuif de terugbrengdatum om boetes te voorkomen;
  • Verken bij uw gemeente of het nodig is dat u aangeeft dat uw wellicht niet kunt voldoen aan de prestaties die zijn gesteld in de subsidiebeschikking;
  • Ga op zoek naar creatieve manieren om op afstand voor uw inwoners toch van waarde te zijn.

woensdag 11 maart 2020

Welke stappen neem je als bibliotheek bij Corona?


Gisteren schreef ik nog over de geschiedenis van desinfectiekasten voor boeken. En het artikel had ik nog maar net gepubliceerd of Bibliotheekblad meldde dat de Bibliotheek Eindhoven de drastische maatregel neemt om alle activiteiten te schrappen.

Ik had kort contact met Albert Kivits, de directeur van de Bibliotheek Eindhoven, en hij liet mij zien welke maatregelen er allemaal nog meer werden genomen. Want het schrappen van de activiteiten is slechts één van de maatregelen. Vooral voor personeel gaat het nog een paar stappen verder.  Nu ligt Brabant qua Coronaverspreiding een paar dagen voor op de rest van Nederland dus wellicht kunt  u er uw voordeel mee doen.

Onderstaande maatregelen heeft de Bibliotheek Eindhoven voor haar eigen personeel afgegeven voor de periode 10 tot en met 16 maart. De kans bestaat natuurlijk dat dit na deze periode verlengd wordt of dat tussentijds nog aanvullende maatregelen komen.  Ik heb de interne mail van de Bibliotheek Eindhoven ontdaan van specifieke Eindhovense zaken of persoonlijke dingen en iets anders geordend. Maar dan ziet het er als volgt uit.

Maatregelen COVID-19 voor de komende 7 dagen, 10 maart tot en met maandag 16 maart 2020

Doel van de maatregelen is om verspreiding van het virus in te dammen.

Over de dienstverlening
  • De bibliotheek blijft open in de vorm van zelfservice om het aantal contactmomenten te beperken. Als het nodig is moet de meest minimale bezetting aanwezig zijn om grote vestigingen met zelfservice draaiende houden.
  • In de bibliotheken worden PC's om en om uit gezet om de afstand tussen bezoekers te vergroten.
  • Leescafé blijft open. Uitbaters beslissen of de menukaart moet aangepast aan de hand van aanwezige bemensing
  • Activiteiten, evenementen, lezingen gaan niet door. Bezoekers worden geïnformeerd en ontvangen eventueel betaald entreegeld retour.
  • Bezoekers die “milde klachten hebben” (verkouden, hoesten, koorts) wordt gevraagd de richtlijnen te volgen en de bibliotheek niet te bezoeken. De bibliotheek wijst bezoekers hierop met posters. Alleen als medewerkers zich daar senang bij voelen wordt gevraagd bezoekers hierop aan te spreken.
  • Bij de  voordeur zijn expliciete richtlijnen opgehangen. Inclusief het verzoek de bibliotheek niet te bezoeken bij bovengenoemde klachten
  • Om mensen in de gelegenheid te stellen de handen te kunnen wassen worden toiletten gratis en wordt er gezorgd voor voldoende zeep. 
  • De mediacoaches op de scholen werken thuis

Voor de werknemers
  • Werk thuis als het kan, per direct, en altijd in overleg met je leidinggevende.
  • Zoek alternatieven voor het overleg met elkaar als  je thuis werkt (bijv. telefoon, Whatsapp videogroepsgesprek)
  • Interne overleggen gaan niet door.
  • Wees kritisch bij het laten doorgaan van externe gesprekken. Doe dit in overleg met de gesprekspartner, samen inventariseer je of het wel of niet doorgaat, of er een alternatief is en of het gesprek wellicht beter verplaatst wordt.
  • Degene  die  niet thuis kunnen werken omdat er geen thuiswerk voor is of die niet thuis met hun eigen werk vooruit kunnen gaan achter de schermen aan de slag.
  • Men kan er ook voor kiezen niet te komen werken. Men neemt dan compensatie of verlof.
  • Voor medewerkers in risicogroepen wordt per persoon overlegd met de personeelsafdeling. Per persoon wordt gekeken naar een oplossing.
  • Ook stagiaires blijven thuis.

Alles bij elkaar best een forse stap denk je zo. Maar als je de bescherming van medewerkers serieus neemt, is het eigenlijk nog niet eens zo'n heel gek rijtje. Het leek me een goed rijtje om te delen. Wellicht dat je je als bibliotheek moet gaan voorbereiden hierop. En hopen dat het niet nodig is.

