Uit mijn systeem

Het is zaterdagochtend. Het was laat vannacht voordat ik in mijn bed lag. Het was een fijne avond uit. Als ik gedoucht heb, besluit ik even naar de supermarkt te lopen. Wat verse jus, een croissantje en een zaterdagkrant. De ochtend nog maar even rustig beginnen. Want in de middag heb ik weer een heel programma.

U moet weten: ik woon zo ongeveer naast de supermarkt. Het is een wandeling van hooguit een paar minuten. De boodschappen gaan in het mandje en ik stop bij de zelfscankassa. Na het scannen pak ik mijn portemonnee. Maar op de plek waar mijn bankpasje hoort.... zit niks. 

Eh... 

Het duurt twee seconden maar dan weet ik het weer. Ik had gisteren mijn bankpasje maar even bij mijn telefoon gedaan zodat ik bij die avond uit alleen mijn telefoon mee hoefde te nemen. Tja, hier sta ik dus zonder pasje. Ik roep de servicemedewerker en leg het uit. Ze helpt me allervriendelijkst. Ze print een  bon en de boodschappen verdwijnen even achter de servicebalie. 

Ik loop terug naar mijn appartement om het pasje te halen. Gelukkig dat ik zo dichtbij woon. Maar als ik halverwege ben, denk ik: 'maar ik heb toch gewoon contant geld in mijn portemonnee zitten?'. Ik loop terug en de servicemedewerker fronst haar wenkbrauwen en zegt: 'dat is snel!'. 

Ik reken contant af. Een briefje van twintig in mijn hand, munten als wisselgeld. Het begint te voelen als een handeling uit vervlogen tijden. 

Het is duidelijk uit mijn systeem. Nou ja, in ieder geval op een zaterdagochtend na een avond uit.

P.s. 

Deze week een kort verhaaltje. Op dit moment werk ik aan een langer verhaal over de Staat van het Bibliotheekbestel. Een verhaal met weer veel staatjes, statistieken en analyses. Volgende week zondag zie ik u daar dan mee. En ik kan u nu al vertellen: er zitten een paar opmerkelijke zaken tussen. Stay tuned!

Hoe een paar cijfers je toch kunnen raken... en weer een turbulente week in bibliotheekwerk!

Nou, ook dit was me het weekje wel weer. Met wéér heel veel nieuws voor bibliotheken. En... er waren een paar cijfers die me toch raakten. Benieuwd wat dat was? Lees dan verder.

Miljoenennota: twee keer 59 miljoen

Op dinsdag 17 september was het Prinsjesdag. Hoewel niet de verwachting was dat bibliotheken in de troonrede zouden zitten zoals vorig jaar, is het toch altijd weer een spannend moment hoe financiële zaken in de miljoenennota zijn terug te lezen. De miljoenennota is maar één stuk maar met name alle bijlagen en begrotingen van ministeries bevatten de details. Wie dat eens wil nakijken, vindt hier alle documenten. 

Het eerst waar we bibliotheken in tegenkomen is op pagina 184 van de bijlage bij de Miljoenennota. Daar tref je de volgende tekst aan.

Het is wat ambtelijke tekst om te geven dat het geld dat voor 2025 en 2026 gereserveerd was voor extra investeringen via gemeenten aan bibliotheken er ook echt komen. Het gaat om twee keer 59 miljoen. Sommigen twijfelden daarover met bovenstaande tekst - je kan het ook lezen als 59 miljoen over twee jaar - maar wie de financiële tabellen nakijkt ziet toch echt dat het twee keer 59 miljoen is. Deze decentralisatieuitkering voor twee jaar is in lijn met wat eerder al aangekondigd was in de laatste beleidsbrief van november 2023.

Bovenstaande passage staat in een stuk over welke gelden er allemaal naar de gemeenten gaan en niet in de begroting van het ministerie van OCW. Wie daar kijkt ziet dan ook dat deze gelden daar uit de begroting zijn gehaald. Want wie op pagina 134 van de begroting daar kijkt, ziet daar het volgende staan voor bibliotheken. 

Wie de begroting van het ministerie van vorig jaar erbij pakt, ziet dan dat de bedragen voor bibliotheken voor 2025 en 2026 verlaagd. Die twee keer 59 miljoen hier dus van de begroting en gaat via Binnenlandse Zaken (die de gemeenten financiert) dan straks als geoormerkt budget naar gemeenten. En let op: van deze bedragen heeft de vorige staatssecretaris gezegd aan gemeenten dat het ook echt een plus moet zijn.  Vanaf 2027 staat er weer een groter bedrag genoemd in de begroting van het ministerie. Dat is dan weer de voortzetting van de regeling van 2025 en 2026. Vanaf 2027 zou ook hier dus weer 59 miljoen overgeheveld moeten worden naar gemeenten. De verwachting is dat het dan niet meer geoormerkt is maar algemeen naar het gemeentefonds gaat. Maar dit geld houdt het ministerie nog even zelf vast.

Ook bij de O van onderwijs

Verder constateerden we vorige week al dat de bibliotheken in het regeerprogramma ook genoemd worden bij de O van onderwijs. De tekst die hier staat heeft van alles te maken van hoe bibliotheken al inmiddels een paar jaar stilletjes voorsorteren op een vaste rol in het onderwijs.  En ja in de miljoennota komt ook deze tekst uit het regeerprogramma weer terug onder de lijn Basisvaardigheden. 

Dit punt staat in een rijtje met meerdere onderwerpen waar bijvoorbeeld ook nog digitale geletterdheid en burgerschap wordt genoemd. De financiering loopt nu via regelingen nog tot en met 2026. Maar er wordt - zij het versluierd in een algemene pot - gehint op een voortzetting. 

SPUK Informatiepunten Digitale Overheid

Toch is niet alles hosanna. Zo had dit kabinet al aangekondigd de zogeheten specifieke uitkeringen (SPUK) te willen afschaffen, de bedragen over te doen aan de gemeenten (waar ze nu al terecht komen) en tegelijkertijd een korting van 10% toe te passen. De regeling voor Informatiepunten Digitale Overheid, in 2023 overgeheveld naar gemeenten, is zo'n regeling. Het is het ministerie van Binnenlandse Zaken die dit onderdeel, zowel Digitale Overheid als de SPUKs), in portefeuille heeft. Ook die begroting moeten we dus nakijken. En op pagina 150 van deze begroting tref je dan deze tekst aan. 

In de begroting zakt het budget van ruim € 17 miljoen dan ook met € 1,7 miljoen. En dat terwijl nog  het aantal informatiepunten nog altijd groeit en geconstateerd wordt dat het bereik nog altijd beter kan. 

Over deze kwestie is zeker het laatste nog niet gezegd. Een overheid die wil dat burgers goed met digitale overheid overweg kunnen moet hierin juist investeren. Dit punt is dus zeker nog niet van de agenda en ik verwacht dat de Vereniging van Openbare Bibliotheken hier de komende tijd ook nog aandacht voor zal vragen.

