Tien jaar digitaal lezen in zeven grafieken

Elk jaar zet ik weer de ebookstatistieken voor u op een rijtje. En dit jaar is het een bijzonder jaar.  We lenen inmiddels tien jaar ebooks uit via een landelijk systeem. Een felicitatie aan allen die daar aan meegewerkt hebben. Daar kom ik later nog op terug. Maar we hebben dus ook tien jaar aan statistieken! 

Op 21 januari 2014 werd het eerste ebook uitgeleend via een landelijk opgezet systeem. Overigens werden er voor 2014 ook al wel ebooks uitgeleend maar niet via een landelijk systeem. Geloof het of niet: ebooks inkopen was vóór 2014 een lokale aangelegenheid. Sommige bibliotheken hadden het wel, de meeste niet.

En behalve dat ik dit jaar dus weer de nieuwste jaarcijfers zal bespreken, zal ik ook terugblikken op tien jaar uitleen van ebooks en later ook luisterboeken. En toen ik bezig was met de cijfers zag ik dat ik er op vier manieren naar kon kijken. Welke vier? Tja, dan moet u even verder lezen. Overigens: bibliotheken kunnen hun eigen cijfers ook prachtig nakijken via deze link naar MetdeKB.

Maar ik begin met een anekdote.  

'Ze waren er allemaal op tegen'

Ik weet niet meer precies welk jaar het was. Maar het is al een flink aantal jaren geleden en het was in de tijd dat ik verantwoordelijk was voor de digitale bibliotheek. Zo had ik nog wel eens contact met mijn collega die de fysieke collecties deed voor onze provincie. En zij hield een lijst bij met welke boeken het meest gereserveerd waren in de hele provincie. Ik zag de lijst en zag dat op nummer één van die lijst een boek stond dat wij ook als ebook hadden in de digitale bibliotheek. Er zaten een paar honderd reserveringen op deze titel in het hele netwerk. Ik zei tegen haar: 'Kunnen we deze leden niet mailen dat we het ebook hebben en dat dat per direct te krijgen is?' Ze vond het een goed idee en overlegde het met een paar bibliotheken. Ze kwam bij me terug en zei 'Ze waren er allemaal op tegen'. 'Waarom', vroeg ik? 'Nou', zei ze, 'dan komt deze lener niet in de bibliotheek.....'  

Het toont de wat de ingewikkelde relatie is tussen fysiek lenen en digitaal lenen. Sommige bibliotheekdirecteuren hadden in die tijd liever dat leden dus op de fiets door weer en wind naar de bibliotheek kwamen dan dat ze thuis een ebook zouden lenen. Ondertussen is dat volgens mij wel zo'n beetje verdwenen. Want laten we eerlijk zijn, of je nu een gedrukt boek leest, een ebook of een luisterboek, dat maakt natuurlijk niks uit. Lezen is lezen, of eh, oh ja, luisteren natuurlijk. 

Laten we dan nu eens kijken naar de vier manieren waarop je naar de statistieken kunt kijken en dan trekken we aan het eind nog een paar conclusies. 

Manier 1: Hoe doen we het ten opzichte van vorig jaar?

In 2023, zo schrijft het persbericht van de KB, is het aantal uitleningen van ebooks gestegen. Zo'n drie procent naar bijna 5,5 miljoen uitleningen. Dat is overigens wel nadat het de twee jaren ervoor nog daalde. Wie door de jaren heen kijkt ziet welke ontwikkeling de ebooks hebben doorgemaakt. Van 800.000 in het eerste jaar naar bijna vier miljoen in 2019, het jaar voor corona. Dan een grote stijging door corona. In 2022 loopt het dan wel iets terug maar het handhaaft zich toch op dat hogere niveau. De lezer van gedrukte boeken die in 2020 overstapte naar ebooks, is dus blijven hangen bij de ebooks. De bibliotheken die er destijds bang voor waren dat een lid dat ebooks ging lezen niet meer naar de bibliotheek zou komen, hadden dus niet geheel ongelijk. Maar hé, wees blij dat ie leest.

Feit is dat ebooks zich de afgelopen tien jaar een vaste positie hebben verworven bij de lezer. Ondertussen zijn de luisterboeken er ook bij gekomen. Die lopen iets minder lang mee en daar heb ik de volgende cijfers van.

Luisterboeken werden groot in de coronaperiode. Ook in 2023 stegen zij procentueel harder dan ebooks. Ten opzichte van 2022 steeg de uitlening met 10% naar bijna 2,3 miljoen. Daarmee is het nog altijd minder dan de helft van het aantal ebooks maar is het toch ook geen bijzaak meer. In dit tempo duurt het overigens nog wel even voordat luisterboeken de ebooks gaan inhalen. Maar je weet maar nooit. 

Manier 2: Hoe zit eigenlijk met de gebruikers?

Tja, hoeveel mensen gebruiken nou die luisterboeken en ebooks en luisterboeken? Het persbericht van de KB noemt een aantal van 600.000 gebruikers en een stijging van 16%. Het verbaasde mij dat dat aantal werd genoemd. Want ik lees in mijn statistieken maar 392.000 gebruikers en een stijging van 6%? Hoe zit dat? Nou, er wordt op twee manieren geteld: geldige leners en actieve leners. Een geldige lener is iedereen die wel eens een account heeft aangemaakt op de online bibliotheek. De actieve leners zijn diegenen die het afgelopen jaar de online bibliotheek ook gebruikt hebben. Om eerlijk te zijn: ik vind dat laatste getal een beter beeld geven van de werkelijkheid dan het eerste getal.  Maar het is niet verboden om dat eerste getal te gebruiken. En u en ik snappen natuurlijk ook wel waarom dat andere getal gebruikt wordt.

Als je het aantal actieve gebruikers neemt kom je tot bovenstaande grafiek. Hier zie je dat het aantal actieve gebruikers in tien jaar steeg van 117.00 naar 392.000. Bijna een verviervoudiging. Afgezet tegen de 3,4 miljoen leden die openbare bibliotheken samen hebben, zie je dat zo'n 12% van alle bibliotheekleden actief gebruik maakt van de online bibliotheek. 1 op de 8 dus. 

2020 is apart gemarkeerd in bovenstaande grafiek. Dat is eigenlijk een jaar waarover niet het exacte aantal gebruikers bekend is. In dat jaar werd een nieuw systeem in gebruik genomen en werd in het lopende jaar de teller van gebruikers op nul gezet. Het werkelijke aantal over 2020 moet dus hoger zijn maar we weten niet hoeveel hoger. 

Ook meldt het persbericht van de KB dat er flink veel jonge gebruikers bij gekomen zijn. In mijn analyse vorig jaar stelde ik al dat die jonge gebruikers vooral gebruik maken van de luisterboeken en nauwelijks van de ebooks. Ik maakte opnieuw een verdeling voor zowel luisterboeken als ebooks naar leeftijd: jonger of ouder dan 50 jaar. 

Overigens zie ik in mijn staatje niet dat het publiek verjongd is. Het aandeel onder de 50 was bij luisterboeken vorig jaar 54,9% en nu 53,6% en bij ebooks 33,6% en nu 31,7%. In beide gevallen is het aandeel onder de 50 dus gedaald. Ik verwacht dat de KB naar absolute aantallen van alle gebruikers heeft gekeken, terwijl ik kijk naar het gebruik per leeftijdscategorie. Dat is een iets andere manier van kijken. Beide zijn waar. Oudere mensen zijn dus veel actievere gebruikers dan jonge mensen. Er zijn dus wel veel jongeren bij gekomen maar dat zijn niet bepaald actieve gebruikers.
 

Dit jaar rekende ik ook maar eens de gemiddelde leeftijd uit van de ebooklezer. Een beetje getriggerd door die opmerking over jongeren. Het levert het volgende beeld op. 

Hier zie je dat sinds 2016 - helaas gaat mijn archief niet verder terug voor deze cijfers - de gemiddelde leeftijd van de ebooklezer steeg van 49,6 naar 54,1 jaar.  In zeven jaar tijd steeg de gemiddelde leeftijd dus met 4,5 jaar. Positieve uitzondering was de coronacrisis die ook jongere gebruikers naar de ebooks joeg. Tja, waar dit nog toe gaat leiden is voor mij de vraag. Worden de ebooklezers steeds ouder en sterft het gebruik op termijn dus letterlijk uit of gaat dit zich ergens stabiliseren? Wie het weet mag het zeggen. 

Voor luisterboekluisteraar is de gemiddelde leeftijd (naar gebruik gemeten) 40,2 jaar. Zo'n 14 jaar jonger dus dan de ebooklezer. Maar de luisterboekluisteraars zijn dus ook zeker niet alleen jongeren. 