Mocht u nog informatie voor mij hebben die ook interessant is om te delen of heeft jullie bibliotheek ook maatregelen genomen, laat het me dan eens weten. Mijn mailadres vind je in mijn Linkedinprofiel.

dinsdag 10 maart 2020

Mag je nog wel bibliotheekboeken lezen met het Coronavirus?


Nederland is in de ban van het Coronavirus. Gisteren werd het handen schudden afgeschaft en de komende dagen en weken gaan er zeker nog meer maatregelen komen. Evenementen worden afgelast, er zullen nog scholen komen die dicht gaan en ook sommige bedrijven zullen moeten besluiten te sluiten.

En ja, iemand stelde me ook al de vraag: mag je nog wel bibliotheekboeken lezen waar iedereen met zijn vingers aan gezeten heeft? Ik zocht het eens voor u uit.

Bibliotheken hebben al een lange geschiedenis als het gaat om virussen. In het begin van de 20e eeuw kwam je met regelmaat briefjes tegen zoals hierboven. De gedachte was dat ziekten zich zouden kunnen verspreiden via boeken. Er waren zelfs heuse ontsmettingsovens over zoals deze onderstaande.


Maar moeten bibliotheken zich zorgen maken? Zeker, we zijn een plek waar veel mensen komen dus medewerkers aanraden extra zorgvuldig te zijn en vaker handen te wassen of te ontsmetten en een beetje afstand houden, lijkt geen onlogische oproep. En als het virus zich nog wat verder verspreid, sluit ik ook niet uit dat in verschillende plaatsen wordt opgeroepen tot sluiting van schouwburgen, bioscopen en ja, ook bibliotheken.

En de boeken? Is dat nog wel veilig? Moeten we niet weer massaal aan de ontsmettingskasten? Ze zijn namelijk nog gewoon te koop op Alibaba voor $ 330,-. . Rechtstreeks te verkrijgen vanuit... China. Dat dan weer wel. Dit is hun advertentie:



Het apparaat werkt met 'corona-ontlading technologie'. Gezien de slechte vertaling haal ik er niet uit of dit nu op het virus slaat of op de technologie. Een slechte grap is het wel.

Boeken hoeven niet in quarantaine
Maar wees gerust de boeken hoeven niet in quarantaine en ze hoeven ook niet gedesinfecteerd. Het RIVM stelt op haar website:
'Coronavirussen verspreiden zich via mensen en dieren. Buiten het lichaam kunnen ze niet goed overleven. Zeker niet op karton, verpakkingsmateriaal of andere spullen. Andere coronavirussen verspreiden zich niet op deze manier en we hebben geen reden om aan te nemen dat dit voor dit nieuwe coronavirus (COVID-19) anders is.'
Stop dus met handen schudden en ga gauw een boek lezen!

donderdag 5 maart 2020

De bibliotheek als bewijsmateriaal


Bijgaande artikel stond vandaag in de Tubantia en werd - in ieder geval in onze regio - regelmatig gedeeld. Een dame gebruikt haar aanwezigheid in de bibliotheek om aan te tonen dat ze geen bijstandsfraudeur is. En de rechter gaat daar in mee want deze stelt "Dat wijst er juist op dat de vrouw het centrum van haar maatschappelijk leven in de gemeente Hengelo had".  Overigens heeft Barendrecht ook een mooie bibliotheek dus dat had geen belemmering hoeven zijn.

Dat de bibliotheek als bewijsmateriaal wordt gebruikt, komt vaker voor dan je denkt. In de tijd dat ik manager van de ICT-afdeling was voor de Overijsselse bibliotheken, kreeg ik met regelmaat met verzoeken van de politie te maken. Daar hadden we zelfs een protocol voor. Zo hebben we bijvoorbeeld bij de vuurwerkramp van Enschede bijvoorbeeld bewijs moeten leveren of iemand op een bepaald moment in een bepaalde bibliotheek was.

Maar het mooiste verhaal komt uit mijn tijd in de bibliotheek in Deventer in de jaren '90 van de vorige eeuw. In deze bibliotheek hadden we destijds een ideeën/klachtenbus. Elke maand werd deze geleegd en de briefjes werden dan verdeeld over de verschillende bibliothecarissen met elk een collectiespecialiteit.

Met elke opmerking gingen we zorgvuldig om en iedereen kreeg van ons een mooie brief. Zo ook deze meneer, waarvan ik de vraag al weer kwijt ben. Ik had hem geantwoord op zijn klacht of idee maar hij stuurde mij een brief terug.... Of ik kon bevestigen dat desbetreffende bibliotheekgebruiker dat klachtenbriefje inderdaad op 18 februari in de bus had gedaan. Ik schreef keurig terug dat ik dan niet kon omdat we elke maand de bus legen aan het begin van de maand. Ik kon dus bevestigen dat het in februari was ingeleverd maar niet op welke datum.  De man had een adres in Veenhuizen...

