Wat doen bibliotheken tegen het Coronavirus?

Update 15 maart 20.00 uur

Dit is de laatste update voor vandaag. Vanochtend rond een uur of zeven begon ik aan het maken van het eerste overzicht van vandaag. Vanochtend nog voorzichtig dat we eigenlijk zouden moeten sluiten. En in vier updates zag ik de kaart van kleur verschieten. Bibliotheken gaan gewoon dicht. Dit is dus de laatste update van dit plaatje. Niet boos worden dus als u er niet op staat. 

De minister noemde de bibliotheken wellicht niet direct maar de intentie leek mij helder. En na dit soort persmomenten volgen er altijd nog wel andere specifiekere berichten. Zou dus zo maar kunnen dat die dus nog volgen.

Als u nog open blijft morgen, ben ik nog wel benieuwd naar uw verhaal. Daar zal vast iets achter zitten en misschien is dat ook interessant voor andere ideeën. En uiteraard is de volgende bladzijde hoe we verder gaan. En het lijkt me goed ook dat met elkaar te delen en op te pakken. Ook daar ben ik benieuwd naar en ik zal het graag een podium geven. 

Bedankt allemaal voor jullie tips en berichten. En sterkte allemaal!

Update 15 maart 18.00 uur

Tja, na vanmiddag en de melding dat scholen, kinderopvang en horeca dicht gaan, regent het inderdaad meldingen dat bibliotheken gaan sluiten. Veel bibliotheken nemen nu die beslissing, een deel wil morgen die beslissing definitief maken in een goed overleg en een aantal bibliotheken wil de komende dagen nog open blijven met zelfbediening en zonder klantcontact. Maar ook dat is een voorbereiding op sluiting. Maar als ik goed luister naar de berichten die ik nu hoor: het kan bijna niet anders of u bent morgen dicht.  We betreden terra incognita zoals Aad van Tongeren, van het ministerie twitterde. Inderdaad. Op zoek naar nieuwe wegen.

Update 15 maart, 14.00 uur

Bibliotheek Veluwezoom en de Bibliotheek Groene Venen zijn toegevoegd aan de kaart.

Update 15 maart, 11.30 uur

Nieuwe Bibliotheek is toegevoegd aan de kaart.

Update 15 maart, 9.30 uur - eerdere updates vindt u hieronder

Ik verklap u maar vast: mijn conclusie is dat bibliotheken moeten sluiten. 

Gisteren, op zaterdag, maakten nog eens acht bibliotheken bekend acuut te sluiten of na zaterdag deels of geheel dicht te gaan. De redenen waren verschillend. Op de ene plek viel de zelfbediening uit en daardoor kon je niet zonder veel contactmomenten open blijven. Op een andere plek bleek een medewerker van een samenwerkingspartner in het pand Corona te hebben. En op een derde plek moest men dicht omdat de eigenaar het pand sloot. Op een vierde plek vond de bibliotheek zelf het onverantwoord geworden.

Gedrag van klanten

En met name dat laatste is een verhaal dat ik vaker heb terug gehoord. Bibliotheekmedewerkers schrikken hoeveel mensen er toch gewoon snotterend, hoestend en kuchend binnen komen. Daarbij komt soms hamstergedrag waardoor het eigenlijk te druk wordt in de bibliotheek. Dat is natuurlijk echt niet de bedoeling! Conny Reijngoudt, directeur van Bibliotheek aan den IJssel meldt dat er zelfs onbegrip was dat de klantenservice alleen digitaal en telefonisch bereikbaar was. 

De samenleving vertoont schizofrene trekjes: we staan hutje-mutje in de winkels om zeep en handgel te kopen om verdere besmetting te voorkomen. En door hutje-mutje te gaan staan... nou ja, u begrijpt hem. We roepen om sluiting van scholen, maar de terrassen zitten vol en de winkels hebben het druk.