Manier 3: Hoe doen ze het ten opzicht van de traditionele media?

Ik zoomde tot nog toe in op de online bibliotheek en stelde er her en der een kritische vraag bij. Maar laten we het eens naast de traditionele en fysieke uitleen leggen. Welk aandeel nemen ebooks en luisterboeken in ten opzicht van de gehele uitleenfunctie? Nou, dat ziet er door de jaren heen dan zo uit. 

En dan zie je dus dat de ebooks en luisterboeken een steeds groter aandeel van het geheel hebben ingenomen. Wel met een piek in de coronacrisis maar ook in 2023 namen ebooks en luisterboeken samen 13,3% van alle uitleningen voor hun rekening. Dat is ergens tussen de 1 op 7 of 1 op 8 uitleningen. Elk jaar steeg het ongeveer met een procentpunt ten opzichte van de traditionele uitleen met een sprongetje tijdens corona. Een mooie prestatie dus. Overigens waren er ook wel mensen die dachten dat het nog veel sneller zou gaan en dat de fysieke boeken zouden verdwijnen. Een verhaal dat je vooral hoorde van wethouders die aan het bezuinigen waren. 

Tijd om ook naar de vierde manier te kijken. En dat is niet alleen naar het relatieve aandeel maar ook het absolute aandeel in het geheel. 

Manier 4: En hoe doen ze het in het geheel? 

Want we bekeken het tot nu toe in percentages maar als je het weer terugbrengt naar de werkelijke aantallen? Wat zien we dan? Nou, dat ziet er zo uit. 

Dan zie je dat ebooks en luisterboeken stijgen. Maar dat de fysieke uitleen flink gedaald is in tien jaar tijd. De fysieke uitleen betrof in 2014 nog 80,3 miljoen uitleningen. Voor 2023 staat de prognose - want de echte cijfers moeten nog komen - op 50,3 miljoen. Een daling van bijna 40% in 10 jaar. Overigens was die daling al lang daarvoor ingezet. In de jaren '90 van de vorige eeuw, net voor de grote doorbraak  van internet stond de teller nog op 185 miljoen uitleningen. 185 miljoen! We zitten dus al op 130 miljoen uitleningen minder. 130 miljoen boeken die niet meer gelezen worden. En dan wonen ondertussen ook nog eens een paar miljoen Nederlanders meer in dit land. Als we net zoveel waren blijven lezen, waren het dus nu nog meer uitleningen geweest dan die 185 miljoen.  

Een paar conclusies dan maar?

Het is mooi dat ebooks en luisterboeken hun aandeel innemen maar het is dus zeker geen vervanger geworden. Wel een hele waardevolle aanvulling. We gaan maar eens een paar conclusies trekken. Ik heb één hoofdconclusie en twee kleinere die in dit kader toch relevant zijn. 

Hoofdconclusie 1: Het gaat om lezen, niet om de vorm

Met de bibliotheken gaat het goed. Maar met het lezen gaat het slecht. Wie de laatste paar decennia ziet hoeveel minder er gelezen wordt, moet eigenlijk heel hard schrikken. Tel daar de uitkomsten van het zoveelste rampzalige Pisa-rapport over leesvaardigheid van jongeren bij.  En dan weet je dat we ons moeten schamen dat we hebben gediscussieerd of een bibliotheekgebruiker beter een ebook kan lezen of een gedrukt boek. Daar hebben we de tijd helemaal niet voor! We moeten ons vooral druk maken over het feit dát er gelezen moeten worden! Want om eerlijk te zijn: er is niks mis mee als er weer meer gelezen zou worden. Noem me een Don Quichotte, of noem het vechten tegen de bierkaai maar ik durf toch wel te stellen dat het feit dat we met z'n allen minder zijn gaan lezen, echt een aantal andere maatschappelijke problemen heeft vergroot. Of op zijn minst niet heeft helpen verkleinen. Kinderen zijn gewoon zo'n twintig boeken per jaar minder gaan lenen (en lezen). En nee, dat wordt nog lang niet allemaal gecompenseerd via de Bibliotheek op school. 

Stop dus met bepaalde vormen van lezen te promoten. Promoot het lezen als geheel. In welke vorm ook en voor jong en oud. Daar mag echt wel weer meer aandacht naar toe.

Conclusie 2: Maar eh, waar vind je het ebook en luisterboek?

Ik heb nog eens een flink aantal bibliotheekcatalogi doorgespit. Maar in het rijtje dat ik afliep heb ik maar één bibliotheek gevonden die ebooks of luisterboeken in dezelfde lijst presenteert als het eigen bezit. Dat is de bibliotheek Eindhoven (klik hier voor een voorbeeld). Bij de rest zaten  ebooks en luisterboeken - ook na tien jaar - nog altijd verstopt onder een extra knop of vinkje aan de linker- of rechterkant. Alsof het geen eigen bezit is. Een gemiddelde gebruiker moet dus inderdaad extra moeite doen om het te vinden. Daarmee wordt nog altijd bevestigd dat digitaal lezen de uitzondering is. Gezien de omvang die het ondertussen heeft, is dat onterecht. 

Conclusie 3: Kunnen de cijfers niet openbaar?

Tja, ik heb het al eens eerder geconstateerd. Alle cijfers van openbare bibliotheken zijn openbaar te vinden op het bibliotheekdashboard van de KB.  Alle cijfers behalve de cijfers van de online bibliotheek. Die zitten achter een hekje op MetdeKB. Ik kan me niet voorstellen dat bibliotheken bezwaar zouden hebben tegen het toevoegen van de ebooks en luisterboeken aan deze mooie openbare dashboards. Ik weet dus niet zo goed waarom het dus nog niet openbaar is. Maar de KB kennende is daar vast over nagedacht. Het zou met de uitgevers te maken kunnen hebben. Of de KB moet zelf bezwaar maken omdat ze misschien bang zijn belangrijke marktgegevens weg te geven aan commerciële partijen als Storytel. Maar laat ik hier dan maar een oproep doen. Ik zou het mooi vinden dat als het kan en mag het toegevoegd wordt aan het openbare dashboard. Onder het mom van transparantie van resultaten van wat we met gemeenschapsgeld doen. Wie de handschoen past, trekke hem aan. Ik zal de eerste zijn die hard klapt en bravo roept.

Felicitaties

En daarmee eindigt een overzicht van tien jaar. De felicitaties aan iedereen die achter de schermen werkte aan dit mooie succes. Chapeau. Ik kan dit verhaal alleen maar schrijven omdat er zovelen zo hard aan gewerkt hebben. Het is makkelijke om opmerkingen te maken maar ik zie ook hoeveel werk hiervoor verricht is.

Tien jaar ebooks. De wereld is ondertussen opnieuw flink veranderd. En de bibliotheek ook. 

Met de bibliotheken gaat het goed maar met het lezen kan het nog een stuk beter. In welke vorm dan ook. 

Mijn drie aanbevelingen luiden dan ook:

Lezen! 

Lezen! 

Lezen!

Ik schreef in de afgelopen vijftien jaar een kleine 30 artikelen over ebooks. Wie dat archief nog eens na wil kijken, kan hier terecht.  Je ziet dan eigenlijk de hele geschiedenis voorbij komen. 

De generatiekloof tussen luisterboeken en ebooks en : jaarcijfers online bibliotheek 2022

Ik ga het (nog) niet hebben over het echte nieuws van deze week... Want dat is natuurlijk dat afgelopen vrijdag de tijdelijke regeling bekend werd die de opmaat is voor de zorgplicht voor bibliotheekwerk voor gemeenten én provincies! Er wordt twee jaar geïnvesteerd in het netwerk om daarna dit netwerk  bij gemeenten en provincies te borgen. Ik beloof u dat ik er de komende dagen op terugkom. En ik zal de som juridisch ogende stukken vertalen naar gewoon Nederlands. 

Nee, ik ga het niet hebben over dat fysieke bibliotheekwerk maar het online bibliotheekwerk. Het is namelijk al weer een jaartje geleden dat ik over de cijfers van ebooks schreef. De jaarcijfers van de Online Bibliotheek zijn er weer en ik dook er in. En ik los ook een andere belofte in: ik ga ook de luisterboeken nu meenemen. 

Op de eerste plaats mijn complimenten voor de beheerders van de online bibliotheek en de onderzoekers bij de KB, want met hun overzichten en dashboards helpen ze mij en ik denk vele bibliotheken snel aan hun cijfers en gegevens.