Het staat er echt! Cijfers die me raakten, de septembercirculaire

Ongeveer een uur nadat de miljoenennota bekend was gemaakt, verscheen ook de septembercirculaire voor het gemeentefonds. Die circulaire is oneerbiedig gezegd een soort nieuwsbrief van het ministerie van Binnenlandse Zaken voor gemeenten met daarin een update van welke bedragen er allemaal beschikbaar komen voor gemeenten. Het is bijzonder saaie kost voor de buitenstaander. 

Maar op pagina 87 (genummerd 83) van deze circulaire staan de bedragen die in 2025 en 2026 dus naar bibliotheken gaan. Ik kijk naar de cijfers.  Almelo: ruim twee ton extra, Scherpenzeel, een ton extra, Zevenaar, bijna € 140.000,- extra, Zwolle, bijna vier toen. En als ik zo door die lijst kijk, merk ik dat die lijst met cijfers me raakt. Het staat er namelijk echt. Er gaat echt structureel zoveel extra geld naar bibliotheekwerk. 

Hieronder een stukje van die lijst. Bijlage 3punt12streep13. Ver verstopt in een saai document. Namen en bedragen. Meer is het niet.

Waarom raakt het me zo? Dat heeft met twee zaken te maken. 

De eerste is omdat ik weet wat deze bedragen betekenen voor bibliotheken. Ik weet wat er mee kan voor burgers: een extra vestiging, vernieuwing van een servicepunt, extra personeel voor laaggeletterdheid, extra inzet voor lezingen en cursussen of gratis lidmaatschap tot 27 jaar. Eindelijk wat extra ruimte na al die jaren waarin ik samen met bibliotheken telkens op zoek moest naar creatieve oplossingen om met schaarse middelen toch veel te doen.  

En de tweede reden dat het me raakte is dat het me deed stilstaan,  hoe lang als sector al met elkaar werken aan deze beweging. In 2019, begin 2020 werd de bibliotheekwet geëvalueerd. Na die evaluiatie kwa kwamen bibliotheken in het regeerakkoord terecht. Vervolgens duurde het tot voorjaar 2022 tot er een beleidsbrief Cultuur kwam waarin helder werd wat de bedoeling zou zijn. Pas in september 2022 werd met de miljoenennota helder welke bedragen er zouden komen en in de beleidsbrief bibliotheken van november 2022 kwam de richting van een incidentele regeling (2023 en 2024) die zou worden opgevolgd door structurele financiering vanaf 2025. 

We zijn dus ondertussen al zes jaar onderweg.Zo'n traject dus. 

En weet u, er waren vele momenten waarop dit mis had kunnen gaan. Het zijn ambtenaren bij het ministerie, VOB-medewerkers en bibliotheekdirecties die er met zorg al zo lang aan trekken. Telkens een stapje verder in de besluitvorming en telkens eendrachtig dezelfde kant op. Burgers helpen vraagt soms een lange adem.

Beste Biebfestival

Maar burgers zijn natuurlijk belangrijker dan cijfers En dat mocht ik dan ook op zaterdag nog ervaren. Ik schoof een tijdje aan bij het Beste Bieb Festival in Drachten. De bibliotheek had daar een tweedaags festival georganiseerd, dit omdat ik ze vorig jaar met mijn lijstjes uitriep tot Best Presterende Bibliotheek van Nederland. En zo gaven ze deze prijs invulling: door een feest terug te geven aan de inwoners. En zo hoort het natuurlijk. Men pakte groots uit in Drachten Het hele plein voor de bibliotheek ademde de sfeer van Franse terrasjes en in allerlei kraampjes en op een aantal podia vond van alles plaats. Van muziek tot literatuur en van mindfulness tot geldzaken. Het zag er zwart van de mensen. 

Sla elkaar even op de schouders...

En dat is dus waarom zo'n knullig rijtje cijfers mij zo raakt. Omdat ik weet dat het uiteindelijk bij burgers uitkomt en daar veel gaat betekenen.  En ja, ik weet dat geld ook nog allemaal goed doorgegeven moet worden. Maar laten we elkaar nu maar even op de schouders slaan. Even het duimpje omhoog naar elkaar. Even blij dat dít gelukt is. Om vervolgens snel door te gaan om mooie dingen te doen voor burgers in onze dorpen en steden.

Bibliotheken blijven veruit de meest bezochte instellingen van Nederland

Laatst praatte ik een bibliotheekdirecteur bij die er een paar weken weg was geweest. En ze verzuchte: 'ik heb het gevoel dat ik onder een steen heb geleefd, zoveel nieuwe informatie is er al weer'.  En ze had gelijk. Elke week gebeurt er op dit moment wel iets in bibliotheekland. En het zijn geen kleine dingen. Ook deze week praat ik u weer bij. 

Bibliotheken zijn de meest bezochte instellingen van Nederland

Op donderdag kwamen de nieuwe jaarcijfers van bibliotheken naar buiten. De cijfers over 2023. Ze waren iets vertraagd - normaal komen ze altijd eind juli - maar de uitkomsten waren er niet minder om. Sterker: op alle fronten scoren bibliotheken een plus. Meer bezoekers, meer leden, meer uitleningen en meer bezoekers bij nog meer activiteiten. Als cijferfetisjist vind ik dit ongekend. Ik heb nog nooit meegemaakt dat de sector op echt alle fronten vooruit ging. Nou ja, behalve dan vorig jaar toen we echt uit de coronacrisis kwamen. 

En hoe doen andere culturele instellingen het?

Voor mij was het een mooie gelegenheid om niet alleen de cijfers van de bibliotheken maar ook die van andere cultuurinstellingen er nog eens bij te pakken. In februari 2020 - net voordat de coronacrisis in Nederland toesloeg - publiceerde ik dezelfde grafiek als hierboven. Een maand later zou echt alles sluiten. Bibliotheken zijn en blijven veruit de best bezochte instellingen van Nederland met ruim 57 miljoen bezoeker. Bioscopen en musea blijven daar ver op achter met daarna weer een gat naar de schouwburen en dan weer een gat naar de poppodia. Ja, bibliotheken zijn vaak de grootste ontvanger van cultuursubsidies bij gemeente maar daar staat dus ook het grootste bereik tegenover. En ja, ik heb ook de voetbalstadions maar weer meegenomen. Van voetbal wordt vaak gezegd dat het de belangrijkste bijzaak van het leven is. Wie deze cijfers ziet, weet dus ook wat de hoofdzaak is.

Vergelijking 2019 versus 2023

Het is natuurlijk ook aardig om de cijfers vóór en ná corona eens achter elkaar te leggen. Die ziet dat de culturele sector qua bezoekerstaantallen nog niet helemaal terug is. Achter de balken vindt u de aantallen van 2019 en 2023 en in de balken de indexcijfers waarbij 2019 dan natuurlijk 100% is. De enige die al over de cijfers van 2019 heen gaan zijn de poppodia met 5,8 miljoen bezoekers. Van de theaters moet ik helaas zeggen dat ik van deze sector alleen de cijfers over 2022 gevonden heb. Die theaters zijn al jaren niet zo scheutig met cijfers. Het is dus niet zo gek dat zij nog op 88% staan. De rest schommelt tussen de 91 en 106. Ongeveer terug dus op niveau van vóór corona. 