Wacht niet op besluit regering

Jan Hoogenberg, directeur van Enschede, zegt in een tweet: 

‘Wachten op een besluit van de regering is geen keuze  je ziet in omringende landen welke rigoureuze besluiten inmiddels zijn genomen. Het aantal bezoekers in de bibliotheek is dagelijks groot en ook divers, daarmee ook de kans op verspreiding van het virus.’

En hij heeft gelijk: eigenlijk kun je voor je eigen personeel en voor je inwoners niet meer verantwoord open zijn. Bijna 40 van kleine 140 basisbibliotheken is nu geheel of gedeeltelijk gesloten. En dat is zeker niet het einde. Morgenochtend overleggen meerdere bibliotheken  of openstelling nog wel kan. 

Wie mij dan een advies vraagt, zeg ik: ‘ga sluiten’. En ja, ik zie hoe ik in drie dagen tijd mijn mening heb zien veranderen: van verantwoord open tot sluiten. Maar ik denk dat u dat herkent. Maar mijn advies is geen wet. Ik ga er zelfs helemaal niet over maar ik heb wel een hoop gevolgd. 

Mocht je nou wel open willen blijven, bereid je dan in ieder geval voor op sluiting en sluit zodra het onderwijs ook stopt. Ik begrijp dat het kabinet daar vandaag nog over vergadert. Want als het onderwijs sluit zal aan de kinderen gevraagd worden om naar een vorm van thuisisolatie te gaan en contacten te vermijden. Dan als bibliotheek nog open zijn past daar dan niet meer bij naar mijn gevoel.

Samengevat

Wat een verschrikkelijke situatie en wat een dillema’s voor bibliotheken. Maar samengevat kan ik niet anders dan tot een scenario komen waarbij we óf nu dicht gaan óf ons voorbereiden op dicht gaan als het onderwijs dicht gaat. De vraag is niet of we dicht gaan maar wanneer. De vraag stellen is hem wat mij betreft ook beantwoorden. Die laatste dag maakt dan ook niks meer uit. 

Update 14 maart 2020, 10.00 uur

De kaart hierboven is aangevuld met bibliotheken die genoemd worden in het artikel van bibliotheekblad. 

Update: 14 maart 2020, 9.00 uur 

Op deze zaterdagochtend toch maar een update van de maatregelen die openbare bibliotheken nemen. Gisteren leek een dag van schrik: er valt heel veel stil.  Ik heb opnieuw verschillende bibliotheken gesproken en ik zie de worsteling: wat moeten we wel en wat niet doen?

Meer bibliotheken die gaan sluiten
De rij van bibliotheken die sluiten is langer geworden. De bibliotheek Zuid-Kennemerland (Haarlem e.o), de Nieuwe Kolk in Assen, de bibliotheek Eemland, de bibliotheek Helmond-Peel,  het Centre Ceramique in Maastricht, de bibliotheek Almelo, de nieuwe Veste in Breda en de Tweede Verdieping in Nieuwegein sluiten in zijn geheel met eventuele nevenvestigingen.

Coda in Apeldoorn sluit nagenoeg alle vestigingen, de Bibliotheek AanZet sluit drie vestigingen evenals Rivierenland en de bibliotheek Hoeksche Waard sluit twee vestigingen. Bij een sluiting van een deel van de vestigingen zie je vaak dat de bibliotheek mede-bewoner is van een pand dat sluit. De bibliotheek sluit dan mee.

De kaart hierboven heb ik gemaakt op basis van berichten op sociale media. Ik heb niet alle 150 websites gecontroleerd. Mocht ik iets missen, laat het me hieronder dan via de opmerkingen weten.

En omliggende landen?
Wat gebeurt er eigenlijk in de landen om ons heen? In Vlaanderen zijn, volgens bericht van de VVBAD, ook diverse bibliotheken gesloten maar ook niet overal. Het levert vooralsnog een soortgelijk beeld op als in Nederland. Ook in Duitsland gaat het zo. Vandaag sluit de bibliotheek in Keulen bijvoorbeeld. Hier lijkt het vooral op gemeenteniveau bepaald te worden.

