The great library swindle

De afgelopen week heb ik me wat zorgen gemaakt over het feit dat ik in een bibliotheek zo slecht kan zien wat er in de rest van de Nederlandse bibliotheken is. En als je al iets kunt zien gooien we vaak drempels op met tarieven en voorwaarden. En dat terwijl er op automatiseringstechniek prachtige vooruitgang is geboekt. In de bibliotheek in Deventer worden sinds bijna een jaar alle Zoek&Boek-aanvragen tot en met provinciaal niveau gratis afgehandeld en wordt ook het hele provinciale bezit getoond. Het publiek vind dit geweldig en stort zich massaal op die collectie.

Vlak voordat Zoek & Boek van start ging, sprak ik de Deventer bibliothecaris Henk Kamp. Henk maakte zich zorgen over de promotiecampagne van Zoek & Boek. Henk zei: We beloven dat we 35 miljoen boeken aanbieden, maar waar vinden ze die dan? We hebben er maar een miloen!

Zoek & Boek is een systeem met vele schakels en bij al die schakels moeten de lichten op groen staan om succes te hebben. Leuk om met dat gegeven eens aan de haal te gaan en een complot te bedenken. Zou het kunnen dat er een complot is dat Nederlandse burgers de toegang tot het bibliotheekbezit ontneemt? We nemen u mee naar 2011. De enquetecommissie Zoek & Boek doet uitspraak in The great library swindle.

De parlementaire enquetecommissie had een aantal weken nodig gehad voor het onderzoek. Het onderwerp: of er willens en wetens censuur was toegepast door bibliotheken.

Censuur? Jazeker. Een Netwerk-reportage had aangetoond dat veel bibliotheken wel belijden dat zij onbelemmerde toegang bieden tot informatie, maar dat in de praktijk niet doen. Netwerk suggereerde dat hier sprake was van een stelselmatige weigering en dat hier onderlinge afspraken aan ten grondslag lagen.

Er werden bibliotheekdirecteuren en een flink aantal bibliothecarissen en ICT'ers gehoord. De enquetecommissie ging consequent in op de vraag: waarom hebt u niet aan alle klanten laten zien waar die 35 miljoen boeken waren? Waarom liet u aleen de boektitels zien die in uw eigen bibliotheek te krijgen zijn? De eerste bibliothecaris die hierover gehoord werd gaf aan het zoeken in 35 miljoen boektitels voor klanten te onoverzichtelijk zou worden. Waarop de commissie vroeg hoe klanten dan wel hun weg konden vinden in zoekmachines? Daarin vond men toch ook zoveel treffers. Dat was toch anders zei de bibliothecaris. En daarna vroeg de commissie waarom dan toch op zijn minst niet de keus aan klanten was gegeven tussen alle titels in Nederland en de "eigen" titels. De bibliothecaris gaf aan dat hij niet wist hoe dat technisch moest.

De commissie hoorde dus ook een aantal ICT'ers. "Waarom gaf u die keus niet aan de klanten en waarom liet u ze niet in alle titels zoeken?" De ondervraagde ICT'er had daar een heleboel antwoorden op. Op de eerste plaats zou een koppeling met andere bestanden de bibliotheek kwetsbaar maken voor storingen. Wie gaf garanties dat het andere titelbestand wel altijd "up-and-running" zou zijn? Dan was er nog de kwestie met het Zoek&boek-bestelsysteem VDX. Dat was absoluut inferieur aan het eigen bestelsysteem. Als dan alle aanvragen op die manier moesten worden afgehandeld dan was dat toch achteruitgang in automatisering. Daar kon hij als oprechte automatiseerder niet achter staan. Nee, ook niet als dit tot verbetering voor de klant leidde. Tot slot gaf de ICT'er aan dat hij het systeem waarmee hij alle titels kon laten zien: de aquabrowser, geen goed systeem vond. Het was veel te druk en te vol. Klanten zouden daar nooit mee zoeken. De commissie vroeg of de ICT'er zich nog kon herinneren wanneer hij voor het eerst op internet een zoekmachine had geraadpleegd. "Jazeker, dat kon hij nog wel. Dat was al in 1995 geweest". De commissie vroeg of hij zich nog de kick kon herinneren over dat er zo ontzettend veel te vinden was geweest? "Jazeker, dat kon hij". De commissie vroeg toen of de ICT'er zich kon voorstellen dat bibliotheekklanten die kick ook konden hebben als ze alle bibliotheken in heel Nederland konden doorzoeken? "Nee, natuurlijk niet was zijn antwoord. Ze zoeken gewoon een streekroman! Wie dat wil moet maar in Pica gaan zoeken!".

Tot slot werd ook een serie bibliotheekdirecteuren gehoord. Ook daar was een flink aantal stekelige vragen van de commissie: "Waarom leende u geen DVD-films aan elkaar uit? Zou u zelf ook bereid zijn geweest 7 euro per aanvraag neer te tellen? En zo nee, waarom vroeg u dat tarief dan? En waarom hebt u geen voorstellen gedaan om de kostenstructuur af te kopen?" Ook hier een kakafonie van plausibele antwoorden die toch vooral ook gingen over dat andere bibliotheken dan ook moesten gaan uitlenen, dat bibliotheken niet al hun tijd in Zoek&boek-aanvragen konden stoppen en dat ze al moeite genoeg hadden om hun eigen collecties op peil te houden.

De enquetecommissie kon geen kartelvorming ontdekken. Wel constateerde de commissie verkokering van belangen op alle lagen. Als aanbeveling deed de commissie de suggestie aan de minister dat Zoek&boek-aanvragen voortaan gratis moesten zijn, dat alle titels van alle bibliotheken gewoon eenvoudig zichtbaar moesten zijn in de catalogus en dat bibliotheken hun collecties toch vooral ook als een gezamenlijke collectie moesten zien. Wellicht dat dit goede aanvullingen zijn voor de bibliotheekwet, die de minister binnenkort toch wilde opstellen.