Mooie cijfers leiden tot mooie verhalen

Op basis van de cijfers van bibliotheken afgelopen donderdag kwamen verschillende media met mooie verhalen over bibliotheken zoals onderstaande verhaal in de Volkskrant. 

In de Volkskrant wordt terecht gemeld dat staatssecretaris Uslu aan de wieg stond van deze kentering. Zij zal deze week, als oud-staatssecretaris, ook nog wel met genoegen hebben gekeken naar deze uitkomsten. Het echte verhaal is natuurlijk dat zij geholpen werd door een een puik ambtenarenteam bij het ministerie en een heel groot leger van bibliotheekprofessionals en -vrijwilligers die  al jaren bezig waren met de transitie van het bibliotheekwerk. Succes kent vele vaders en moeders. En terecht.

En hiermee laat ik het voor nu even bij de cijfers. Binnenkort zal ik op basis van de nieuwste cijfers ook weer komen met een update over de staat van het Bibliotheekbestel en zal ik de jaarcijfers weer vergelijken met langer lopende datareeksen. 

Een nieuw regeerprogramma: Bibliotheken onder de O van Onderwijs

Maar de jubelende woorden over de cijfers van 2023 waren nog niet verstomd of minister-president Schoof meldde zich met het uitgewerkte regeerakkoord. Met stoere woorden werd het 'strengste asielbeleid ooit' aangekondigd en een veestapel die toch moet krimpen. Dat zullen de onderwerpen zijn die de komende week het meeste onder de aandacht zullen blijven.  Maar warempel, ook in het nieuwe regeerprogramma staan de bibliotheken opnieuw genoemd. En wel onder een bijzonder kopje. Bibliotheken werden namelijk niet genoemd onder Cultuur - sterker, er is helemaal geen kopje Cultuur - maar onder Onderwijs. Kijk maar even naar het derde bolletje bij het onderwerp 'Maatschappelijke aanpak voor onderwijssucces'

De tekst die hier staat heeft van alles te maken van hoe bibliotheken al inmiddels een paar jaar stilletjes voorsorteren op een vaste rol in het onderwijs. Ongeveer een jaar geleden - bij de vorige Prinsjesdag - werd bekend dat er een impulsregeling zou komen tot 2026 voor de programma's Bibliotheek op school en Boekstart. Ook hier met middelen van het ministerie uit het potje van Onderwijs. Deze derde bullet is een haakje om in de komende tijd te zoeken naar een goede structurele borging van deze programma's mede met middelen. En wie helemaal bij wil zijn op dit onderwerp moet terug naar het onderzoek van november 2023 van Kwink naar de financiering van de Bibliotheek op school.  In dit rapport werd namelijk gesteld dat er voor een goede borging van de Bibliotheek op school zo'n € 150 miljoen per jaar nodig is. Op het rapport van Kwink moet nog een reactie komen van staatssecretaris van Funderende Onderwijs Mariëlle Paul. Ik denk dat de sector met haar ontzettend blij mag zijn. Ze zit al langer aan dit dossier en is een voorstander van het bibliotheekprogramma. We moeten dus niet alleen de cultuurdebatten in de Kamer gaan volgen maar ook de Onderwijsdebatten.

Regeerprogramma: over de specifieke uitkeringen

Een ander punt dat voor bibliotheken van belang is, gaat over de specifieke uitkeringen (zogenaamde SPUKs). Op dit moment ontvangen bibliotheken ongeveer een € 1,- per inwoner voor de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO's). Deze SPUKs zouden pet 2026 stoppen en omgezet worden naar een algemene uitkering aan gemeenten.  De SPUK van de IDO's, is echter een bijzondere omdat deze wettelijk verankerd is in de wet Modernisering Bestuurlijk Elektronisch Verkeer.

Over SPUKs zegt het regeerprogramma:

'Om de autonomie van gemeenten te vergroten en administratieve- en controlelasten te verminderen, moeten specifieke uitkeringen in 2026 zijn omgezet in fondsuitkeringen. Het voortzetten van bestaande specifieke uitkeringen of het toekennen van nieuwe specifieke uitkeringen, is slechts mogelijk op basis van een kabinetsbesluit. Het uitkeringsstelsel wordt in deze kabinetsperiode gemoderniseerd door wijziging van de Financiële-verhoudingswet. We introduceren de bijzondere fondsuitkering, waarbij op basis van betrouwbare informatie de balans beter bewaakt kan worden en waarbij er ook oog is voor de financiële risicoverdeling tussen Rijk en medeoverheden.'

Met andere woorden: de SPUK voor de IDO's moet dus nog bekeken worden en er is wel degelijk een kans dat deze als specifieke uitkering blijft bestaan. Het zou mij niet verbazen dat gezegd wordt dat deze SPUK niet zo maar afgeschaft mag worden maar dat deze bezien moet worden in het bredere programma van de Digitale Overheid. 

Regeerprogramma: btw wordt niet teruggedraaid

In het regeerprogramma blijft de verhoging van btw op cultuur gewoon gehandhaafd. Hier zal bij de algemene beschouwingen na Prinsjesdag nog wel wat over gezegd worden. Maar de kans dat dit wordt teruggedraaid acht ik wel heel klein. 

Komende week: Prinsjesdag en septembercirculaire

Ook komende week zal het nog niet rustig zijn. Wie weet wat Prinsjesdag nog brengt? En ongeveer tegelijkertijd hoor ik uit de wandelgangen zullen gemeenten op de hoogte worden gebracht van hun septembercirculaire. In die circulaire zullen de extra bedragen voor bibliotheekwerk voor 2025 en 2026 genoemd worden. Het gaat dan om € 2,95 per inwoner per jaar of € 100.000,- per jaar voor kleinere gemeenten. 

Zullen we volgende week maar weer afspreken dan? Houden we elkaar een beetje op de hoogte.

Namens mijn moeder: Overheid maak werk van de zorgplicht op de Digitale Overheid!

U ziet mij hier met mijn moeder. Ze is 79 en ze is een dappere vrouw. Ze deed de huishoudschool, een kleine aanvullende opleiding en rond haar 16e, 17e ging ze aan het werk. Eerst als gezinsverzorger en na haar trouwen, werkte ze samen met mijn vader in de groentewinkel. Mijn vader deed de administratie en mijn moeder het grootste deel van het huishouden. Dat was hard werken, kan ik u vertellen. 

Toen ze met pensioen gingen veranderden de rollen. Mijn moeder leerde omgaan met de computer, leerde e-mailen en beheerde uiteindelijk de bankzaken. En dat had alles te maken met de computer. Er was geen bankfiliaal meer waar mijn vader altijd heen ging en alles met de bank ging via internet. En daarmee was mijn vader was niet meer de baas in huis maar mijn moeder. Zo kan het gaan.

Mijn moeder knokte hard om zich alles eigen te maken. Ik heb gezien van hoe ver ze moest komen en hoeveel je moet leren om mee te kunnen in deze samenleving. Ze leerde omgaan met de computer, leren printen, leren mailen en een heel klein beetje leren omgaan met internet. Dat was een proces van jaren. Maar nu geniet ze van berichten op Facebook. Later kwam daar de mobiele telefoon bij. Weer zo'n 'ding'. WhatsAppen en videobellen is het belangrijkste wat ze er mee doet. Het is niet makkelijk voor haar maar ze doet het toch maar mooi.