In Denemarken zijn alle openbare bibliotheken gesloten. Dit is tegelijk gebeurd met het sluiten van het voortgezet onderwijs. In Frankrijk zijn gisteren alle bibliotheken gesloten. Dit tegelijk samen met de Eiffeltoren. In beide gevallen schreef de overheid het direct voor.

Wat verder weg maar wel interessant om te zien: in de Verenigde Staten houden ze via een GoogleDocs document bij welke bibliotheken geheel of gedeeltelijk gesloten zijn. Wellicht aardig idee voor de VOB. Dan mogen ze mijn Excelbestand zo overnemen waarop bovenstaande kaart is gebaseerd.

Geen vakantiebieb wel extra luisterboeken
De Vakantiebieb werd wel genoemd als alternatief voor gesloten vestigingen. Mensen bij de KB werken hard aan extra mogelijkheden maar de Vakantiebieb blijkt niet makkelijk direct open te stellen te zijn. De KB heeft zo binnen een dag wel een verrijking van de Luisterbieb geregeld. Deze app is beschikbaar voor leden en niet-leden. Op MetdeKB (achter hekje) kun je hier meer over vinden.

Moet je één lijn trekken?
Tja, dat is ook een vraag die voorbij kwam vandaag. Het lijkt zo logisch. En toch ligt het ingewikkelder dan dat. Bibliotheken zijn niet rechtstreeks genoemd in het bericht van de overheid.  Ik heb voor sluiting verschillende redenen gehoord: veel mensen in het pand, een internationaal karakter van het publiek, veel mensen van kwetsbare doelgroep of domweg omdat de hoofdeigenaar het gebouw sluit.  De site van de VOB meldt dat sommige bibliotheken sluiten omdat er meer dan 100 mensen per dag komen terwijl een andere bibliotheekdirecteur me meldde  dat er bijna nooit meer dan 100 mensen tegelijk in het pand zijn. Dat zijn twee verschillende interpretaties.  Die ruimte zit er dus in de woorden. In Denemarken en Frankrijk was het een voorschrift. Zolang het dat niet is, blijf je zoeken met elkaar. En de bibliotheekmensen die ik gesproken heb, heb ik ook wel gevraagd: wat zou een gezamenlijke lijn moeten zijn? Ik kreeg daar geen eenduidige antwoorden op. Zolang dat zo is, blijft staan dat de lokale afstemming met gemeente, GGD en collega-instellingen het meest logische is.

Ik zou mij kunnen voorstellen, maar dat is een privé-mening,  dat als Voortgezet Onderwijs nu zou beslissen om te sluiten dat dan ook het moment daar is om bibliotheken te sluiten. Want als leerlingen in plaats van op school in een bibliotheek gaan zitten, schiet je je doel als school en overheid natuurlijk voorbij.

Samengevat
Gisteren gaf ik  alles overziend een checklist, die blijft op zich staan. Gisteren had ik er nog staan dat je alleen grote vestigingen in ogenschouw moet nemen voor sluiting. Dat woordje 'grote' heb ik maar weggehaald. Het zal nu steeds vaker gaan om, zijn we open of niet?

• Overweeg of vestigingen open moeten blijven, overleg hiervoor met de gemeente, GGD  en collega-instellingen en kijk welk beleid men kiest voor stad of dorp;
• Overweeg de sluiting van leescafés als een vestiging toch open blijft;
• Ga terug naar alleen zelfbediening als u open bent en beperk de personele inzet zoveel mogelijk;
• Laat personeel zoveel mogelijk thuiswerken, bied de optie om compensatie of verlof op te nemen;
• Minimaal alle grote activiteiten afgelasten maar veel bibliotheken zullen kiezen om voor de duidelijkheid alles maar stil te leggen
• Geef leden extra ruimte om boeken terug te brengen en schuif de terugbrengdatum om boetes te voorkomen;
• Verken bij uw gemeente of het nodig is dat u aangeeft dat uw wellicht niet kunt voldoen aan de prestaties die zijn gesteld in de subsidiebeschikking;
• Ga op zoek naar creatieve manieren om op afstand voor uw inwoners toch van waarde te zijn.

