Bibliotheken blijven veruit de meest bezochte instellingen van Nederland

Laatst praatte ik een bibliotheekdirecteur bij die er een paar weken weg was geweest. En ze verzuchte: 'ik heb het gevoel dat ik onder een steen heb geleefd, zoveel nieuwe informatie is er al weer'.  En ze had gelijk. Elke week gebeurt er op dit moment wel iets in bibliotheekland. En het zijn geen kleine dingen. Ook deze week praat ik u weer bij. 

Bibliotheken zijn de meest bezochte instellingen van Nederland

Op donderdag kwamen de nieuwe jaarcijfers van bibliotheken naar buiten. De cijfers over 2023. Ze waren iets vertraagd - normaal komen ze altijd eind juli - maar de uitkomsten waren er niet minder om. Sterker: op alle fronten scoren bibliotheken een plus. Meer bezoekers, meer leden, meer uitleningen en meer bezoekers bij nog meer activiteiten. Als cijferfetisjist vind ik dit ongekend. Ik heb nog nooit meegemaakt dat de sector op echt alle fronten vooruit ging. Nou ja, behalve dan vorig jaar toen we echt uit de coronacrisis kwamen. 

En hoe doen andere culturele instellingen het?

Voor mij was het een mooie gelegenheid om niet alleen de cijfers van de bibliotheken maar ook die van andere cultuurinstellingen er nog eens bij te pakken. In februari 2020 - net voordat de coronacrisis in Nederland toesloeg - publiceerde ik dezelfde grafiek als hierboven. Een maand later zou echt alles sluiten. Bibliotheken zijn en blijven veruit de best bezochte instellingen van Nederland met ruim 57 miljoen bezoeker. Bioscopen en musea blijven daar ver op achter met daarna weer een gat naar de schouwburen en dan weer een gat naar de poppodia. Ja, bibliotheken zijn vaak de grootste ontvanger van cultuursubsidies bij gemeente maar daar staat dus ook het grootste bereik tegenover. En ja, ik heb ook de voetbalstadions maar weer meegenomen. Van voetbal wordt vaak gezegd dat het de belangrijkste bijzaak van het leven is. Wie deze cijfers ziet, weet dus ook wat de hoofdzaak is.

Vergelijking 2019 versus 2023

Het is natuurlijk ook aardig om de cijfers vóór en ná corona eens achter elkaar te leggen. Die ziet dat de culturele sector qua bezoekerstaantallen nog niet helemaal terug is. Achter de balken vindt u de aantallen van 2019 en 2023 en in de balken de indexcijfers waarbij 2019 dan natuurlijk 100% is. De enige die al over de cijfers van 2019 heen gaan zijn de poppodia met 5,8 miljoen bezoekers. Van de theaters moet ik helaas zeggen dat ik van deze sector alleen de cijfers over 2022 gevonden heb. Die theaters zijn al jaren niet zo scheutig met cijfers. Het is dus niet zo gek dat zij nog op 88% staan. De rest schommelt tussen de 91 en 106. Ongeveer terug dus op niveau van vóór corona. 

Mooie cijfers leiden tot mooie verhalen

Op basis van de cijfers van bibliotheken afgelopen donderdag kwamen verschillende media met mooie verhalen over bibliotheken zoals onderstaande verhaal in de Volkskrant. 

In de Volkskrant wordt terecht gemeld dat staatssecretaris Uslu aan de wieg stond van deze kentering. Zij zal deze week, als oud-staatssecretaris, ook nog wel met genoegen hebben gekeken naar deze uitkomsten. Het echte verhaal is natuurlijk dat zij geholpen werd door een een puik ambtenarenteam bij het ministerie en een heel groot leger van bibliotheekprofessionals en -vrijwilligers die  al jaren bezig waren met de transitie van het bibliotheekwerk. Succes kent vele vaders en moeders. En terecht.

En hiermee laat ik het voor nu even bij de cijfers. Binnenkort zal ik op basis van de nieuwste cijfers ook weer komen met een update over de staat van het Bibliotheekbestel en zal ik de jaarcijfers weer vergelijken met langer lopende datareeksen. 