Toen ik de brief klaar had en op de post wilde doen, legde een collega mij uit dat er een grote gevangenis zat in Veenhuizen. Even naspeuren en inderdaad het bleek dat adres te zijn. Ach, een jong en naïef broekie was ik. Maar ik kon er smakelijk om lachen. En de brief is natuurlijk netjes verstuurd.

Bibliotheken worden door gemeenten vaak verzocht om ondernemender te zijn. Je kunt je afvragen of hier geen goed verdienmodel in zit: u belooft een leven lang lid te zijn en ik bied u een alibi vanuit het centrum van het maatschappelijk leven....

Ik voorzie een gouden toekomst.

zondag 1 maart 2020

Van distributiemodel naar communitymodel en waarom we op zoek moeten naar een nieuw lidmaatschap



Een tijdje geleden las ik een verfrissend blog van Ronald Capelle over de redenen waarom bibliotheken zouden moeten starten met een Freemium-lidmaatschap. U weet wel: een gratis basisdienst voor iedereen en wie meer wil stapt over naar het Premium-lidmaatschap. Naast het blog van Ronald hebben verschillende bibliotheken mij de afgelopen tijd benaderd om mee te denken over hun lidmaatschappen. Er is dus wel wat te doen rond die bibliotheeklidmaatschappen.

Het einde van het klassieke bibliotheeklidmaatschap komt in zicht
Zelf betoog ik wel vaker dat het klassiek lidmaatschapsmodel dat bibliotheken hebben, zijn langste tijd heeft gehad. Lid zijn om het recht te krijgen om boeken te lenen, is namelijk al enkele decennia een teruglopende zaak. Kijk maar eens naar de cijfers. Aan het eind van de vorige eeuw kenden de openbare bibliotheken nog 2,4 miljoen volwassen (en betalende) leden. Twee decennia later is dat teruggelopen naar 1,3 miljoen volwassen. Die 1,3 miljoen volwassenen betalen met elkaar overigens bijna het bedrag dat de 2,4 miljoen volwassenen 20 jaar geleden met elkaar betaalden.



De maatschappij is veranderd...
Honderd jaar geleden werden de eerste bibliotheken opgericht. Om velen toegang te geven tot schaars boekenbezit. In een tijd waarbij iedereen wist wat goed voor jou was. Waar kerk en staat over je waakten. De verzuiling is nagenoeg verdwenen, sociale structuren zijn opgelost en nieuwe digitale structuren zijn er voor in de plaats gekomen. Wezijn getransformeerd naar een tijd waarin toerusting, delen, co-creatie en duurzaamheid belangrijk zijn. Met dank overigens aan Rob Bruynzeels voor bovernstaande rijtjes.

.... en de bibliotheek is veranderd
Maar ook de bibliotheek van 20 jaar geleden is niet de bibliotheek van nu. We zijn veranderd van een  klassieke naar een maatschappelijk, educatieve bibliotheek. Bezoekersaantallen stijgen, het aantal cursussen en activiteiten stijgt, het aantal schoolbibliotheken en leesprogramma's stijgt.... alleen de uitleningen dalen. In december vorig jaar schreef ik over deze kleine revolutie in bibliotheken en waarom de toekomst van bibliotheken juist pas begonnen is.

Het klassieke model - je wordt lid om te kunnen lenen - sluit dus eigenlijk steeds minder aan bij de nieuwe activiteiten van de bibliotheek.  Het is dus niet zo gek dat bibliotheken op zoek gaan naar nieuwe vormen.

Ik laat er een paar de revue passeren.

Alternatief 1: Boetevrije bibliotheek
Nog het dichtst tegen het klassieke model aan zit de boetevrije bibliotheek. Daarmee wordt enerzijds het lenen aantrekkelijker gemaakt omdat het te-laat-geld wegvalt, anderzijds spelen de bibliotheken er tijd mee vrij omdat ze minder tijd kwijt zijn met deze administratieve handelingen. Het mes snijdt dus aan twee kanten. Maar toegegeven: het zit nog heel dicht tegen het oude model aan. Bijna de helft van de bibliotheken in Nederland heeft een vorm van een boetevrij abonnement.

Wie meer wil weten over de boetevrije bibliotheken, kan hier verder lezen.