Het begrip Basisvaardigheden is enorm opgerekt

Maar ondanks het harde werken van mijn moeder, lukt veel haar ook niet. De tweewegfactor, of zelfs driewegfactor van Digid is abacadabra voor haar. Een nieuwe app installeren op haar telefoon lukt haar niet. Een vliegticket bestellen om naar haar zoon in Slowakije te vliegen, vindt ze toch nog te spannend. Mijn moeder voelt zich dan dom. En dat is natuurlijk volstrekt onterecht. Ze is helemaal niet dom. Het enige wat het aantoont is hoeveel vaardigheden deze maatschappij vraagt van mensen. Het begrip 'basisvaardigheden' is in de afgelopen twee decennia heel erg opgerekt.  Vroeger hoefde je alleen te kunnen lezen, schrijven en rekenen. Maar dat is allang niet meer genoeg. De overheid (en de samenleving) is stilletje heel erg opgeschoven in het begrip 'Basisvaardigheden'. Twintig jaar geleden wist nog niemand iets van een tweewegfactor.... En zelfs WhatsApp is maar krap vijftien jaar oud. 

Maar het is niet alleen iets van de oudere generatie. Zelfs als ik mensen spreek van jongere generaties geven ze toe dat ze zich bij sommige handelingen toch altijd onzeker voelen: overstappen van een oude telefoon naar een nieuwe bijvoorbeeld. Dat is toch maar hopen dat alle authenticaties goed meegaan en dat je nog bij de app van je bank kunt bijvoorbeeld. 

Met andere woorden: mijn moeder doet het hartstikke goed. Ze werkt hard om bij te blijven. Ze moest van ver komen maar hoe hard ze ook werkt, het gaat haar niet meer lukken om de kenniskloof te dichten. De techniek en overheid bewegen even hard als zij. Het gat blijft. Je bent nooit klaar. 

En ik weet zeker: ook u kent mensen als mijn moeder.

Wie is hier verantwoordelijk?

Mijn vader kon - bij leven - boos worden op de overheid, op de bank, op de bedrijven omdat je alleen nog maar digitaal zaken kon doen. Mijn moeder probeerde het te leren. En vaak lukte dat. Je kunt mijn moeder niet verwijten dat ze zich niet tot het uiterste heeft ingezet. En ondanks dat mijn moeder zich tot het uiterste inzet , verwacht die overheid steeds meer van haar. Is dat terecht? En is die overheid dan niet verplicht om ook te zorgen voor adequate scholing? Van het omgaan met een pc, omgaan met internet, tot omgaan met je Digid? Moet daar niet een soort zorgplicht komen?

En dan heb ik goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is: zo'n zorgplicht komt er. Het slechte nieuws is: we weten nog absoluut niet wat het inhoudt.

Een zorgplicht voor de digitale overheid

Wie gaat zoeken naar de wetgeving rond de digitale overheid stuit op twee wetten. De eerste is de Wet Digitale Overheid. Het doel van die Wet Digitale Overheid is: 

' het regelen van het veilig en betrouwbaar kunnen inloggen voor Nederlandse burgers en bedrijven bij de (semi-)overheid.  De wet geeft daarnaast regels over informatieveiligheid en privacy en biedt de grondslag om overheidsinstanties te verplichten tot het toepassen van open standaarden. Het gebruik van open standaarden zorgt voor meer keuzevrijheid in ICT-leveranciers en het efficiënt en in ketens kunnen werken als één overheid.'

Deze wet is op 1 juli 2023 gefaseerd in werking getreden. De wet gaat in op welke middelen de overheid mag gebruiken rond de digitale overheid en welke kosten hier (voor burgers) aan verbonden mogen zijn. De wet zegt niets over de plicht van de overheid om burgers goed op weg te helpen. Die laten we dus links liggen. Overigens kan ik u wel vertellen dat in die wet al wordt voorgesorteerd op de opvolger van de Digid (ja, ook die gaat weer verdwijnen want niet veilig genoeg meer).

De tweede wet is de Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer. Deze wet bestaat al maar gaat per 1 januari 2024, 1 juli 2024 of1 januari 2025 een flink aantal wijzigingen krijgen. Alle drie de data ben ik overigens tegen gekomen op informatiesites. De wijziging van die wet heeft zelfs gevolgen voor de grote 'Algemene Wet Bestuursrecht'. De overheid zegt zelf over deze wet:

'De Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (Wmebv) regelt dat burgers en bedrijven hun zaken die ze met de overheid moeten doen, digitaal kunnen afhandelen. Zij krijgen daarmee het recht om officiële berichten, zoals aanvragen voor vergunningen en bezwaarschriften, elektronisch aan het bestuursorgaan te zenden. Daarnaast verbetert hun rechtspositie in het digitale contact met de overheid.

De mogelijkheid om per post met de overheid te communiceren blijft; de Algemene Wet Bestuursrecht (Awb) geeft burgers en bedrijven de keuze tussen de papieren of de digitale weg.'

Tot nog toe was het digitale verkeer met de overheid dus niet echt strikt gereguleerd. Er werd natuurlijk afgestemd - anders was er nooit één Digid gekomen - maar echte wettelijke verplichtingen ontbraken. Dat zou voor burgers een soort willekeur in gebruik kunnen opleveren. De Belastingdienst is altijd koploper geweest in het gebruik van digitale diensten en veel andere uitvoeringsorganisaties volgden vervolgens de Belastingdienst. 

Een belangrijk gegeven in de wet is dat er een zorgplicht komt voor overheden om burgers te helpen bij communicatie met de overheid. Artikel 2.1 van de algemene wet Bestuursrecht wordt bij invoering namelijk: 

'Een bestuursorgaan draagt zorg voor passende ondersteuning bij het verkeer met dat bestuursorgaan'

Met andere woorden: mijn moeder hoeft niet zelf alles uit te vinden maar instanties zijn verplicht haar te helpen. En ik zal u vast vertellen: een handleiding of een verstopt introductiefilmpje zal niet genoeg zijn. 

Handreiking van Binnenlandse Zaken

Het ministerie van Binnenlandse Zaken, waar deze wet onder valt, heeft een handreiking gemaakt voor de implementatie van de wet. 

In die handreiking wordt ook ingegaan op wat passende ondersteuning is. De handreiking zegt daarover:

De ondersteuning moet zodanig zijn, dat de doelgroep waarop een dienst zich richt, normaal gesproken deze dienst kan afnemen, mede gelet op de beschikbare maatschappelijke voorzieningen en de eigen verantwoordelijkheid om aan bepaalde kwalificaties te voldoen. De ondersteuning is dus passend wanneer de doelgroep hiermee zaken met de overheid met succes kan regelen. 