Uitleningen ebooks: opnieuw lichte daling maar een nieuw verzadigingspunt

2022 laat opnieuw een lichte daling zien in het gebruik van ebooks. In 2020 steeg het in de coronacrisis spectaculair van 3,8 miljoen naar 5,6 miljoen uitleningen. In 2021 vlakte dat al iets af, hoewel bibliotheken toen lange tijd gesloten waren. Wel hadden in 2021 veel bibliotheken sneller een breng- en haalservice actief dan in 2020. In 2022 vlakt het nog iets verder af. Toch zakt het niet terug naar het niveau van 2019. De coronapandemie heeft het gebruik van ebooks versneld naar een hoger niveau gebracht en daar blijft het heel redelijk hangen. Toch denk ik dat dit wel ongeveer het niveau van verzadiging is voor ebooks. De grote sprongen omhoog hebben we nu denk ik wel gehad. In een staatje verderop kom ik daar op terug.

Ook het aantal actieve gebruikers van de online bibliotheek blijft stabiel, dat schommelt rond de 368.000 gebruikers. Ruim 10% van de bibliotheekleden dus. Als we kijken naar het aantal gebruikte ebooks per gebruiker zien we die verzadiging ook bevestigd. 

Het aantal gelezen ebooks per gebruiker schommelt zoals je ziet eigenlijk al jaren rond de 15 . 2020 is een uitzondering. Dat heeft een reden en een andere dan u denkt. Het heeft niet met corona te maken namelijk. Het heeft er mee te maken dat 2020, lopende het jaar een nieuw systeem is ingevoerd waarbij het aantal actieve leden weer op nul is gezet. Aan het eind van 2020 waren er dus relatief weinig actieve gebruikers en veel uitleningen. Dat laatste kwam dan wel weer door corona. 

Het gebruikt verdiept (meer gebruik er gebruiker) en verbreed (veel nieuwe gebruikers) zich dus niet.  Wie het gebruik van ebooks verder wil aanjagen ziet dus dat een marketingstrategie hierop zou moeten inzetten.  

Wordt de gemiddelde ebookgebruiker elk jaar een jaar ouder?

Dat die nieuwe doelgroep bij ebooks nog wel een dingetje is, kun je zien in onderstaande staatje van de leeftijd van de ebookgebruiker. Doordat ik de cijfers al wat langer volg en bewaar kon ik daar het volgende overzicht van maken.  En daar zie je wel wat opmerkelijks.

Wie kijkt naar de procentuele verdeling van gebruikers van ebooks en hun leeftijd ziet dat het aandeel 60-plussers elk jaar toeneemt. De 70-plussers waren in 2016 nog 8,9% van het aandeel en in 2022 zijn ze al 15,7% van de gebruikers van ebooks. Het lijkt wel of de ebookgebruiker elk jaar een jaartje ouder wordt. Een fenomeen dat ook gedrukte kranten al jarenlang kennen. Nu gaan die 60plussers nog wel een tijdje mee maar eindig is het natuurlijk wel. Het moet mogelijk zijn om een vergelijking te maken met de fysieke gebruikers van de bibliotheek. Ook daar hebben de onderzoekers van de KB destijds een overzicht van gemaakt samen met het CBS. Daar ben ik nu niet aan toegekomen en is iets voor een volgend artikel. 

Maar bovenstaande constateringen: afvlakkend gebruik ebooks en ouder wordende gebruiker, zijn een mooi bruggetje naar de luisterboeken. Daar zien we namelijk iets heel anders.

Stijgend gebruik luisterboeken

De cijfers die ik heb van de luisterboeken zijn van 2020 en verder. In de excel-jaaroverzichten die ik bewaar komen ze dan voor het eerst voor. Als ik snel terugzoek, waren er al Luisterboeken vanaf 2017 beschikbaar maar ik kan daar geen jaarcijfers meer van terugvinden. In de afgelopen drie jaar zie je een gestage groei. Met een stormachtige groei van 2020 naar 2021 en nog altijd 10% groei in 2022. Met bijna 2 miljoen uitleningen zijn de luisterboeken een volwassen poot naast de ebooks geworden.

Maar er is meer aan de hand. Want de leeftijd van de gebruikers van luisterboeken is aanmerkelijk jonger dan die van ebooks. Kijk maar eens naar onderstaande grafiek. 

Bij ebooks is ruim 60% van de gebruikers ouder dan 50 jaar en een kleine 30% jonger dan 50 jaar. Bij luisterboeken zien we precies het omgekeerde: ruim 50% is jonger dan 50 jaar en een minderheid ouder dan 50.  Een kwart van het gebruik van luisterboeken komt zelfs van jongeren onder de 20 jaar! Er is dus sprake van een generatiekloof tussen ebooks en luisterboeken. Het is interessant om die leeftijdontwikkeling de komende jaren eens te volgen. 

Online versus fysiek

Tot slot vind ik het altijd interessant om te weten hoe de ebooks en luisterboeken zich nu verhouden ten opzichte van de fysieke uitleen. Er zijn nog geen cijfers van die fysieke uitleen over 2022, die komen pas met het bekend worden van de cijfers uit de wettelijke gegevenslevering. Dat zal pas rond de zomervakantie bekend zijn. Wel maakte stichting Leenrecht begin dit jaar al een eerste prognose bekend. Die is altijd redelijk accuraat. Leenrecht komt in de prognose uit op 51 miljoen fysieke uitleningen over 2022. Als je die cijfers bij elkaar zet, krijg je het volgende grafiekje.

Van alle uitleningen die in 2022 werden gedaan, vond 87% plaats in een fysieke bibliotheek. 13%  bestond uit uitleningen in de online bibliotheek. De online bibliotheek is daarmee een stevig onderdeel geworden van het bibliotheekwerk. Ebooks zijn met 9% nog steeds het grootste maar luisterboeken zijn met 4% nog groeiend. De verwachting van veel bibliotheken is dat ook de komende jaren het fysiek lenen elk jaar toch een beetje minder wordt. Als dat zo is, kan het online deel relatief nog groeien. Maar de koek als geheel wordt dan kleiner. En daar ontmoeten fysiek en online elkaar denk ik. Want beiden zetten zich in om inwoners zoveel mogelijk aan te zetten tot lezen. 

Zo u bent weer bij met de jaarcijfers en ik zelf ook. Zo helpen we elkaar verder. Rest mij te zeggen dat elk boek natuurlijk in de kern een vorm van zelfontwikkeling is, een oefening in taal, concentratie en verbeelding. Dus of je nu fysiek of digitaal leest of luistert: wij zetten ons in om dat zoveel mogelijk mensen te laten ontdekken. 

 

Zo, duik ik nu eens op de nieuwe regeling en zie ik u daar binnenkort wel weer bij!

Hoe een digitale actie uit 2012 na elf jaar een vervolg krijgt

Het was juni 2012. Ik was koud een paar maanden interim-directeur van de Bibliotheek in Hengelo en we lanceerden bovenstaande actie. Over ebooks werd als sinds 2009 gezegd dat ze nu écht gingen doorbreken. 2009 werd het niet maar 2010 zou dan toch echt het jaar van de ebooks worden. Toen zou 2011 dat worden, en toen 2012... Wat ook hip was in 2012 waren QR-codes. Als je al een smartphone had, had je er vaak nog een speciaal programma op je telefoon nodig om het te kunnen lezen. 

Maar goed, daar ging het niet om. We wilden graag aandacht schenken aan de collectie van maar liefst 40.000 ebooks die - ja, toen al - beschikbaar waren via het Gutenbergproject. Toegegeven, rechtenvrij en daardoor ouder materiaal, maar toch. Die ebooks waren toen gewoon beschikbaar in de Overijsselse catalogus, via de Aquabrowser-zoeksoftware.  

Dat aandacht schenken aan al die ebooks deden we via speciale posters waarop aansprekende ebooks stonden die je vervolgens met je QR-code direct kon downloaden. 24 per dag, 365 dagen per jaar. Auke van der Meer, die toen de marketing van de bibliotheek deed, had het uitgedacht. En de posters werden door de posterplakker van het poppodium Metropool door de hele stad gehangen. Ik schreef er destijds ook al een artikel over. En toen dacht ik al dat het wel een aardige actie zou zijn om breder in te zetten.

Eén van de posters was die van de Kama Sutra. Dat vond ik toen nog wel een spannende. Niet vanwege de inhoud maar of ik daar geen gedonder mee kreeg met vragen van raadsleden van wat conservatievere partijen. Je zou kunnen zeggen: any publicity is good publicity maar ik wilde wél publiciteit maar géén gedonder.  

De vragen bleven gelukkig uit, de actie kreeg veel aandacht maar het gebruik bleef nihil. 2012, nu tien jaar geleden, was dus toch niet hét jaar van de ebooks. De grootste groei in ebooks kwam pas jaren later en werd gestimuleerd door een COVID-pandemie en gesloten bibliotheken.