Update 13 maart 8.00 uur

Woensdagmiddag publiceerde ik nog een bericht over de maatregelen die de bibliotheek Eindhoven nam na de oproep tot 'sociale onthouding'. Wat toen nog drastische maatregelen leken, werd nog geen 24 uur later ingehaald door de persconferentie door Mark Rutte. De rijksoverheid kondigde maatregelen af die onder andere inhouden dat alle bijeenkomsten met meer dan 100 mensen worden afgelast en dat dat ook geldt voor publieke locaties als musea, theaters en sportwedstrijden. Verder worden mensen opgeroepen zoveel mogelijk te gaan thuiswerken. Wie alle maatregelen wil zien, kan dat hier vinden.

En wat doen bibliotheken? Ik maakte een rondgang langs de website en had contact met verschillende bibliotheken.

Bibliotheken die sluiten
De OBA in Amsterdam sluit alle vestigingen, dat geldt ook voor Rotterdam. De OBA verwijst er naar dat de overheid verzoekt om publieke locaties te sluiten. In Den Haag sluit de centrale vestiging maar blijven filialen open. Dat geldt ook in Utrecht, waar het onfortuinlijke lot is, dat anders de nieuwe centrale bibliotheek op het Neude vandaag geopend zou worden. In Eindhoven sluit de centrale, de vestiging in Waalre en Expeditie E. Ook de Lochal in Tilburg, het Forum in Groningen  en de Stadkamer in Zwolle zijn gelosten. Ook onze topinstelling, de Koninklijke Bibliotheek, sluit haar deuren.    Almere heeft vooralsnog de centrale vestiging nog open.

Activiteiten geannuleerd
Veel bibliotheken annuleren alle of alle grote activiteiten. Een opsomming daarvan gaat te ver. Wat een kleine of een grote activiteit is, is natuurlijk discutabel. De grens van 100 personen lijkt een harde grens maar wat als bij kleinere activiteiten er ook al veel uitval plaats vindt? Eigenlijk lijkt het maatschappelijk leven echt op slot te gaan. Ook kwam ik een bibliotheek tegen die aangaf dat alle activiteiten waar vrijwilligers bij betrokken waren niet doorgingen. Ook kwam ik een aantal kleine filialen tegen die dicht gingen. Ook daar had ik het gevoel dat dat te maken had met de inzet van vrijwilligers. Niet dat vrijwilligers gevoeliger zijn voor het virus maar vermoedelijk omdat de arbeidsrelatie iets anders ligt.

Mijden sociaal contact
Eén van de regels die de Rijksoverheid aangeeft is om sociaal contact te mijden. Bovenstaande stappen zijn daar uitdrukking van. Maar de vraag is: hoe ver gaat dat? Mijden is geen verbieden maar zorgen dat het niet nodig is als het niet hoeft. Zoveel mogelijk teruggaan naar zelfbediening is een prima mogelijkheid. Tenzij je weer heel drukke vestigingen hebt met heel veel mensen. Dan heb je personeel wel beschermd maar bied je burgers toch gelegenheid om samen te komen.

Een punt van overweging hier is natuurlijk ook wat andere partijen in uw stad of dorp doen en welke wens de gemeente en GGD op dit punt hebben. Overleg samen en trek samen een lijn. Zo geeft u duidelijkheid aan iedereen.

Als het gaat om ondersteunen van scholen, basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs blijven voorlopig open, is de vraag wat je moet doen. Eindhoven heeft alle activiteiten op dat punt gestaakt. Mijn overweging zou zijn: is het nu écht nodig of kan het ook later. Heel vaak zal het antwoord zijn: het kan ook later. Laat het dan nu zitten zou ik zeggen en staak het vooralsnog.