Concreet: 

• Het gaat om het geven van voorlichting en het beantwoorden van vragen op een manier die aansluit bij de doelgroep. In bepaalde situaties gaat het ook om praktische hulp bij het invullen, berekenen, lezen of vertalen.  
• In de praktijk zal de ondersteuning vaak op verschillende niveaus moeten wordt geboden. De algemene voorlichting zal daarbij worden afgestemd op het niveau waarmee de meeste mensen kunnen worden bereikt. Aanvullende voorzieningen, bijvoorbeeld in de vorm van een helpdesk, zullen de vertaalslag moeten kunnen maken naar mensen die hiermee niet uit de voeten kunnen.
• Van een burger mag een eigen inspanning worden verwacht. Het bestuursorgaan hoeft niet te helpen bij zaken die de burger met enige inspanning ook zelf kan doen.  
• Burgers hebben een eigen verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat zij over basisvaardigheden beschikken. Wie bijvoorbeeld alleen de Chinese taal machtig is kan niet verlangen dat de ondersteuning in het Chinees wordt geboden.  
• Als een dienst gericht is op een specifieke doelgroep dan kan de ondersteuning zijn afgestemd op de kwalificaties waaraan die doelgroep geacht wordt te voldoen. Van leden van een beroepsgroep mag bijvoorbeeld worden verwacht dat zij over de vereiste vakkennis beschikken, van studenten mag worden verwacht dat ze over digitale vaardigheden beschikken. 
• Passende ondersteuning is niet het optreden als adviseur, belangenbehartiger, hulp- of zorgverlener. Daarvoor moet een beroep worden gedaan op andere maatschappelijke voorzieningen zoals een bewindvoerder of een gemachtigde. 

Tja,  ik onderstreep maar even de zin over basisvaardigheden. Want wat zijn dat? Is kunnen omgaan met een computer een basisvaardigheid of heeft overheid hier een plicht? Is zelfstandig een tweewegfactor van Digid installeren een basisvaardigheid? Het voorbeeld van de Chinese taal is een makkelijk voorbeeld maar er is hier echt een grijs gebied. 

Tegelijkertijd moet een dienst voldoen aan de kwalificaties waaraan de doelgroep geacht wordt te voldoen. 

Hier staan teveel subjectieve begrippen en dit is dan al de nadere uitleg. De handreiking trekt dan ook zelf de conclusie dat er geen eenduidige richtlijnen zijn te geven. Dus uitvoeringsorganen: u mag het zelf uitzoeken. Overigens: u heeft alleen succes als uw doelgroep er succesvol mee weet te werken. Dat is een belangrijk ijkpunt. 

2,5 tot 4 miljoen Nederlanders zijn onvoldoende digitaal vaardig

Uit onderzoek blijft dat 2,5 tot 4 miljoen Nederlanders tussen de 16 en 74 jaar onvoldoende digitaal vaardig zijn. Ook heeft een miljoen Nederlanders met lage inkomens moeite om faciliteiten te kopen die goed passen bij digitaal gebruik. Is het hun eigen verantwoordelijkheid om het te leren of moet de overheid de ondersteuning bieden zodat burgers het kunnen of kunnen leren? Als de groep zo groot is, kun je niet stellen dat het alleen de eigen verantwoordelijkheid is. Verre van. De overheid heeft hier nadrukkelijk een taak.

De Informatiepunten Digitale Overheid die we kennen zijn uitvloeisel van de Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer. Het is namelijk een ministeriële regeling die u hier kunt vinden. 

En die Informatiepunten zijn een succes. Gestart in 2019 met vijftien en ondertussen zijn het er 778 in de 342 gemeenten in Nederland. De laatste voortgangsbrief aan de Kamer over de Digitale Overheid, laat de IDO's telkens als succes terugkomen. 

Het bijzondere is dat in die regeling de verantwoordelijkheid voor ondersteuning bij de gemeenten neer wordt gelegd. Een beetje analoog aan het sociaal domein. Dat terwijl de wetswijziging die er aan komt de zorgplicht neerlegt bij álle bestuurs- en uitvoeringsorganen. Dus ook bij Rijk en provincies, ook bij de UWV's, Belastingdiensten en SVB's van deze wereld. 

En als we kijken naar het financiële gedeelte van deze ministeriële regeling op gemeentelijk niveau, is dat in de basis € 0,83 per inwoner en € 0,70 per inwoner tussen de 15 en 75 jaar die ten hoogste vmbo heeft afgerond. In de regel kom je dan rond de € 1,00 per inwoner terecht. Zo'n € 18 miljoen dus. Uitgaande van vier miljoen inwoners met een achterstand is dat zo'n € 4,- per inwoner die ondersteuning nodig heeft. 

Terug naar mijn moeder: overheid maak werk van de zorgplicht voor de digitale overheid!

Als ik zie hoeveel stappen mijn moeder al heeft gezet - en ja met de nodige ondersteuning van kinderen en anderen - dan is die € 4,- per inwoner met digitale achterstand natuurlijk een lachertje. Mooi geld natuurlijk, en nodig, en bibliotheken weten met die middelen prima resultaten te bereiken. Geen misverstand daarover. Hulde voor al die medewerkers en vrijwilligers. Het is goud waard. Maar met deze omvang aan middelen krijg je resultaten passend bij die omvang. Wie dus verwacht met € 18 miljoen alle vier miljoen mensen die het digitaal moeilijk hebben te kunnen scholen, draait zichzelf een rad voor ogen. 

De wetswijziging wijst terecht álle bestuurs- en overheidsorganen aan met een zorgplicht voor passende ondersteuning in de omgang met de overheid. Passend bij de doelgroep. Ik zal vast verklappen dat veel mensen die in die groep van 2,5 tot 4 miljoen minder digitaal vaardige Nederlanders zitten, ook vaak de doelgroep is die ondersteuning nodig heeft van de overheid. Met € 4,- per Nederlander die geschoold moet worden red je dat niet. Kijk naar mijn moeder: ze was jaren bezig om het zich eigen te maken. Wij bieden in bibliotheken Oefenen.nl en Digisterker aan. Dat soort programma's moet veel sterker en langduriger ondersteund worden. Financieel gaat het daar om kruimelwerk. Druppels op een gloeiende plaat. En de overheidsinstanties weten dat ook.  

En let wel: ik ben niet tegen digitalisering. Zeker niet. Maar ik ben wel voor een overheid die zijn burgers serieus neemt. Ik ben voor een overheid die snapt dat wat handig is voor de overheid nog niet zo maar handig is voor burgers. En ik ben voor een overheid die snapt dat die overheid dan ook mee aan zet is om die burger te helpen. Langdurig, met zorg en professioneel. 

Dus overheid en beste staatssecretaris Zsolt Szabó : investeer serieus in die zorgplicht op passende ondersteuning voor de digitale overheid. Zet druk op alle bestuurs- en uitvoeringsorganen. En zorg voor een nog betere regeling voor de Informatiepunten Digitale Overheid. 

Namens mijn moeder (en vast vele andere moeders): bedankt.

Daar zijn we weer! Wat voor najaar wordt het voor bibliotheken?