Gejat van Tesco

Het idee van die QR-codes en die posters hadden wij als Bibliotheek Hengelo ook weer gejat van Tesco. Kijk maar eens naar dit filmpje waar ik in september 2011 over schreef. U leest het goed, al weer elf jaar geleden!

Landelijke acties in 2023

Een kleine glimlach kon ik dan ook niet onderdrukken toen ik de afgelopen week de digitale nieuwsbrief van de Koninklijke Bibliotheek kreeg met daarin de oproep om je aan te melden voor de posteractie voor ebooks die je met QR-codes kunt downloaden. Deze actie, die best een beetje veel lijkt op die van Hengelo in 2012, is een initiatief van Fieldlab Noord. Want: 2023 wordt het jaar van de ebooks! 

Het bericht meldt:

"Er zijn ontelbaar veel toepassingen. QR-codes kunnen in plattelandsbibliotheken worden ingezet als aanvulling op een kleine collectie. Of toon voorleesboeken en boeken met korte verhalen op plaatsen waar mensen wachten, bijvoorbeeld OV-hubs. In samenwerking met campings en recreatieparken kunnen gasten tijdens hun vakantie worden voorzien van talloze e-books van de bieb. Of QR-codes kunnen op specifieke plekken worden ingezet om nieuwe doelgroepen zoals jongeren te bereiken met het (digitaal) aanbod van de Bibliotheek. Daarbij versterken collectie en programmering elkaar."

Het doel is dan ook, als ik het goed lees, om vooral te experimenteren met die QR-codes. Wat kun je er allemaal mee? Het lijkt mij een interessante en ook aardig inderdaad om op vele plaatsen eens te kijken wat kan. Vanuit de KB zal, zoals we inmiddels gewend zijn, aan effectmeting worden gedaan. 

Wie mee wil doen, doet er goed aan om op 1 december deel te nemen aan de online vragenronde op 1 december. Op deze pagina, lees je er meer over en kun je je ook aanmelden. 

De poster die bij het bericht zit is die met het boek van Marco van Basten. Dit is dus precies wat Bibliotheek Hengelo ruim tien jaar geleden deed! 

De wet van de remmende voorspong

Wie denkt dat dit ik dit bericht cynisch bedoel, die leest dit verkeerd. Ik vind het een mooie actie en fijn dat op zoveel plekken er straks met creativiteit naar gekeken wordt. Wel vind ik het opvallend dat het tien jaar duurt voor het zover is.  Deze actie lag tien jaar geleden al bijna voor het grijpen. 

Wat is er in die tien jaar gebeurd? Nou, het ebookaanbod is echt flink verbeterd en gecentraliseerd. Mooie stappen vooruit. Maar op andere plekken hebben we stappen achteruit gedaan. De zoekfunctionaliteit die destijds via de Aquabrowser (zie plaatje) beschikbaar was, is nog altijd superieur boven de huidige gemiddelde bibliotheekcatalogus. Je kon zoeken door krantenartikelen, lokale beeldbanken of ingescande AO-boekjes. Uiteindelijk werd landelijk gestopt met de Aquabrowser en was content niet meer op die manier beschikbaar. 

Er voor in de plaats kwamen de - verschillende - interfaces van de leveranciers van bibliotheeksystemen. In het samenvoegen van die systemen zijn bibliotheken ook nog niet heel veel verder.  Daar hebben de Vlamingen ons links en rechts ingehaald. Wie grote stappen wil zetten zal toch een keer iets moeten doen in het verkavelde landschap van catalogi en gebruikersgegevens.

Het is dus een beeld van een stapje achteruit en twee stapjes vooruit. Of andersom als u iets pessimistischer bent. 

Blijven investeren in digitaal én in de combinatie

Het is mooi dat de Koninklijke Bibliotheek de taak heeft om de digitale bibliotheek van Nederland te verzorgen. Maar die bibliotheek moet verbonden zijn met al die lokale bibliotheekvestigingen. Tien jaar geleden werd er actief nagedacht met de lokale en provinciale aquabrowsers, hoe je invloed kon uitoefenen op hoe burgers zoeken. Hoe je lokale fysieke bibliotheekcollecties kon combineren met allerlei digitale content. Dat denken lijkt volledig verschoven naar het landelijke niveau. Krantenartikelen waren toen in één zoekgang samen met bibliotheekboeken én ebooks te vinden. Nu moet je met een lampje zoeken waar die toegang tot de artikelen van Financieel Dagblad te vinden is. In totaal maakte afgelopen maand in heel Nederland bij bibliotheken daar maar 259 mensen gebruik van. Hoeveel waren dat er geweest als die artikelen gewoon in onze catalogus te vinden waren geweest?

En zeg eens eerlijk: wie denkt er in uw organisatie nog na over hoe er in uw catalogus gezocht kan worden, hoe die er uit moet zien of welke content toegevoegd kan worden? Hoeveel mensen weten in uw organisatie precies welke digitale content er is en hoe je die kunt bereiken? En wanneer keek u zelf waar die digitale bronnen eigenlijk te vinden zijn?

Ik zal een klein voorbeeld geven. Als ik in mijn eigen bibliotheek zoek op het theorieexamen vind ik wel de boeken maar niet de online inlog naar het de oefenexamens die landelijk ingekocht worden. En om eerlijk te zijn vind ik het ook niet zo snel op de site. Ik denk dat mijn eigen bibliotheek daar niet uniek in is. De afgelopen maand  werd met bibliotheekabonnementen er ruim 2.900 keer gebruik gemaakt van Theorie.nl. Maar ook hier geldt: dat kan en moet beter.

Voor het onderwijs zou het toch prachtig zijn als krantenartikelen, Literom en de WinklerPrins Junior gewoon in de catalogus zitten? Ooit werd beloofd dat dit in de Nationale BibliotheekCatalogus zou komen. Die belofte is ergens onder het stof terecht gekomen. Maar wat mij betreft mag die er zo weer onder vandaan. Zoeken en vinden zijn  nog steeds een kerncompetenties van de bibliotheek. 

Alleen ga je sneller, samen kom je verder?

Als het gaat over het samenwerken in het netwerk van bibliotheken hoor ik met regelmaat het Afrikaanse spreekwoord 'Alleen ga je sneller, samen kom je verder' voorbij komen. Vaak bedoeld om te benadrukken dat je vooral samen tot grote dingen moet komen. Om eerlijk te zijn voel ik me altijd een beetje ambivalent als dit gezegde gebruikt wordt. 

Als er tussen 'alleen' en 'samen' altijd tien jaar verschil zit (en dan zijn we eigenlijk nog niet een zo heel veel verder) dan is er voor ons toch nog wel wat te leren in de snelheid van 'samen' dingen doen. En er zit er dat 'alleen'gaan ook een kracht die we 'samen' zouden moeten benutten. Verkenners die vooruit gaan maar niet zonder de anderen kwijt te raken. En dat is precies wat volgens mij nu met deze actie gaat gebeuren. 

Ik verheug me vast op welk alternatief er komt van de Kama-Sutra-poster van tien jaar geleden en welke directeur dit keer denkt: 'het is een fantastisch bedacht idee maar ik hoop dat ik er geen ruzie krijg met deze actie'.  En voor het overige: laten we van onze catalogus weer een zoekmachine maken met meer bronnen. We hadden het maar zijn het in de gezamenlijkheid kwijt geraakt. Terug op de agenda ermee!

Ebooks in de bibliotheek bereiken de fase van volwassenheid

Op 14 januari werd op het platform MetdeKB bekend gemaakt (wel achter hekje) dat de cijfers van de online bibliotheek waren bijgewerkt tot en met 31 december 2021.  En daarmee hebben we ook weer de jaarcijfers van het gebruik van ebooks. Ik zette de belangrijkste cijfers nog eens op een rijtje. 

Uitleningen ebooks: licht gestegen

Op de eerste plaats het aantal geleende ebooks, dat steeg van 5,6 miljoen naar 5,8 miljoen. Naar die stijging kun je op twee manieren kijken. De ene zal zeggen dat het de kleinste procentuele stijging uit de geschiedenis van het ebookplatform is. Niks aan gelogen natuurlijk. Maar naarmate de aantallen groter worden, wordt het natuurlijk steeds lastiger om die procentueel sterk te groeien. Aan de andere kant kun je ook constateren dat het gebruik van ebooks gestabiliseerd is op het hogere niveau dat het bereikte door de uitbraak van corona en sluiting van bibliotheken. Ook niks aan gelogen. En daar kun je dan  weer tegenover zetten dat corona nog steeds zorgde voor veel thuisblijven en dat bibliotheken in 2021 meerdere maanden gesloten waren, zelfs langer dan in 2020. Kortom, het is nog lastig om dit cijfer in deze tijd te duiden. Het zit in ieder geval nog steeds in de lift. 