Overige maatregelen: Meer ebooks en boetevrij
Naast vestigingen die sluiten en activiteiten die stil vallen, begrijp ik ook dat de Koninklijke Bibliotheek, zich wil gaan inzetten om de Vakantiebieb-app tijdelijk beschikbaar te krijgen. Dat wordt dan dus de Corona-bieb. En natuurlijk blijft ons ebookplatform gewoon beschikbaar voor alle leden.

Het feit dat vestigingen sluiten betekent dat mensen niet hun boeken kunnen terugbrengen. Veel bibliotheken geven aan de boetes op boeken dan ook op te schorten. De terugbrengdatum wordt dan dus met minimaal tweeënhalve week verschoven. Ook kun je er als bibliotheek voor kiezen om toe te staan om veel meer materialen mee te nemen.

Zakelijke gevolgen
Sluiting van vestigingen betekent dat oproepkrachten voorlopig geen werk hebben. En vaste krachten hebben wellicht even geen publieksdiensten. Dat kan betekenen dat medewerkers gevraagd kan worden om compensatie of verlof op te nemen. Ik kan mij voorstellen dat de VOB zelfs al een lijntje legt naar het ministerie van SZW om arbeidstijdsverkorting te onderzoeken. U lacht hier nu misschien om, maar we lachten ook over alle vorige maatregelen die allemaal uit kwamen. Ik zie wel aankomen dat voor sommige mensen het werk straks 'op' is en dat je moet beslissen of je ze echt tijdelijk naar huis stuurt.

Verder is een zakelijk punt dat u als bibliotheek wellicht niet aan uw verplichting kunt voldoen die staan in uw subsidiebeschikking. Denk aan openingstijden en aantal vestigingen. Het lijkt goed om daarover even contact te hebben met de gemeente.

Nieuwe vormen van dienstverlening
De maatregelen zullen ook bepaalde creativiteit naar boven brengen. We gaan video-vergaderen, meer bellen en meer mailen. En wat zouden we voor onze dienstverlening nu via afstand kunnen doen? Spreekuren via factetime? Zijn er workshops mogelijk die we via internet zouden kunnen uitbrengen? Mijn collega Georges Elissen, opperde om het idee van Bieb-tv, te starten. Een project waarbij activiteiten en lezingen gefilmd worden en uitgezonden. Zouden we schrijvers - die anders hadden opgetreden in onze bibliotheek - hiertoe kunnen verleiden en zo een programma kunnen samenstellen?  De komende dagen gaan we hier nog heel veel voorbeelden van zien in de samenleving. Elke crisis dwingt tot creativiteit.

Samengevat
Als je alles zo bekijkt zou je tot het volgende advies kunnen komen voor bibliotheken.

• Overweeg of grote vestigingen open moeten blijven, overleg hiervoor met de gemeente, GGD  en collega-instellingen en kijk welk beleid men kiest voor stad of dorp;
• Overweeg de sluiting van leescafés als een vestiging toch open blijft;
• Ga terug naar alleen zelfbediening als u open bent en beperk de personele inzet zoveel mogelijk;
• Laat personeel zoveel mogelijk thuiswerken, bied de optie om compensatie of verlof op te nemen;
• Minimaal alle grote activiteiten afgelasten maar veel bibliotheken zullen kiezen om voor de duidelijkheid alles maar stil te leggen
• Geef leden extra ruimte om boeken terug te brengen en schuif de terugbrengdatum om boetes te voorkomen;
• Verken bij uw gemeente of het nodig is dat u aangeeft dat uw wellicht niet kunt voldoen aan de prestaties die zijn gesteld in de subsidiebeschikking;
• Ga op zoek naar creatieve manieren om op afstand voor uw inwoners toch van waarde te zijn.