maandag 31 oktober 2022

Hoe een digitale actie uit 2012 na elf jaar een vervolg krijgt


Het was juni 2012. Ik was koud een paar maanden interim-directeur van de Bibliotheek in Hengelo en we lanceerden bovenstaande actie. Over ebooks werd als sinds 2009 gezegd dat ze nu écht gingen doorbreken. 2009 werd het niet maar 2010 zou dan toch echt het jaar van de ebooks worden. Toen zou 2011 dat worden, en toen 2012... Wat ook hip was in 2012 waren QR-codes. Als je al een smartphone had, had je er vaak nog een speciaal programma op je telefoon nodig om het te kunnen lezen. 

Maar goed, daar ging het niet om. We wilden graag aandacht schenken aan de collectie van maar liefst 40.000 ebooks die - ja, toen al - beschikbaar waren via het Gutenbergproject. Toegegeven, rechtenvrij en daardoor ouder materiaal, maar toch. Die ebooks waren toen gewoon beschikbaar in de Overijsselse catalogus, via de Aquabrowser-zoeksoftware.  


Dat aandacht schenken aan al die ebooks deden we via speciale posters waarop aansprekende ebooks stonden die je vervolgens met je QR-code direct kon downloaden. 24 per dag, 365 dagen per jaar. Auke van der Meer, die toen de marketing van de bibliotheek deed, had het uitgedacht. En de posters werden door de posterplakker van het poppodium Metropool door de hele stad gehangen. Ik schreef er destijds ook al een artikel over. En toen dacht ik al dat het wel een aardige actie zou zijn om breder in te zetten.

Eén van de posters was die van de Kama Sutra. Dat vond ik toen nog wel een spannende. Niet vanwege de inhoud maar of ik daar geen gedonder mee kreeg met vragen van raadsleden van wat conservatievere partijen. Je zou kunnen zeggen: any publicity is good publicity maar ik wilde wél publiciteit maar géén gedonder.  

De vragen bleven gelukkig uit, de actie kreeg veel aandacht maar het gebruik bleef nihil. 2012, nu tien jaar geleden, was dus toch niet hét jaar van de ebooks. De grootste groei in ebooks kwam pas jaren later en werd gestimuleerd door een COVID-pandemie en gesloten bibliotheken.

Gejat van Tesco

Het idee van die QR-codes en die posters hadden wij als Bibliotheek Hengelo ook weer gejat van Tesco. Kijk maar eens naar dit filmpje waar ik in september 2011 over schreef. U leest het goed, al weer elf jaar geleden!

Landelijke acties in 2023

Een kleine glimlach kon ik dan ook niet onderdrukken toen ik de afgelopen week de digitale nieuwsbrief van de Koninklijke Bibliotheek kreeg met daarin de oproep om je aan te melden voor de posteractie voor ebooks die je met QR-codes kunt downloaden. Deze actie, die best een beetje veel lijkt op die van Hengelo in 2012, is een initiatief van Fieldlab Noord. Want: 2023 wordt het jaar van de ebooks! 

Het bericht meldt:

"Er zijn ontelbaar veel toepassingen. QR-codes kunnen in plattelandsbibliotheken worden ingezet als aanvulling op een kleine collectie. Of toon voorleesboeken en boeken met korte verhalen op plaatsen waar mensen wachten, bijvoorbeeld OV-hubs. In samenwerking met campings en recreatieparken kunnen gasten tijdens hun vakantie worden voorzien van talloze e-books van de bieb. Of QR-codes kunnen op specifieke plekken worden ingezet om nieuwe doelgroepen zoals jongeren te bereiken met het (digitaal) aanbod van de Bibliotheek. Daarbij versterken collectie en programmering elkaar."

Het doel is dan ook, als ik het goed lees, om vooral te experimenteren met die QR-codes. Wat kun je er allemaal mee? Het lijkt mij een interessante en ook aardig inderdaad om op vele plaatsen eens te kijken wat kan. Vanuit de KB zal, zoals we inmiddels gewend zijn, aan effectmeting worden gedaan. 

Wie mee wil doen, doet er goed aan om op 1 december deel te nemen aan de online vragenronde op 1 december. Op deze pagina, lees je er meer over en kun je je ook aanmelden. 


De poster die bij het bericht zit is die met het boek van Marco van Basten. Dit is dus precies wat Bibliotheek Hengelo ruim tien jaar geleden deed! 

De wet van de remmende voorspong

Wie denkt dat dit ik dit bericht cynisch bedoel, die leest dit verkeerd. Ik vind het een mooie actie en fijn dat op zoveel plekken er straks met creativiteit naar gekeken wordt. Wel vind ik het opvallend dat het tien jaar duurt voor het zover is.  Deze actie lag tien jaar geleden al bijna voor het grijpen. 


Wat is er in die tien jaar gebeurd? Nou, het ebookaanbod is echt flink verbeterd en gecentraliseerd. Mooie stappen vooruit. Maar op andere plekken hebben we stappen achteruit gedaan. De zoekfunctionaliteit die destijds via de Aquabrowser (zie plaatje) beschikbaar was, is nog altijd superieur boven de huidige gemiddelde bibliotheekcatalogus. Je kon zoeken door krantenartikelen, lokale beeldbanken of ingescande AO-boekjes. Uiteindelijk werd landelijk gestopt met de Aquabrowser en was content niet meer op die manier beschikbaar. 