Na drie rustige weken mag ik er maandag toch weer aan geloven: aan het werk! Maar ik klaag niet, ik had een fijne vakantie - lag heerlijk op het Zeeuwse strand - en ik heb mooi werk. Het is dus zeker geen straf om weer te beginnen. Maar waar koersen we eigenlijk op af dit najaar met de bibliotheken? Ik maakte voor mijzelf, zo voor ik er weer in duik, maar even de balans op. En ach, als ik die balans voor mezelf op maak, kan ik die maar net zo goed met u delen.  Ik vertel maar wat ik weet. En misschien heb ik wel wat gemist in mijn vakantie, dus vul me rustig aan. Zijn we allemaal weer bij, zullen we maar zeggen. 

Want één ding is zeker: het wordt een druk najaar waarbij iedereen toch even moet opletten. Lees mee wat er allemaal voorbij gaat komen. 

Spuk-3

Op de valreep van augustus heeft Dus-i de derde ronde van de SPUK-regeling voor bibliotheken beschikt. Afgelopen week kregen gemeenten hier bericht over. Dat die gelden zouden komen was al een tijdje bekend, ik schreef er in april al over,  maar het wachtte nog op de formele behandeling van de voorjaarsnota in de Tweede en Eerste Kamer. Formaliteiten, maar ook die moeten netjes afgehandeld. Ook de extra € 11 miljoen is hiermee beschikbaar voor bibliotheekwerk. Aad van Tongeren, de trouwe OCW-ambtenaar en senior op het bibliotheekdossier, meldde het nieuws vrijdagmiddag op X.  Het zal tot gejuich bij menige gemeente en bibliotheek hebben geleid. Mooi nieuws voor de burgers, nu ook in die gemeenten. 

Een hele drukke septembermaand

En met dat mooie nieuw in de achterzak volgt een hele drukke septembermaand waar echt veel gaat gebeuren voor bibliotheken. Maak uw borst maar nat.

Midden september: Cijfers van bibliotheken over 2023 bekend

Ergens midden september zullen de cijfers van bibliotheken over 2023 bekend worden. Dat zijn onder andere de cijfers op basis waarvan ik jaarlijks de lijst met Best Presterende Bibliotheken van Nederland opstel. Verder vermoed ik dat er in het land en ook in menig provincie nog wel speciaal naar deze cijfers zal worden gekeken omdat ze ook het totaalbeeld geven over de financiële stand van het bibliotheekwerk. En dat laatste is weer van belang voor de bekostigingsnorm die in het normenkader van VOB/VNG zit. Over die norm schreef ik afgelopen juni al meer.  Verderop in dit artikel over dat normenkader nog meer.

17 september: Prinsjesdag

Op 17 september is het Prinsjesdag. Vorig jaar zaten we nog in de troonrede. Dat zal dit jaar niet het geval zijn. Wat er wel in zit zijn de btw-plannen op Cultuur. Voor bibliotheken is de grootste consequentie dat abonnementen van het 9%-tarief dan naar het 21%-tarief verhuizen. Per saldo zal dat leiden tot een extra verhoging van de abonnementsgelden van 10%. Voor een abonnement van € 50,- komt er dan dus zo'n € 5,- bij per jaar. Als uitzondering worden wel schoolboeken genoemd maar ik vermoed daarmee gedoeld wordt op een extra compensatie voor het budget voor schoolboeken die de school aanschaft. Die btw-wijziging zal zeker nog tijdens de algemene beschouwingen terugkomen maar partijen die er iets mee willen zullen ook voor financiële dekking moeten zorgen. Ik denk dat dit ingewikkeld wordt en dat het hooguit tot uitzonderingen op onderdelen kan komen gezien het bedrag dat er in totaliteit mee binnen wordt gehaald. Ik weet niet of hier voor bibliotheken nog apart voor gelobbyd wordt. De VOB heeft een uitstekende neus voor dit soort zaken dus ik vertrouw er blind op dat zij weten of dit wel of geen zin heeft. Bibliotheken hadden natuurlijk al lang de wind mee dus misschien moet je nu ook gewoon even stilzitten. Ik weet het niet.

Rond Prinsjesdag: Septembercirculaire gemeenten

Ergens rond Prinsjesdag komt ook de septembercirculaire uit voor het Gemeentefonds. Daarin worden weer nieuwe cijfers bekend voor het Gemeentefonds en daarmee voor de budgetten die gemeenten hebben. In deze septembercirculaire zal de decentralisatieuitkering zitten voor bibliotheken. Deze gaat gelden voor 2025 en 2026. In de laatste bibliotheekbrief van Uslu, november 2023, was dit al zo aangekondigd. Het gaat hierbij om tegemoetkoming van het Rijk die hoort bij de zorgplicht voor gemeenten. Die zorgplicht zou oorspronkelijk ingaan per 1 januari 2025. Maar het was al lang bekend dat die datum niet gehaald zou worden. Maar het geld komt dus al wel. 

Wat betreft de bedragen: het gaat daarbij om een geoormerkt bedrag voor bibliotheken van € 2,95 per inwoner.  Kleine gemeenten zullen daarbij bevoordeeld worden doordat er met een startbedrag wordt gewerkt. Dat startbedrag was eerst € 100.000,- per jaar, daarna circuleerde € 110.000,- en nu lijkt het weer € 100.000,- te worden. Nou ja, in die orde van grootte dus.  Uitgaande van die € 100.000,- betekent dit dat alle gemeenten onder de 33.898 inwoners het startbedrag krijgen en dat gemeenten die groter zijn hun inwonertal moeten vermenigvuldigen met € 2,95 per inwoner. Deze bedragen gelden dan voor 2025 en 2026. Per 2027 blijft het bedrag nog steeds staan maar gaat het algemeen naar het Gemeentefonds. 

September/oktober: start consultatie wijziging Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen

De zorgplicht voor gemeenten en provincies vraagt om een wijziging van de huidige bibliotheekwet. Voor die wijziging van de wet circuleren al lang de teksten rond waar het om gaat. De memorie van toelichting - die een toelichting geeft op wat precies beoogd wordt met de wijziging - is voor velen een nog goed bewaard geheim. Om een wet te wijzigen worden - voordat deze in de Kamer wordt behandeld - allerlei adviestrajecten gevolgd. Eén van die adviestrajecten is een consultatie. Dat betekent dat de geplande wetswijziging inclusief de memorie van toelichting openbaar wordt gemaakt en dat iedereen die dat wil daar nog  op kan reageren. De opmerkingen van zo'n consultatie kunnen - samen met advies van allerlei adviesraden - nog leiden tot aanpassing van de wet. 

In de wandelgangen wordt genoemd dat ook die consultatie in september gestart zal worden. Ik zet daar even oktober achter. Want het adviestraject kun je maar één keer starten. Mijn ervaring is dus dat zo'n traject op het laatste moment dus nog wat vertraging kan hebben. 

Overigens wordt in de concept-teksten ook verwezen naar twee mogelijke Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB's). Die zullen niet meegaan in de consultatie. En dat hoeft ook niet. Het gaat dan om AMvB's waarin de eisen voor een gemeentelijk meerjarenplan zitten, de wettelijke vereisten van de zorgplicht en mogelijke uitzonderingen op de zorgplicht.