Omdat de cijfers van bibliotheken zelf altijd pas later komen, is het nog lastig te zeggen wat het aandeel van ebooks is ten opzicht van de 'gewone' uitleningen. Vorig jaar schreef ik dat het aandeel van ebooks als percentage van totale uitleningen door corona was gestegen van 6% naar 12%. Ik vermoed dat ebooks dat aandeel vasthoudt over 2021. En daarmee is het toch een substantieel deel van het geheel.

Actieve gebruikers: een cijfer met een verhaal

Het overzicht van actieve gebruikers is een cijfer met een verhaal. Tegen dat verhaal liep ik vorig jaar ook al aan. Om gebruik te kunnen maken van ebooks moet je jezelf registreren. Dat kan door je gewone bibliotheekkaart te registreren bij de online bibliotheek of door rechtstreeks lid te worden van de online bibliotheek. In bovenstaande staatje zie je hoeveel gebruikers er door de jaren heen waren die één of meer ebooks leenden. Dit noemt men de 'actieve accounts'.   

Tot zover niks aan de hand. In 2020 heeft de Koninklijke Bibliotheek een nieuw platform in gebruik genomen voor de online bibliotheek. Dat is in het midden van 2020 gebeurd. Daarbij zijn alle gebruikers opnieuw gestart en zijn hun tellers voor dat jaar op 0 gezet. Over 2020 geldt dus dat gebruikers maar een half jaar de tijd hebben gehad om zich te bewijzen als actieve gebruiker. Het cijfers over 2020 is daardoor onvolledig en lager dan het werkelijk zou moeten zijn. 

Goed, aan dat cijfer van 2020 kun je dus niet alles aflezen. Maar je kunt wel een vergelijking maken tussen 2019 en 2021 en dan zie je, zoals je kunt verwachten, een sterke stijging van actieve gebruikers. Maar liefst 57% in twee jaar tijd. Ook dit heeft natuurlijk alles te maken met de stijging door corona. Ik vermoed overigens dat in het getal van 2021 ook actieve gebruikers van luisterboeken zitten en dat was in 2019 niet zo. Daar kan dus nog een beetje vertekening in zitten. Maar de stijgende lijn is meer dan helder. 

In twee jaar tijd zijn dus zo'n 130.000 bibliotheekgebruikers voor het eerst ebooks gaan gebruiken. Het merendeel, zo wezen eerder cijfers uit, is volwassen. Alle bibliotheken in Nederland hebben naast 2,2 miljoen jeugdleden, zo'n 1,2 miljoen volwassen leden. Als je het zo bekijkt is 10% van onze volwassen leden in de afgelopen twee jaar ook gebruik gaan maken van ebooks en in totaal gaat het al om bijna 25% van alle volwassen leden. Dat wil niet zeggen dat ze niet meer in de fysieke bibliotheek komen maar ook dit is toch een cijfer dat je niet kunt negeren. 

Uitleningen per actieve gebruiker

Als het aantal uitleningen en het aantal actieve gebruikers combineert, kun je een overzicht maken hoe actief de ebooklezers waren en hoeveel ze gemiddeld per jaar leenden. 

Bij die cijfers kun je twee opmerkingen plaatsen. De eerste gaat over de groei. Als je 2020 als vals jaar voor gebruikersgegevens buiten beschouwing laat, dan zie je dat het gebruik sinds 2017 is gestegen van 15 naar 16 ebooks per jaar. Dat is niet spectaculair zou je zeggen. We lijken dus langzamerhand een plateau te bereiken. In 2021 zie je zelfs een lichte daling ten opzichte van 2019. Stijging van gebruik is dus, zonder extra inzet, niet te verwachten. Wie wil stijgen zal extra middelen moeten inzetten om gebruikers te verleiden. Overigens zie je bij de 'gewone uitleningen' in bibliotheken al jaren een daling van uitleningen per lener.  I

De tweede conclusie die je kunt trekken is dat de nieuwe gebruikers die mee zijn gaan doen, net zo actief zijn als de gebruikers die al gebruik maken van ebooks. Dat is wel een verheugend teken. Men blijft dus doorlezen in ebooks en het is dus voor grote groepen een blijvertje. 

En verder?

Op MetdeKB wordt nog gesproken dat er nog een jaaroverzicht in Excel komt. Daar haalde ik ook altijd nog de gebruikscijfers naar leeftijd uit. Als die nog komen dan zal ik die ook nog eens publiceren. Vorig jaar zag je daarin dat naast de algemene trend dat de gebruiker elk jaar wat ouder wordt dat ook jongeren het ebook (wellicht noodgedwongen) wisten te vinden. Ik ben benieuwd of we die trend dit jaar opnieuw zien. Verder zal ik nog eens in de gaten houden hoe de ebookcijfers over 2021 zich verhouden tot 'gewone' uitleningen in bibliotheken en ik zal ook het gebruik van luisterboeken eens op een rij zetten. Dat is een categorie die ik tot nu toe schromelijk verwaarloosd heb.  

Wat is voor nu dan de eindconclusie voor ebooks? Dat is toch wel dat ebooks langzamerhand nu echt de fase van volwassenheid bereiken. De spectaculaire groei lijkt eruit maar het is ondertussen wel een substantieel aantal uitleningen. Een kwart van onze volwassen leners maak actief gebruik van ebooks. En dat aantal groeit mooi door en het zijn gebruikers die actief blijven. 

Bent u weer bij en ik ga, net als veel andere volwassen leners naast mijn 'gewone' bibliotheekboeken, snel weer een ebook lenen.

Ebooks en openbare bibliotheken: wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen?

Als er iets is wat de Koninklijke Bibliotheek goed heeft geregeld, zijn het de statistieken van ebooks. Ruim een week geleden meldde Bertil Voogd van de KB dat de jaarcijfers voor bibliotheken weer beschikbaar zijn op MetdeKB (sorry, alleen met code). Net als vorig jaar heb ik de cijfers weer op een rijtje gezet en geef ik u de belangrijkste ontwikkelingen.

Uitleningen +9%
Het afgelopen jaar steeg het aantal uitleningen van ebooks met 9% naar 3,8 miljoen ebookuitleningen. Dat is eigenlijk wel knap. Ik had zelf al een verdere afvlakking verwacht. Wie namelijk de groeicijfers van de afgelopen vijf jaar bekijkt, ziet namelijk dat de groei steeds kleiner wordt. Voor 2019 was de groei even sterk als in 2018.  Wellicht is een verklaring dat 2018 eigenlijk niet zo'n heel goed jaar was omdat er toen nog wel wat problemen waren met de app.

Ebookaccounts +3% / Bestaande leners lezen meer
Wie gebruik wil maken van ebooks moet hiervoor een account hebben. Dat kun je aanmaken op de Online Bibliotheek met je bibliotheekpas of je kunt een ebook-only-abonnement via de KB afsluiten.

Binnen de ebook-statistieken wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten accounts: geldige accounts en actieve accounts. Actieve accounts zijn alle accounts die het afgelopen jaar minimaal één keer een ebook hebben geleend. Een geldig account wil zeggen dat je je hebt geregistreerd maar zegt niks over je gebruik. In de jaren dat ik de ebooks volg, gebruik ik altijd het cijfer van de actieve accounts.

Hoewel er 9% meer ebooks zijn uitgeleend, zijn er niet 9% meer actieve ebooksaccounts. Het aantal actieve accounts is gestegen naar 233.885, een stijging van 3%. Het aantal uitleningen stijgt al een aantal jaren harder dan het aantal actieve accounts. Je kunt daaruit afleiden dat de bestaande ebookleners  dus jaar op jaar meer ebooks lenen en actiever worden.

Van de jonge bibliotheekleden, leent  2% een ebook

Ik heb eens een combinatie gemaakt van twee datasets: die van de ebooks en die van de fysieke bibliotheekleden zoals ze in de dataset van gegevenslevering zitten. Ik heb het aantal volwassen leden en het aantal jeugdleden eens afgezet tegen het aantal geldige en actieve accounts in deze categorie.

Van alle volwassen leden (dus 100%) bij de bibliotheek heeft 23% een ebookaccount. 13% van  alle volwassen leden heeft in 2019 ook daadwerkelijk een ebook geleend. Bij jeugdleden is dat een stuk minder:  5% heeft ooit een ebookaccount aangemaakt en slechts 2% heeft vorig jaar ook echt een ebook geleend.