Er voor in de plaats kwamen de - verschillende - interfaces van de leveranciers van bibliotheeksystemen. In het samenvoegen van die systemen zijn bibliotheken ook nog niet heel veel verder.  Daar hebben de Vlamingen ons links en rechts ingehaald. Wie grote stappen wil zetten zal toch een keer iets moeten doen in het verkavelde landschap van catalogi en gebruikersgegevens.

Het is dus een beeld van een stapje achteruit en twee stapjes vooruit. Of andersom als u iets pessimistischer bent. 

Blijven investeren in digitaal én in de combinatie

Het is mooi dat de Koninklijke Bibliotheek de taak heeft om de digitale bibliotheek van Nederland te verzorgen. Maar die bibliotheek moet verbonden zijn met al die lokale bibliotheekvestigingen. Tien jaar geleden werd er actief nagedacht met de lokale en provinciale aquabrowsers, hoe je invloed kon uitoefenen op hoe burgers zoeken. Hoe je lokale fysieke bibliotheekcollecties kon combineren met allerlei digitale content. Dat denken lijkt volledig verschoven naar het landelijke niveau. Krantenartikelen waren toen in één zoekgang samen met bibliotheekboeken én ebooks te vinden. Nu moet je met een lampje zoeken waar die toegang tot de artikelen van Financieel Dagblad te vinden is. In totaal maakte afgelopen maand in heel Nederland bij bibliotheken daar maar 259 mensen gebruik van. Hoeveel waren dat er geweest als die artikelen gewoon in onze catalogus te vinden waren geweest?

En zeg eens eerlijk: wie denkt er in uw organisatie nog na over hoe er in uw catalogus gezocht kan worden, hoe die er uit moet zien of welke content toegevoegd kan worden? Hoeveel mensen weten in uw organisatie precies welke digitale content er is en hoe je die kunt bereiken? En wanneer keek u zelf waar die digitale bronnen eigenlijk te vinden zijn?

Ik zal een klein voorbeeld geven. Als ik in mijn eigen bibliotheek zoek op het theorieexamen vind ik wel de boeken maar niet de online inlog naar het de oefenexamens die landelijk ingekocht worden. En om eerlijk te zijn vind ik het ook niet zo snel op de site. Ik denk dat mijn eigen bibliotheek daar niet uniek in is. De afgelopen maand  werd met bibliotheekabonnementen er ruim 2.900 keer gebruik gemaakt van Theorie.nl. Maar ook hier geldt: dat kan en moet beter.

Voor het onderwijs zou het toch prachtig zijn als krantenartikelen, Literom en de WinklerPrins Junior gewoon in de catalogus zitten? Ooit werd beloofd dat dit in de Nationale BibliotheekCatalogus zou komen. Die belofte is ergens onder het stof terecht gekomen. Maar wat mij betreft mag die er zo weer onder vandaan. Zoeken en vinden zijn  nog steeds een kerncompetenties van de bibliotheek. 

Alleen ga je sneller, samen kom je verder?

Als het gaat over het samenwerken in het netwerk van bibliotheken hoor ik met regelmaat het Afrikaanse spreekwoord 'Alleen ga je sneller, samen kom je verder' voorbij komen. Vaak bedoeld om te benadrukken dat je vooral samen tot grote dingen moet komen. Om eerlijk te zijn voel ik me altijd een beetje ambivalent als dit gezegde gebruikt wordt. 

Als er tussen 'alleen' en 'samen' altijd tien jaar verschil zit (en dan zijn we eigenlijk nog niet een zo heel veel verder) dan is er voor ons toch nog wel wat te leren in de snelheid van 'samen' dingen doen. En er zit er dat 'alleen'gaan ook een kracht die we 'samen' zouden moeten benutten. Verkenners die vooruit gaan maar niet zonder de anderen kwijt te raken. En dat is precies wat volgens mij nu met deze actie gaat gebeuren. 

Ik verheug me vast op welk alternatief er komt van de Kama-Sutra-poster van tien jaar geleden en welke directeur dit keer denkt: 'het is een fantastisch bedacht idee maar ik hoop dat ik er geen ruzie krijg met deze actie'.  En voor het overige: laten we van onze catalogus weer een zoekmachine maken met meer bronnen. We hadden het maar zijn het in de gezamenlijkheid kwijt geraakt. Terug op de agenda ermee!

1 opmerking:

Lieke zei

Hallo Mark,
Ik ben erg blij met je pleidooi om de catalogus weer op de agenda te zetten. Ik probeer het ook steeds onder de aandacht te brengen waar ik de kans krijg. "Uitfasering GGC" is nu opgenomen in de Netwerkagenda en ook dat is een hele goede aanleiding om de "stip op de horizon van de NBC" opnieuw uit te tekenen! Ik heb goede hoop dat het gaat gebeuren want ook bij de KB is hier aandacht voor.