Bibliotheekbrief naar de Kamer, convenant, normenkader en handreiking

In het najaar, meestal eind oktober, begin november, ging er de laatste jaren ook een bibliotheekbrief naar de Kamer. De laatste signalen die ik had was dat dat voor dit jaar nog openstaat. Het hangt van de ontwikkelingen af of die brief er komt. De voortgang rond convenant en normenkader zou aanleiding kunnen om toch de Kamer breder te informeren. Overigens zal er op 17 oktober al een breder Cultuurdebat in de Kamer zijn. De VOB roept bibliotheken ook op om daarbij te zijn. Bibliotheken zullen ongetwijfeld onderwerp zijn bij dit cultuurdebat.

Zeker rondom het normenkader ben ik wel benieuwd met welke reactie gemeenten komen en of het model zoals het er nu in concept ligt, het ook het streefbeeld wordt voor de komende jaren. Hierboven ziet u dat normenkader waar ik juni ook al over schreef. Dat normenkader is dus nog echt in ontwikkeling. De staatssecretaris Gräper en wethouder Eerenberg van Utrecht zeiden hierover in een VOB-bijeenkomst eind juni dat hier een soort bestuursakkoord zou moeten ontstaan dat aansluit op de wet.

De VNG - de belangenclub van gemeenten - zal overigens in de komende maanden ook starten met het schrijven van een handreiking voor de gewijzigde bibliotheekwet. En daar zal de genoemde AMvB dan ook weer voor nodig zijn. Dan zal er ook meer duidelijk worden over de zogeheten gemeentelijke meerjarenplannen die er moeten komen voor bibliotheekwerk in het kader van de zorgplicht. 

Een mooi najaar gewenst!

Nou, als ik dan zo aan het eind van mijn vakantie alles weer op een rijtje zet, mis ik dan nog iets? Laat het me weten. En het belangrijkst van alles wat ik hier noemde heb ik boven dit artikel maar weer in een update van de tijdlijn geplaatst over de route naar de zorgplicht. 

Geniet ik nog even van deze zondag en stort ik me maandag weer in het bibliotheekwerk. En dan ga ik me ook in het najaar weer inzetten voor het beste bibliotheekwerk in elke gemeente!

Wens ik onszelf weer veel succes!

Het ongrijpbare moment

Voor velen is de vakantie aangebroken. Een moment waar we naar uitkijken: vrije tijd, tijd voor dingen waar je anders geen tijd voor hebt, tijd voor elkaar. Toch is vakantie niet hetzelfde als geluk. Een vakantie is als een punt op de horizon waar we naar toe leven, we plannen het, we regelen er van alles voor. Eigenlijk nog een heel gedoe. 

Geluk is geen plan of stip op de horizon. Geluk valt je ten deel... als je oplet. Zo is het er, en zo kan het ook weer weg zijn. 

Geluk is het ongrijpbare moment waar we makkelijk aan voorbij leven. 

Geluk is het moment dat je buiten loopt en de temperatuur precies goed is. Dat de lucht zich als een deken om je heen rolt. 

Het is het moment dat je de vogel hoort zingen terwijl je op de achtergrond het geruis van het leven registreert. 

Het is het moment dat je een bloem ziet bloeien op een plek waar slechts grijze stenen horen. 

Het is het moment dat je wakker wordt en door hebt dat je lekker hebt geslapen. 

Het is het moment waarop je in gezelschap dwars door alle rumoer ervaart dat je tussen vrienden of familie zit. Het is het moment waarop je weet dat je op dit gezelschap zou kunnen drijven en niet verdrinkt. 

Het is die mooie zonsondergang en mooie rode lucht.

Het is het lichaam dat zich tegen je aanschurkt en een hoofd op je borst legt.

De geur van koffie en croissants

Met blote voeten door het zand en wind om je hoofd.

De warmte op je huid voelen. 

Het licht dat in het bos tussen de bomen valt.

De blik van die ander waar alles in besloten ligt.

De blauwe lucht die je ziet als je in het gras ligt.

De geur van gras

Naar een vreemde glimlachen en dat je een glimlach terugkrijgt.

Je ogen die zwaar worden bij het lezen van een boek en hoe je met een glimlach je ogen sluit.  

De zonnestralen door de gordijnen.

De hand die over je rug streelt. 

Het onverwachte compliment. 

Het land valt stil. Nog even en ook ik neem vakantie. Er valt even niets te schrijven. Wat nog telt is het ongrijpbare moment. Daar wens ik u er vele van. 

Fijne vakantie en laat me - als vakantiegroet - weten wat uw ongrijpbare moment is.

De man die de wereld in een kaartenbak wilde stoppen en die internet uitvond voor het bestond

Het is onrustig in de wereld. Er zijn mensen die zeggen dat de Derde Wereldoorlog al begonnen is. En velen weten niet wat ze moeten doen om te bereiken wat iedereen wil, namelijk overal vrede. In dit artikel sta ik stil bij een man die ruim een eeuw geleden probeerde bij te dragen aan wereldvrede door alle kennis voor iedereen beschikbaar te stellen. Dat zou, volgens deze man, tot een zodanige ontwikkeling van de wereld leiden waarbij iedereen zou zien dat oorlog een volstrekt onnozel fenomeen is. Het was de man die wereld in een kaartenbak wilde stoppen. Zijn naam: Paul Otlet. 

Otlet werd in 1869 geboren in de Brusselse bourgeoisie. Een familie met een flink kapitaal. Als kind groeit hij in relatieve eenzaamheid op waarbij boeken zijn vrienden zijn. In het bijzonder encyclopedieën. In zijn schooltijd zal hij de schoolbibliothecaris zijn. En in zijn jeugd ziet hij België groeien: van wankele dwergstaat tot een industriële natie die het eind eind 19e, begin 20e eeuw zal zijn. Alles leek mogelijk. 

Universele bibliografie

Als jongvolwassene ontmoet Otlet de socialist Henri La Fontaine, onder andere bekend als de oprichter van de Liga voor Vrouwenrechten. Samen met hem begint hij in 1895 het Internationaal Bureau voor Bibliografie. 

Binnen dat instituut was Paul Otlet grondlegger van de Universele Bibliografie. Doel van de Universele Bibliografie was om elk geschrift, boek, tijdschrift of krant op een cataloguskaartje vast te leggen. Alle kennis moest worden verzameld. Van waar ook ter wereld. Het was een analoog internet waaraan hij bouwde. En dat alles met als doel: wereldvrede en verbroedering van alle rassen en nationaliteiten. Want hij leefde in de overtuiging dat als alle kennis voor iedereen toegankelijk is, een solidaire, rechtvaardige wereld zonder oorlog voor het eerst in de menselijke geschiedenis mogelijk zou worden. 

Met het vele werk dat Otlet deed en de hoeveelheden informatie waar hij mee werkte, zorgde er voor dat hij veel heeft betekent voor allerlei zoektechnieken en manieren om informatie op te slaan. Hij werkte actief met tal van verwijzingen tussen informatie, een technologie die later als hypertext terugkeert bij de introductie van internet. Ook experimenteerde hij met mechanische zoekmachines en massaopslag op microfilm. En zelfs met algoritmes die weer binnen die microfilms zouden kunnen zoeken. Heel soms krijg je het idee dat hij internet al uitvond voordat het bestond. 