Alternatief 2: Wifi-abonnement
Er zijn meerdere bibliotheken die een soort 'verblijfsabonnementen' kennen. Wat met deze abonnementen vooral geregeld wordt is gratis Wifi of gratis gebruik van PC's. De OBA kent bijvoorbeeld een OBA-PC-abonnement voor € 15,- per jaar. Met dat abonnement kun je onbeperkt Wifi gebruiken en PC's voor een paar uur per dag. Het gebruik van PC's is hiermee niet meer gratis en uiteraard kun je met je volledige abonnement ook van deze faciliteiten gebruik maken.

Verder denkend zou je hier ook een horeca-arrangement aan kunnen koppelen met koffie en thee.  Maar dan zit je toch al dicht tegen het commerciële model aan van Seats2meet. Belangrijk is het om meer te bieden dan alleen een werkplek.

Alternatief 3: Freemium en/of gratis abonnementen
Het derde waar bibliotheken mee experimenteren is een Freemium-abonnement (zoals bij Bibliotheek AanZet) of zelfs een gratis abonnement (zoals bij de Boekenberg). Overigens is ook bij de Boekenberg het doel niet om alle betaalde abonnementen af te schaffen maar ook hier te zoeken naar nieuwe betaalde modellen.

Alternatief 4: Burgerinitiatieven en/of burgerhulp
Een vorm die echt afwijkt van de abonnementen zijn de burgerinitiatieven. En dat kunnen zowel burgerinitiatieven zijn als mini-bibliotheken als burgerinitiatieven die meer gericht zijn op hulp en ondersteuning van burgers. Denk bijvoorbeeld aan Thuisadministratie van Humanitas. Vrijwilligers helpen daar mensen verder met hun formulieren. En ook in de bibliotheek kennen we steeds vaker van dit soort initiatieven. De VoorleesExpress is daar een goed voorbeeld van.  We kennen steeds  meer 'vrijwilligers-nieuwe-stijl'. Het sluit nauw aan bij de transitie van verzorgingsmaatschappij naar participatiesamenleving.

Een mooi voorbeeld zo'n burgerinitiatief vind ik nog steeds Leeszaal Rotterdam West. Hoewel het enerzijds een soort grote mini-bibliotheek is, is het ook een community van mensen die elkaar verder helpt en allerhande cursussen organiseert. Wie daar meer over wil weten, kan hier verder lezen.

Je vraagt je misschien af wat deze voorbeelden met het lidmaatschap te maken heeft maar voor het gebruik van deze initiatieven heeft men andere vormen gevonden van financiering. Dat kan zijn door radicale kostenverlaging (denk aan ingebrachte boeken bij mini-bibliotheken) of door een ander transactiemodel (ik doe dit werk om een andere reden dan geld). In elk van deze burgerinitiatieven zie je dat men één of meerdere aannames bij een bibliotheek heeft losgelaten.
Van distributiemodel naar communitymodel
Ik noem al deze alternatieven zoekrichtingen naar een nieuw lidmaatschapsmodel.  Het zijn hybride modellen en tussenvormen. We laten ons oude model stapje voor stapje los en zijn op weg van oud denken naar nieuw doen.

En zelfs het woordje lidmaatschap kon al wel eens niet het goede woord zijn. We waren namelijk 'lid' om te kunnen lenen. Maar straks gaat het om veel meer dan dat lenen. Het gaat om allerlei programma's die soms door de overheid en soms door burgers zelf worden ingevuld. Het zal een mix zijn tussen wat de overheid als taak ziet en wat burgers samen kunnen maken. Tja, wat ben je van zo'n club? Ben je lid? Ben je supporter? Ben je sponsor in materiële of financiële zin?

Ook politiek zit er nog wel wat verschil in hoe hier naar gekeken wordt. Traditioneel wordt door rechtse partijen meer aangedrongen op een groter eigen verdienvermogen en een grotere financiële bijdrage door burgers. En linkse partijen hameren traditioneel meer op gelijk kansen, (financiële) toegankelijkheid. Beide politieke kanten onderschrijven overigens wel het participatiemodel waar burgers als goede buren elkaar helpen. Het Freemium-model zal daarom zowel rechtse als linkse partijen aanspreken. Rechts omdat het naar nieuwe verdienmodellen kan gaan, links omdat het een laagdrempelige toegang biedt voor het laagst mogelijke bedrag.

Mij lijkt wel helder dat we gaan van een model waarbij je 'lid bent om te lenen' naar 'verbonden om mee te doen'.  De wijze waarop we burgers aan bibliotheken binden moet daarbij passen. Eerste stappen worden daar door dappere bibliotheken al in gezet. Bij Rijnbrink gaan we de komende tijd met een aantal bibliotheken aan de slag op dit vlak en op expeditie naar het juiste model. Lijkt me een boeiende reis. 

De maatschappij is veranderd,
de bibliotheek is veranderd,
nu het lidmaatschap nog.