dinsdag 21 november 2017

Leren van de dappere boetevrije bibliotheken...

Deze zomer werd ik benaderd door Paul Adels van de Bibliotheek Rotterdam en Guido de Gans van Bibliotheek Rivierenland. Beiden spelen een actieve rol in het traject Route2020 van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Hun vraag was ik of ik hen wilde helpen met een onderzoek naar boetevrije bibliotheken.

Van 0% naar 35% van alle inwoners in acht jaar tijd
Ik maakte een klein vreugdesprongetje toen ik het hoorde. Want het is een onderwerp waar ik exact 8 jaar geleden over begon te schrijven: een boetevrije bibliotheek zou best eens mogelijk kunnen zijn. Twee jaar later trok Ton van Duren als projectleider bij BiblioPlus de stoute schoenen aan en pakte de handschoen op. In twee vestigingen, Boxmeer en Wanrooij, werd een experiment gedaan met boetevrij. Het experiment slaagde en  eindigde begin 2014 gingen alle vestigingen van BiblioPlus over naar boetevrij. Ook Rivierenland was inmiddels een begonnen met alle vestigingen boetevrij. En daarna ging het hard. Inmiddels kennen meer dan 20% van alle bibliotheekstichtingen een of andere vorm van boetevrij en beslaan deze stichtingen zo'n 35% van alle inwoners en gemeenten. Boetevrij is daarmee een fenomeen geworden dat niet meer weggaat.



Presentatie van het rapport
Veel bibliotheken vragen zich dan nu ook af: moet ik ook geen boetevrije bibliotheek worden? Waarom eigenlijk en hoe? Op die vragen zou een onderzoek antwoord moeten geven. En dus ging ik samen met Paul en Guido op onderzoek uit. En gisteren op de conferentie van Route2020 presenteerden we de uitkomsten in een drietal interactieve sessies.

Onderzoek
In het onderzoek zijn drie zeer verschillende bibliotheekorganisaties onderzocht die zijn overgegaan op volledig boetevrij: Rivierenland, Eindhoven en de bibliotheken in de provincie Groningen. Naast allerlei praktische tips over hoe boetevrij ingevoerd kan worden was het met name een eye-opener hoe elk van de drie bibliotheken boetevrij hadden ingepast als randvoorwaarde om te komen tot een maatschappelijke en educatieve bibliotheek.

Elk van de organisaties heeft te kampen gehad met flinke bezuinigingen op vaak al niet erg ruime budgetten. Niet gelijk de ideale voedingsbodem om ook nog eens een deel van de gebruikersinkomsten te gaan schrappen. Toch zal deze schaarste juist hebben bijgedragen aan het vinden van onconventionele oplossingen om toch te kunnen investeren in een innovatieve en brede bibliotheek.

Visie op boetevrij


Want boetevrij wordt in eerste aanleg ingezet om bestaande leners prettiger te laten lenen. Voor de leners prettig en het blijkt dat angsten als 'materialen komen niet meer terug'   of 'we kunnen de inkomsten niet missen' in het geheel niet uitkomen.

Maar achterliggend aan boetevrij is dat het leidt tot een drastische reductie van kashandelingen in bibliotheken. Dit leidt tot minder inzet van personeel voor deze taken en meer personeel dat kan worden ingezet in nieuwe programma's als bibliotheek op school  en basisvaardigheden. Bij deze verschuiving wordt ook vaak gekeken of in vestigingen verder invoering van zelfbediening kan plaatsvinden of dat er samen met partners of vrijwilligers tot ruimere openstelling kan worden overgegaan.

Iemand vertelde mij ooit dat hij dat boetevrij maar niets vond. Hij vond dat bibliotheken vooral bezig moesten zijn met die nieuwe taken. Dat boetevrij vond hij toch vooral iets van de 'oude bibliotheek'. Die oude bibliotheek heeft overigens nog steeds bijna 4 miljoen leden en kent ruim 70 miljoen uitleningen dus zomaar daar mee stoppen lijkt me niet de beste strategie. Maar dat we steeds meer energie zullen steken in nieuwe taken lijkt me evident. En de boetevrije bibliotheek kan u - binnen dit bredere kader - helpen om daar juist ruimte voor te maken.

Download het rapport
Geïnteresseerd geworden? Dan kun u op innovatiebieb.nl het hele rapport downloaden en de resultaten nog een rustig teruglezen. Ook de interviews met de gedreven bibliotheekmensen vindt u daarin terug en ik krijg daar zelf elke keer als ik het teruglees weer energie van.

Acht jaar geleden dachten we nog dat we nooit van boetes af zouden komen. En vandaag denken veel bibliotheken erover na. Misschien kenmerkt dat ook wel de bijzonder tijd waar bibliotheken op dit moment in acteren.

Veel leesplezier!



2 opmerkingen:

Gert Staal zei

Dank Mark,
Boetevrij heeft ook te maken met het durven loslaten van oude denkbeelden. Niet alleen van medewerkers, maar ook van de klant! De wereld op zijn kop was namelijk dat we na de invoering van een paar betalende leden te horen kregen dat "we ze benadeelden omdat zij hun boeken wel op tijd inleveren"! Hoe Hollands kan je het krijgen?

Mark Deckers zei

@Gert: Dank voor je reactie en ja, die reactie ken ik inderdaad ook. RTV Noord-Holland ging eens met een microfoon voor een biblitoheek staan die nog niet boetevrij was en vroeg aan bibliotheekgebruikers wat ze ervan vonden. Die zeiden precies hetzelfde: ja, ik ben wel op tijd maar mijn buurman niet!