Voor kinderen zijn ebooks op dit moment dus nog absoluut geen vervanger voor papieren boeken. Dat pleit ervoor om in de komende tijd dus ook gewoon te blijven investeren in schoolbibliotheken met fysieke boeken. Lezen voor je plezier is voor de jeugd zeker nog geen gedigitaliseerde hobby. Informatie opzoeken is natuurlijk wat anders....

Ook dit jaar is de gemiddelde ebooklezer weer een jaar ouder geworden

Ook vorig jaar schreef ik al dat de ebooklener eerder ouder dan jonger wordt. En kijk even naar de groep 71-80-jarigen. Zij nemen een steeds groter deel van het aantal ebook-uitleningen voor hun rekening. Deze groep wordt steeds digitaler en kan steeds vaker goed overweg met een tablet of ereader.

Verder lijken alle groepen te groeien. Dat is een beetje optisch bedrog. Vorig jaar was ruim 6% van de leners nog ongeïdentificeerd met leeftijd. Dat is dit jaar teruggebracht tot bijna 0%. Die  6% onbekende leners is nu verdeeld over alle leeftijdssegmenten.

Maar alles bij elkaar lijkt ook dit jaar de gemiddelde leeftijd van de ebooklezer weer met een jaar gestegen te zijn.

Ebooks zijn net als vorig jaar 5% van het totaal aantal uitleningen

Ebooks vormen net als vorig jaar 5% van het totaal aantal uitleningen. Hoewel het aantal fysieke uitleningen daalde van 72 miljoen naar 66 miljoen, en het aantal uitleningen van ebooks steeg van 3,5 naar 3,8 miljoen blijft het toch 5%. Kleine nuance: vorig jaar wat het 4,6% en dit jaar is het 5,4%. Toch blijft het procentenwerk. Volgend jaar is het wellicht 6% of 7% en dat is dan vooral afhankelijk van hoe snel het aantal fysieke uitleningen daalt. In perpspectief: we verliezen elk jaar dus 6 miljoen fysieke uitleningen en we wonnen dit jaar 300.000 ebookuitleningen. Er is dus zeker geen sprake van volwaardig substitutie van fysieke boeken door ebooks.

Samengevat
Het aantal uitleningen van ebooks groeit gestaag tempo maar vooral doordat bestaande leners meer gaan lenen. De gemiddelde leeftijd van de ebooklener wordt elk jaar hoger. Jeugd lijkt absoluut niet over te stappen op ebooks. Tot slot blijven ebooks een omvang van ongeveer 5% van het totaal aantal uitleningen houden. U bent weer bij!

Trends in ebooks in openbare bibliotheken: de ebooklezer wordt steeds ouder!

Onlangs verspreidde  Bertil Voogd van de KB weer de jaarcijfers van ebooks in bibliotheken op MetdeKB. Ik heb de excelsheets het afgelopen weekend weer eens doorgevlooid en in een aantal grafieken gezet. Kijkt u even mee? Ik waarschuw vast: het is een lang stuk en het meest opmerkelijke feit meld ik pas aan het eind. Hou dus even vol.

Uitleningen +9%
In de eerste helft van dit jaar constateerde ik al dat de snelle groei van uitleningen begint af te vlakken. Toen voorspelde ik op basis van de halfjaarcijfers een groei van slechts 2%. Daar maakte ik toen wel de opmerking bij dat de tweede helft meestal beter is dan de eerste helft van het jaar. Dat blijkt ook. De groei over 2018 in aantal uitleningen van ebooks kwam toch nog uit op 9%. Alles bij elkaar lenen de KB en de openbare bibliotheken via dit platform zo'n 3.500.000 ebooks uit.

Dat die groei in de tweede helft toch flink gegroeid is, is wel opmerkelijk. Vooral de app voor ebooks heeft wat tegenslagen gekend maar dat heeft het gebruik in de tweede helft niet geremd, zo lijkt het. Sterker nog, het is een opmerkelijk goede tweede helft geweest,  beter dan de eerste helft van 2018.

Wie de lijn van afgelopen jaren doortrekt mag voor 2019 - bij ongewijzigd beleid - een groei verwachten tussen de 5% en 8%. Minder dan voorgaande jaren maar nog altijd een groei waarvoor bibliotheekdirecteuren voor hun 'gewone' uitleningen een moord zouden doen.

Koninklijke Bibliotheek +79%  Bibliotheken +7% 

Ebooks lenen bij bibliotheken kan op twee manieren. De eerste is dat je het gewoon gebruikt met je bestaande bibliotheekpas. Je moet pas dan activeren met een ebook-account en dan kun je aan de slag. De tweede optie is om een 'digital only'-abonnement af te sluiten bij de Koninklijke Bibliotheek. Je bent dan geen lid van een openbare bibliotheek en kunt daar ook geen boeken lenen.

De grote basis voor het ebookgebruik komt nog steeds bij bestaande klanten van openbare bibliotheken vandaan. Bijna 3,3 miljoen ebook-uitleningen worden gedaan door mensen met een pas van de openbare bibliotheek. Een kleine 200.000 ebooks worden geleend door mensen met een digital only abonnement. De groei is echter veel groter bij de KB dan bij de bibliotheken. En dat terwijl er volgens mij niet of nauwelijks reclame wordt gemaakt voor dit abonnement. Er is dus nog een hele natuurlijke groei.

Bij openbare bibliotheken stijgt het met 7%. Bij grote getallen wordt het altijd lastiger om een hele grote groei te realiseren. Hoewel mijn indruk is dat ook bibliotheken minder actief zijn geworden met het promoten van ebooks dan een aantal jaren geleden. Wellicht dat de haperende hier debet aan is maar ik heb zelf de indruk dat bibliotheken momenteel drukker zijn met het promoten van maatschappelijke en educatieve activiteiten. Heel logisch uiteraard.

Ebooks zijn 5% van de totale uitleen

Door de statistieken van het CBS over de traditionele bibliotheek te combineren met de cijfers van ebooks kun je tot het volgende plaatje komen. Ebooks vormen 5% van het totaal aantal uitleningen in openbare bibliotheken. Daarmee loopt het redelijk in de pas met wat we in de boekhandelswereld zien.

11% van de bibliotheekleden heeft een ebook-account, 6% gebruikt het

De uitleningen vormden van ebooks vormden 5% van het geheel. Als je kijkt naar hoeveel leden een ebookaccount hebben aangemaakt bij de bibliotheken dan kom je uit op ruim 400.000. Van de in totaal 3,7 miljoen mensen met een bibliotheekpasjes heeft 11% dus nu een account geactiveerd. Ongeveer daar de helft weer van heeft het ebookaccount ook daadwerkelijk gebruikt. Dat zijn er nog ruim 200.000 van de 3,7 miljoen. Alles bij elkaar zo'n 6% van het geheel.

Waarom is dit interessant om te weten? Nou, wie ebooks wil promoten heeft leden nodig die het ebookaccount op hun pas geactiveerd hebben. 11% heeft dat nog maar gedaan en 6% gebruikt dit account nog maar. De andere helft is dus niet (meer) actief of afgehaakt. Bibliotheken die ebooks willen stimuleren kunnen dat dus het beste doen via leden die al een account hebben. Die zou je een bericht willen sturen. Maar zover ik weet - maar ik weet dat niet zeker - kan dat niet vanwege AVG-redenen. Toch zit er een enorm potentieel tussen die 6% en 11% die makkelijk te heractiveren is. En als de bibliotheek het om privacyredenen niet zou kunnen, dan zou de KB dit wellicht samen met de bibliotheken wel kunnen doen. Lijkt me een interessante om eens met elkaar uit te zoeken.

KB-leden lezen meer

De gemiddelde ebooklezer van met een KB-abonnement leest 24,3 ebooks per jaar. De gemiddelde ebooklezer bij openbare bibliotheken leest er 15,2. Dat daar verschil tussen zit, lijkt logisch. Degene die abonnement neemt via de KB doet dat primair om ebooks te kunnen lenen. Iets anders kun je er ook niet mee. De ebookgebruiker in een openbare bibliotheek kan ook nog fysieke boeken lezen of  naar activiteiten gaan.

Het gebruik van de leden van de openbare bibliotheek is gebaseerd op die 6% gebruikers die minstens één keer per jaar een ebook leent. Als je uit zou gaan van de 11% die ebooks kan lenen omdat ze hun account geactiveerd hebben dan zou het gemiddelde bijna halveren. Dan kom je rond de acht ebooks per account uit.