Een nieuw regeerprogramma: Bibliotheken onder de O van Onderwijs

Maar de jubelende woorden over de cijfers van 2023 waren nog niet verstomd of minister-president Schoof meldde zich met het uitgewerkte regeerakkoord. Met stoere woorden werd het 'strengste asielbeleid ooit' aangekondigd en een veestapel die toch moet krimpen. Dat zullen de onderwerpen zijn die de komende week het meeste onder de aandacht zullen blijven.  Maar warempel, ook in het nieuwe regeerprogramma staan de bibliotheken opnieuw genoemd. En wel onder een bijzonder kopje. Bibliotheken werden namelijk niet genoemd onder Cultuur - sterker, er is helemaal geen kopje Cultuur - maar onder Onderwijs. Kijk maar even naar het derde bolletje bij het onderwerp 'Maatschappelijke aanpak voor onderwijssucces'

De tekst die hier staat heeft van alles te maken van hoe bibliotheken al inmiddels een paar jaar stilletjes voorsorteren op een vaste rol in het onderwijs. Ongeveer een jaar geleden - bij de vorige Prinsjesdag - werd bekend dat er een impulsregeling zou komen tot 2026 voor de programma's Bibliotheek op school en Boekstart. Ook hier met middelen van het ministerie uit het potje van Onderwijs. Deze derde bullet is een haakje om in de komende tijd te zoeken naar een goede structurele borging van deze programma's mede met middelen. En wie helemaal bij wil zijn op dit onderwerp moet terug naar het onderzoek van november 2023 van Kwink naar de financiering van de Bibliotheek op school.  In dit rapport werd namelijk gesteld dat er voor een goede borging van de Bibliotheek op school zo'n € 150 miljoen per jaar nodig is. Op het rapport van Kwink moet nog een reactie komen van staatssecretaris van Funderende Onderwijs Mariëlle Paul. Ik denk dat de sector met haar ontzettend blij mag zijn. Ze zit al langer aan dit dossier en is een voorstander van het bibliotheekprogramma. We moeten dus niet alleen de cultuurdebatten in de Kamer gaan volgen maar ook de Onderwijsdebatten.

Regeerprogramma: over de specifieke uitkeringen

Een ander punt dat voor bibliotheken van belang is, gaat over de specifieke uitkeringen (zogenaamde SPUKs). Op dit moment ontvangen bibliotheken ongeveer een € 1,- per inwoner voor de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO's). Deze SPUKs zouden pet 2026 stoppen en omgezet worden naar een algemene uitkering aan gemeenten.  De SPUK van de IDO's, is echter een bijzondere omdat deze wettelijk verankerd is in de wet Modernisering Bestuurlijk Elektronisch Verkeer.

Over SPUKs zegt het regeerprogramma:

'Om de autonomie van gemeenten te vergroten en administratieve- en controlelasten te verminderen, moeten specifieke uitkeringen in 2026 zijn omgezet in fondsuitkeringen. Het voortzetten van bestaande specifieke uitkeringen of het toekennen van nieuwe specifieke uitkeringen, is slechts mogelijk op basis van een kabinetsbesluit. Het uitkeringsstelsel wordt in deze kabinetsperiode gemoderniseerd door wijziging van de Financiële-verhoudingswet. We introduceren de bijzondere fondsuitkering, waarbij op basis van betrouwbare informatie de balans beter bewaakt kan worden en waarbij er ook oog is voor de financiële risicoverdeling tussen Rijk en medeoverheden.'

Met andere woorden: de SPUK voor de IDO's moet dus nog bekeken worden en er is wel degelijk een kans dat deze als specifieke uitkering blijft bestaan. Het zou mij niet verbazen dat gezegd wordt dat deze SPUK niet zo maar afgeschaft mag worden maar dat deze bezien moet worden in het bredere programma van de Digitale Overheid. 

Regeerprogramma: btw wordt niet teruggedraaid

In het regeerprogramma blijft de verhoging van btw op cultuur gewoon gehandhaafd. Hier zal bij de algemene beschouwingen na Prinsjesdag nog wel wat over gezegd worden. Maar de kans dat dit wordt teruggedraaid acht ik wel heel klein. 

Komende week: Prinsjesdag en septembercirculaire

Ook komende week zal het nog niet rustig zijn. Wie weet wat Prinsjesdag nog brengt? En ongeveer tegelijkertijd hoor ik uit de wandelgangen zullen gemeenten op de hoogte worden gebracht van hun septembercirculaire. In die circulaire zullen de extra bedragen voor bibliotheekwerk voor 2025 en 2026 genoemd worden. Het gaat dan om € 2,95 per inwoner per jaar of € 100.000,- per jaar voor kleinere gemeenten. 

Zullen we volgende week maar weer afspreken dan? Houden we elkaar een beetje op de hoogte.