Het is overigens Koning Leopold II, de koning die Congo als zijn persoonlijk eigendom koloniaal uitbuitte, die het instituut ruim van financiële middelen voorzag. Dat is natuurlijk wel wat dubbel: door gruwelijk kolonialisme werd een instituut gefinancierd dat wereldvrede mogelijk moest maken. Zeker afschuwelijk maar zeker niet ongebruikelijk in die tijd. Het kolonialisme werd met graagte voorzien van een stichtelijk sausje. 

Wereldwijde inlichtingenbalie en de voorspelling van de mobiele telefoon

Otlet beschreef zo miljoenen geschriften. Alles werd geschreven op cataloguskaartjes van 125 x 75 mm. Per saldo legde hij daarmee de standaard vast voor die kaartjes die nog decennia lang gebruikt zijn in bibliotheken. Maar leuk dat je zoveel miljoenen kaartjes hebt, maar wat doe je er mee? Want hoe bereik je met al die kennis alle mensen? Hij begint een inlichtingendienst waarbij mensen via briefkaart of telefoon hun vraag kunnen stellen. Wel tegen betaling overigens. 

In een document uit 1906 voorspelt Otlet al dat telefoons draagbaar zullen gaan worden en later ook dat we boeken op die telefoon zullen kunnen raadplegen. En weer niet veel later zal hij ook verkondigen dat we zullen gaan communiceren via televisieschermen. Het was de tijd van expo's en wereldtentoonstellingen. Er was een enorm vooruitgangsgeloof. 

 Een wereldstad bouwen

Naast het Internationaal Bureau voor Bibliografie geloofde Otlet ook in architectuur en stedenbouw. Hoe wij de ruimte inrichten zou bepalend zijn voor ons geluk en onze ontwikkeling. Het is de tijd dat in vele steden zogeheten 'tuindorpen' ontstaan. Samen met La Fontaine doet hij op de wereldtentoonstelling van 1910 een voorstel voor een wereldstad: een modelstad die de samenleving zo goed mogelijk verder moest helpen. Een stad waar cultuur en wetenschap het hart vormen. 

Otlet en La Fontaine zijn ook de oprichters van het Internationaal Bureau voor de Vrede. La Fontaine zal daar in 1913 - een jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog - nog de Nobelprijs voor de Vrede voor krijgen. Het internationaal bureau zal de aanzet zijn tot de oprichting van de Volkerenbond na de Eerste Wereldoorlog en daarmee weer de aanzet tot de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog. 

Otlet ontwaakt hard uit zijn idealistische dromen in de Eerste Wereldoorlog. Hij verliest zijn zoon op het slagveld en hij vlucht naar Den Haag waar hij zich inzet voor de Vredesbeweging. 

Het Mundaneum: het museum van alle kennis

Na de Eerste Wereldoorlog start Paul Otlet - dan op voorsprak van Koning Albert I - het Mundaneum. Het is een paleis waar alle kennis van de wereld tentoongesteld kan worden. Het is een combinatie van een beeldbank, een boekenmuseum en een communicatiemuseum. Het museum laat zich wellicht het best omschrijven als een levende encyclopedie waar snel wisselende informatie tentoongesteld kan worden. Veel van de huidige museumconcepten zijn nog terug te voeren op concepten die in het Mundaneum ontwikkeld zijn. 

Dat Mundaneum houdt stand tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. Dan kloppen de Nazi's bruut op de deur en ontruimen het museum om er een tentoonstellingsruimte van te maken met kunst uit het Derde Rijk. Het overgrote deel verdwijnt dan: drieënzestig ton boeken, pamfletten, kranten en documentatie wordt door de bezetter vernietigd. Het is in één klap weg. Alles? Nee, niet alles.

De reis naar een parkeergarage

De restanten van het museum zwerven vervolgens door de stad. Telkens valt er wat af maar gezien de imposante omvang blijft er altijd wat behouden.  Midden jaren '90 van de vorige eeuw werden de laatste resten van het Mundaneum van Paul Otlet teruggevonden in een ondergrondse verdieping onder parkeergarage Rogier in Brussel. Niemand wist meer dat het daar stond. Het was ondertussen een ruimte geworden die was opengebroken en die werd gebruikt door junks en daklozen. 

De restanten zijn gelukkig bewaard en vormen nu de basis voor het museum Mundaneum in Mons/Bergen in België. 

Van het Mundaneum naar de Europese hoofdzetel van Google

Saillant detail is dat vlakbij de plek waar ooit het Mundaneum in Brussel stond nu het Europese hoofdkantoor van Google staat. Google kent als missie: 'to gather the world's informatei and to make it universally accessible and useful'. Hoewel die missie dicht lijkt te staan bij de gedachten van Otlet, weet iedereen natuurlijk ook dat Google een commerciële partij is waarbij  het primaire belang een financiële is en waarbij privacy op gespannen voet met dat financiële belang staat. Overigens schijnt er in dat hoofdkantoor wel een ruimte naar Otlet genoemd te zijn.

Van wapens voor massa-destructie naar wapens voor massa-instructie

Otlet overleed op 10 december 1944, een paar maanden na de bevrijding van België. Het zou nog 25 jaar - tot 1969 - duren voordat het ARPAnet de voorloper werd van internet. En het duurde nog 50 jaar - tot 1994 - voordat het eerste bedrijf een echte website had. Otlet voorzag al veel van dit alles maar maakte het niet meer mee. Paul Otlet was de man  die zich inzette voor vrede door informatie te delen, en wist veel van zijn idealen vast te houden ondanks twee wereldoorlogen. 

Paul Otlet is ondertussen een vergeten man. Een enkele student van de bibliotheekacademie zal zich het experiment van Otlet en La Fontaine nog herinneren. Dat hij in de vergetelheid verdwijnt is onterecht. Zijn idealisme en activisme - informatie als een democratisch middel voor de ontwikkeling van de mensheid en het voorkomen van oorlog - is een thema dat nog bitter actueel is.

Bibliotheken hebben gelukkig steeds vaker aandacht voor hun functie van ontmoeting en debat. Debat, dialoog en informatie horen onlosmakelijk bij elkaar. Het behoort tot de grondwaarden voor een functionerende democratie en tot de basisvoorwaarden voor ontwikkeling van mensen. Otlet had één bureau van waaruit hij dat probeerde te doen. 

Ondertussen is er een groot netwerk van openbare bibliotheken die deze taak kunnen invullen. Een netwerk dat zich met debat, dialoog en informatie inzet voor die democratie.  Het is een netwerk van massa-instructie. Een netwerk tegen onverschilligheid. Wereldvrede is nog altijd ver weg maar de idealen van Paul Otlet zijn nog nodig en gelukkig springlevend in al die bibliotheekvestigingen. 

Leve Paul Otlet!

Wie verder wil lezen: Pascal Verbeken schreef het prachtige boek 'Brutopia' over de dromen van Brussel. Daarin zit een heel toegankelijk artikel over Otlet waar ik ook dankbaar gebruik van heb gemaakt. Verder is er de Engelstalige biografie Alex Wright 'Cataloging the world'. Ook heel goed leesbaar maar iets minder persoonlijk. Wie eens een kijkje wil nemen in het Mundaneum, kan terecht bij dit populaire filmpje.