De ebookgebruiker wordt elk jaar een jaar ouder

Bijgaande staatje levert wellicht wel het meest opmerkelijke feitje op van deze exercitie. En dat gaat over de leeftijd van de ebooklezer. Ik heb namelijk de leeftijduitsplitsing van de afgelopen drie jaren eens op een rijtje gezet. En dan zie je het bovenstaande beeld.  De groep veertigers wordt procenteel gezien elk jaar kleiner, de groep 50-70-jarigen is stabiel en de groep zeventigers neemt elk jaar toe. Wie heel snel redeneert ziet wat er gebeurt: de gemiddelde leeftijd van de ebooklezer stijgt elk jaar ook met een jaar.  Van de abonnementen van kranten wordt hetzelfde gezegd: er komen geen jonge mensen bij maar wie een abonnement heeft, schuift wel elk jaar een jaar op.

Even heb ik gedacht dat ditzelfde beeld ook wel zou gelden voor de gemiddelde bibliotheekgebruiker. Maar dat is niet toch niet het geval. Bij de bibliotheken stijgt juist het aantal jeugdleden en neemt het aantal betalende volwassen leden af. Dit is dus specifiek een ontwikkeling voor ebooks.

Sterker nog: het gebruik van de ebooks zit juist in een categorie waar een bibliotheek relatief weinig leden heeft. In die leeftijdscategorie zitten dus relatief veel ebooklezers. Interessant om dat nog eens nader uit te zoeken. Alleen worden die leeftijdscategorieën wel vastgelegd bij ebooks maar niet bij de CBS/WSOB-gegevens voor zover ik weet.

Samengevat
Samengevat: ebooks stijgen nog steeds, zij het in een steeds trager tempo, 6% van alle bibliotheekleden is een regelmatige ebookgebruiker en elk jaar stijgt de gemiddelde leeftijd van ebooklezer ook met één jaar.  Zo, u bent weer bij.

Halfjaarcijfers ebooks openbare bibliotheken

Ik heb slecht nieuws, slecht nieuws en  iets minder slecht nieuws voor u over ebooks in openbare bibliotheken. Wat wilt u het eerste horen? Dat dacht ik al: het slechte nieuws.

Het slechte nieuws is dat de uitlening van ebooks nauwelijks meer groeit. Dit concludeer ik op basis van de halfjaarcijfers die de KB op 5 juli presenteerde op MetdeKB. Het ruwe excelsheetje heb ik voor u even verwerkt naar een paar grafieken. Kijk even mee.

Hierboven ziet u het totaal aantal uitleningen van ebooks in de afgelopen jaren met een prognose over 2018. Zoals u ziet stijgt het aantal uitleningen dit jaar met 1,7% (afgerond 2%). Dat is aanmerkelijk minder dat de stijging van de afgelopen jaren.

Het kan overigens nog iets meevallen met de uitleencijfers over 2018. De prognose van 2018 heb ik berekend door het aantal uitleningen tot en met juni te verdubbelen. In de praktijk blijkt dat er in de tweede helft van het jaar meer gelezen wordt. Maar zelfs als we er nog en paar honderdduizend uitleningen bij optellen is de vraag of de stijging nog de dubbele cijfers haalt. De groei die de afgelopen jaren al afvlakte, zet dus door.

Overigens in de koopmarkt werd over het afgelopen kwartaal ook al een flinke aflvlakking geconstateerd. Lees hiervoor het blog van Raymond Snijders.

KB stijgt, bibliotheken dalen

Maar er is nog iets aan de hand. Bij bibliotheken kun je via twee soorten abonnementen gebruik maken van het ebookaanbod. Wie lid is van een openbare bibliotheek heeft in bijna alle gevallen ook toegang tot het ebookaanbod.  Met je bibliotheekpas kun je een account aanmaken voor de ebooks. Dat is de eerste methode. De tweede methode is dat je ook een 'Digital only'-abonnement kunt nemen via de Koninklijke Bibliotheek. Je kunt in dat geval niet lenen bij een openbare bibliotheek maar wel gebruik maken van het ebookaanbod.

Wie de cijfers over 2017 en 2018 voor beide categorieën vergelijkt ziet bovenstaande. De stijging over het geheel van nog geen 2% komt volledig voort uit de stijging bij de KB. Het aantal uitleningen bij bibliotheken zal als het dit jaar zo blijft nagenoeg gelijk blijven.

70-plussers lezen meer digitaal, jongeren minderen

In de statistieken van de KB wordt ook altijd netjes een uitsplitsing gemaakt naar leeftijd van de uitleningen. Het is even pieren om verschillende jaren eens even te vergelijken maar wie het bestand van vorig jaar erbij pakt ziet kleine verschuivingen.

Het aandeel jongeren neemt helaas af. Of we daar blij mee zijn, vraag ik me af.  Het aandeel 70-plus daarentegen neemt licht toe. Het lijkt een beetje erop dat we gewoon een jaar opgeschoven zijn met zijn allen.

Zo, u bent weer bij op hoofdlijnen. Om eerlijk te zijn: ik blijf wel met wat gemengde gevoelens achter.  Ik denk dat het toch interessant is om voor uw eigen bibliotheek toch ook nog even de cijfers eens te bekijken.

Tja, wat moeten we ermee? Denkt u: ach, het is nu eenmaal zo of moet er misschien toch wat gebeuren? Ik geef toe, de temperaturen zijn niet echt uitnodigend om in actie te komen maar een jaar geleden schreef ik naar aanleiding van de halfjaarcijfers een aantal tips. Ik zie dat ik die tips helaas zonder problemen kan herhalen.

Tip 1: meer marketinginspanningen
Als bibliotheken een verdere groei van ebooks willen krijgen zullen extra marketinginspanningen nodig zijn waardoor meer leden hun ebookaccount gaan activeren en gebruiken. Zeker ook het blijven stimuleren van dat gebruik is van belang. Dit vraagt absoluut om individuele en gezamenlijke inzet van bibliotheken. Hier is zeker nog een wereld te winnen bij de huidige doelgroep, de 40+'ers. 

Tip 2: meer met kinderen/jongeren
Verder zien we dat de helft van de doelgroep van bibliotheken - kinderen - nauwelijks gebruik maakt van ebooks. Het ligt voor de hand om dit in combinatie te doen met de Bibliotheek op school. Volgens mij wordt daar op dit moment ook al naar gekeken.

Tip 3: onderzoek effect digital only en mogelijke verdere groei
Tot slot denk ik dat het interessant is om nader onderzoek te doen naar de leden die nu gebruik maken van het digital-only-abonnement van de Koninklijke Bibliotheek. Ik heb een vermoeden - maar ik weet dat niet zeker - dat dit leden zijn die anders niet lid waren geworden van een 'gewone' openbare bibliotheek. Als dat zo is, werken deze abonnementen niet kannibaliserend op de bestaande abonnementen. En dan zou het te overwegen zijn ook hier marketing inspanningen op in te zetten. Maar ik weet dat dit gevoelig ligt bij openbare bibliotheken vandaar dat dat ledenonderzoek wel eens interessant kon zijn.

Tip 4: maak het nog makkelijker
De laatste tip gaat over het product zelf  Ook dat is nog wel te vereenvoudigen. De klacht dat boeken overzetten naar een e-reader nog steeds lastig is, blijf je onverminderd horen. Verder blijf ik de koppeling vanuit bestaande leden eigenlijk raar vinden. Je moet toch weer een nieuw account aanmaken terwijl ik met mijn Facebookaccount op veel plekken zo in kan loggen.

De tijd dat we niets hoefden te doen voor groei is voorbij
De tijd dat ebookleners maar gewoon elk jaar een groei zouden vertonen is voorbij.  Er zijn vele meters gemaakt maar als bibliotheken willen blijven groeien op dit terrein is extra inzet zowel landelijk als lokaal blijven nodig.

Infographic over e-books in bibliotheken

De Koninklijke Bibliotheek publiceerde gisteren bijgaande infographic over e-books . Het is een mooie informatieve versie die makkelijk gebruikt kan worden in allerlei publicaties. De infographic is in verschillende formaten  beschikbaar.

De infographic is een mooie inkleuring van de statistieken die ik al eerder gaf over 2017. Zo laat het onder andere zien dat van alle accounts er 48% actief zijn en dat literatuur en spanning de belangrijkste genres zijn.

Een mooi lijstje titels
Het merendeel van de e-book-uitleningen wordt gehaald door populaire titels. Er waren bijna 10.000 titels die elk meer dan 50 keer werden uitgeleend. De overige 10.000 werden minder dan 50 keer uitgeleend. Verder vind ik de top-5 leuk om te zien. Jaren werken bibliotheken er al aan om populaire titels te 'scoren' bij de e-books en dit lijstje laat zien dat bibliotheken daar steeds beter in worden.

Iedere basisbibliotheek zijn eigen overzicht
Alles bij elkaar een mooi overzicht. Doe er uw voordeel mee. Wat ik verder nog mooi zou vinden: zouden we een PDF-generator kunnen maken die deze statistieken in deze opmaak per basisbibliotheek kan maken zoals we ook met de monitor kunnen? Ik vermoed dat veel lokale bibliotheken dat een tof idee zouden vinden.

Altijd wat te wensen, maar eerst maar eens genieten van deze aardige infographic. Ziet er goed uit!

De infographics zijn hier voor bibliotheken te vinden op MetdeKB.

Alle ebook-statistieken over 2017 en drie top-10's!

Zo daar ben ik weer. Vorige week publiceerde ik al vlot en vluchtig twee grafieken over de ebook-cijfers van bibliotheken. Ik publiceer die twee grafieken hier ook nog een keer om een totaaloverzicht van alle ebook-statistieken bij elkaar te hebben. En verderop nog een paar top-10's met lokale bibliotheken.

Uitleningen +15%
Zoals ik eerder al meldde: de uitleningen van ebooks steeg in 2017 met 15% nar 3,2 miljoen ebooks. De turbulente stijging van voorgaande jaren vlakt iets af, hoewel menig bibliotheekdirecteur nog steeds jaloers zou zijn op dit soort groeicijfers bij fysieke boeken.

De fysieke uitleningen stonden in 2016 nog op 73 miljoen. Ebooks blijven met 3 miljoen uitleningen de komende jaren dus een aanvulling op het gedrukte aanbod. Er zeker geen sprake van massale verdringing.

Aantal gebruikers +28%

Het aantal ebookaccounts steeg opnieuw met bijna 100.000. Het jaar ervoor was er een stijging van 110.000 nieuwe accounts. Hoewel procentueel de stijging dus iets afvlakt, is de stijging in absolute zin nog ongeveer even groot. Het aantal accounts stijgt harder dan het aantal uitleningen wat er op lijkt te wijzen dat de bestaande gebruikersgroep bestaat uit lezers die meer ebooks lezen dan de nieuwe accounts.

Vooral 40-plussers lezen ebooks

Wie die 440.000 accounts afzet tegen het totaal van 3,7 miljoen bibliotheekleden ziet dat ongeveer 11% van alle bibliotheekleden een account heeft. Dat lijkt nog niet zo heel veel maar wie kijkt naar wie die ebooks lezen, ziet dat het vooral 40-plussers zijn. Het merendeel van de 3,7 miljoen leden van de openbare bibliotheek bestaat uit kinderen. Van de volwassen heeft een aanzienlijk deel dus een ebookaccount. Mijn schatting is dat ongeveer 20% van de volwassen bibliotheekleden wel eens een ebook leent of heeft geleend. Maar dat zal ik nog eens een keer uitzoeken door een ledenbestand van bijvoorbeeld de provincie Overijssel er eens tegen aan te leggen.

Welke bibliotheek leent de meeste ebooks uit?

Zo, genoeg algemene cijfers. Laten we gauw eens kijken hoe de individuele bibliotheken presteren.
Eind juli van dit jaar publiceerde ik al een prognose over 2017 en had daarin ook een aantal top-10-overzichten zitten. Daar gaan we de definitieve balans maar eens van op maken.

Biblionet Groningen is met de Groningse bibliotheken de grootste uitlener van ebooks met ruim 150.000 uitleningen. Daarna volgt de Koninklijke Bibliotheek met de digital-only-leners met ruim 120.000 leners. Amsterdam volgt op de derde plaats. In de zomer stonden deze organisaties ook in de top-3, ware het niet dat Amsterdam toen tweede stond. Die is dus voorbij gestreefd door de KB.

Opvallend is dat Groningen, dat in omvang kleiner is dan de OBA, Aanzet of Rotterdam toch zoveel meer digitale uitleningen maakt. Hoe zou dat komen? Misschien dat de volgende top-10's daar nog wat licht op werpen.

Gemiddelde uitleningen per account

Om bibliotheken, die qua grootte nogal kunnen verschillen, beter onderling te kunnen vergelijken met ebooks kunnen we gebruik maken van twee kengetallen. De eerste is het aantal uitleningen per account. Zie hier de top-10 van bibliotheken  waar per account het meest wordt geleend.

Gemiddeld leent elke ebookgebruiker iets meer dan zeven ebooks per jaar. De digital only leners via de KB staan stijf bovenaan met ruim zeventien ebooks per jaar. Dat is ook wel logisch want die digital-only-leners gebruiken ook echt alleen ebooks en geen gedrukte media uit een gewone bibliotheek. Als je het vergelijkt met de gewone bibliotheekleden die samen met 3,7 miljoen zijn en 73 miljoen uitleningen doen, weet dat een gewone bibliotheeklid gemiddeld negentien materialen per jaar leent. Die digital-only-leners van de KB komen daar dus aardig bij in de buurt.

Bij de verder top-10 valt op dat er veel bibliotheken in zitten met een werkgebied van christelijke signatuur: denk aan  Barneveld, Staphorst, Zwartewaterland, Altena en Veenendaal. Zou het ebookaanbod zo geschikt zijn voor deze doelgroep? Zijn ebooks lekker anoniem zodat men niet van elkaar ziet  wat men leest ? Of heeft het toch gewoon te maken met een sterkere leescultuur in deze kringen?  Het zal een combinatie zijn denk van deze factoren.

Welk percentage van de leden heeft een ebookaccount?

Het tweede kengetal om bibliotheken te vergelijken is hoeveel procent van de bibliotheekleden een ebookaccount heeft. Je bent namelijk niet automatisch lid van de online bibliotheek en je moet je bibliotheekpas daarvoor activeren. Wie niet zijn account activeert  kan ook niet lenen. Het is dus naast het aantal ebooks dat men per account leent een belangrijke graadmeter over hoeveel mensen interesse hebben in ebooks.

Om dit in beeld te brengen moet ik twee databestanden combineren: die van het aantal leden per bibliotheek (die beschikbaar zijn in de kb-dataset over 2016) en het aantal accounts dat elke bibliotheek heeft. Die cijfers komen uit twee verschillende bestanden en niet alle stichtingen sluiten dan op elkaar aan (door stichtingen die infuseren sluiten vooral Zeeland en Groningen niet aan helaas). Maar het overgrote deel is goed te berekenen.

Dat levert dan bovenstaande top-10 op. Met DOK Delft strak bovenaan met 18%, gevolgd door Dommeldal en Noord West Veluwe. Wat mij hier opvalt is dat het ook hier, behalve Utrecht en Zuid Kennemerland en Centre Ceramique Maastricht, het wat kleinere stichtingen zijn. Wie dan naar de andere twee top-10's kijkt ziet dat dat eigenlijk elke keer zo is. En wellicht verklaart dat ook wel de hoge plekken van de provincies Groningen en Zeeland in de eerste top-10. Het lijkt erop dat vooral landelijk gebied meer lijkt te profiteren van het aanbod dan de randstad. Zou daar een plausibele verklaring voor zijn?

Zo, en daarmee hebben we alle cijfers over 2017 weer eens naast elkaar. Volgend jaar maar weer?

15% groei uitleningen ebooks in openbare bibliotheken over 2017

De Nederlandse openbare bibliotheken leenden in 2017 ruim 3,2 miljoen ebooks uit via het ebookplatform van de Koniklijke Bibliotheek. Dit is zo'n 15% meer dan in 2016 toen nog zo'n 2,7 miljoen ebooks werden uitgeleend. Dit blijkt uit cijfers die de KB onlangs aan bibliotheken verstrekte.

De groei van het aantal uitleningen gaat wel minder snel dan in de jaren daarvoor zoals te zien is in bovenstaande tabel. Hiermee lijken ebooks de onstuimige groei voorbij te zijn en lijkt een fase langzaam een fase van stabilisatie aan te breken. Dat de uitlening van ebooks op dezelfde hoogte komt als die van fysieke boeken (73 miljoen in 2016) lijkt daarmee voorlopig wel uitgesloten. Ebooks en gedrukte media vullen elkaar dus aan.

Naar leeftijd

Uit de cijfers is ook af te leiden, wie de meeste ebooks leent. Evenals voorgaande jaren zijn het vooral 40+'ers die ebooks lezen. Ook in de koopmarkt is dat het geval. Ik heb deze cijfers snel vergeleken met voorgaande jaren maar er zit geen wezenlijke verschuiving in. Het ebookpubliek lijkt zelfs iets ouder te worden.

Binnenkort kom ik nog even terug op deze cijfers en kijk ik ook nog even wat de best presterende bibliotheken waren. Maar daarvoor moet ik eerst een paar bestanden aan elkaar koppelen.