Kijk niet weg...

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En deze keer doe ik dat niet.  

Een paar weken geleden werd ik gebeld door Math Göbbels - bekend van al zijn podcasts over bibliotheekwerk. Hij vroeg mij wat ik wist van de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en waarom ons dat eigenlijk niets doet? Ik zei: 'Het is voor velen een ver-van-mijn-bed-show'. En dat was het voor mij eigenlijk ook. 

Math legde me uit hoe hij geschrokken was van de berichten van wetenschappers die de Verenigde Staten ontvluchten omdat ze verwachten daar niet meer goed te kunnen werken. Door complotten en desinformatie wordt een wetenschappelijk bewijs niet meer automatisch voor waar aangenomen. Bekijk het toch wat dystopische video-interview met bibliotheekgoeroe David Lankes van 2 april hier nog eens terug. 

En we kenden natuurlijk al langer de verhalen van allerlei 'Book bans' in Amerika. Op Wikipedia vind je zelfs een pagina met de meest geweerde boeken en waarom deze geweerd worden. Bekijk de lijst maar eens. Je schrikt ervan. Eén van mijn lievelingsboeken, 'The great Gatsby' van F. Scott Fitzgerald, staat op de lijst. Het zou teveel sex bevatten terwijl het toch vooral een boek is dat gaat over een obsessief verlangen. Die sex is me duidelijk niet bij gebleven. In de lijst veel titels die verboden zijn omdat ze over de LHBTI-gemeenschap gaan, omdat er drugsgebruik in voorkomt, obscene taal of bovennatuurlijke verschijnselen. 

2.452 titels verboden in 2024

Ik besloot verder te speuren. En ik ontdekte dat in Amerika bibliotheken zwaarder onder vuur liggen dan ik zelf dacht. De verboden verschillen van plaats tot plaats en van staat tot staat. De American Library Association, zeg maar de Amerikaanse VOB, maakte bekend dat er vorig jaar 2.452 titels op verschillende plekken verboden werden verklaard. Ook onderzocht men wie het was die vroeg om verwijdering uit de bibliotheek. In 72% van de gevallen was dat een overheid zelf of een belangengroep. Dat betekent dat belangengroepen en de overheid er zelf op uit zijn om censuur te plegen in collecties.

Waarom is dit gegeven belangrijk? Nou, omdat voor een goed functioneren van een democratie het noodzakelijk is dat iedereen toegang kan krijgen tot alle denkbeelden. Op basis van die denkbeelden mag je je eigen mening vormen. Maar als bij voorbaat informatie wordt geweerd of achter gehouden, juist om reden dat deze informatie iets verkondigt dat je zelf niet aangenaam vindt, ontneem je de ander het recht om goed zijn of haar eigen mening te vormen. 

Een bekend voorbeeld is de in Florida geldende 'Stop Wake Act' die al begin 2022 werd aangenomen. Die wet geeft aan dat ongemakkelijke onderwerpen niet meer op school behandeld mogen worden. Boeken over slavernij, burgerrechten, onderdrukking, genderidentificiatie en dergelijke worden daarom nu geweerd. Het dagboek van Anne Frank mag daar in schoolbibliotheken niet meer uitgeleend worden evenals werken van Martin Luther King. Gouverneur DeSantis van Florida had het bij deze wet over 'cultureel marxisme van verderfelijke ideologieën die ons tegenwoordig worden opgedrongen'.  Hier grijpt een overheid dus actief in. Dit is geen oppositie meer of 'een geluid in de samenleving' maar de overheid zelf. Het is beleid. 

Langdurige blootstelling aan informatie die niet juist of onvolledig is, laat grote groepen uiteindelijk toch geloven dat dat de waarheid is.  En daarom is die inmenging van de overheid dus zo fnuikend: burgers moeten vrij hun mening kunnen vormen op basis van alle informatie. Een overheid die op voorhand daar onderdelen uit haalt, pleegt censuur. 

In Nederlandse bibliotheken is geen enkel boek verboden. Zelfs Hitler's Mein Kampf - in het Nederlands beschikbaar als Mijn Strijd - is in een geannoteerde en toegelichte versie verkrijgbaar in Nederlandse bibliotheken. U en ik zullen het boek verwerpelijk vinden maar we kunnen onszelf informeren waarom dat zo is. Elk boek is zo beschikbaar. Zeker niet in elke bibliotheek - we hebben geen bewaarcollectie en schaffen aan op wens van onze gemeenschap - maar wie wil kan via het netwerk van bibliotheken alles vinden. De KB Nationale Bibliotheek heeft de wettelijke taak om alle Nederlandse publicaties te bewaren en beschikbaar te stellen. Alleen met die vrije toegang tot informatie is vrije meningsvorming geborgd. 

Het Unesco-manifest over de bibliotheek - dat in 2022 opnieuw bekrachtigd werd - stelt daarom zonder omhaal van woorden:

'Collecties en diensten mogen niet onderworpen zijn aan enige vorm van ideologische, politieke of godsdienstige censuur of onder druk staan van commerciële belangen.'

Het lijkt zo logisch maar dat is het dus niet. 

Verboden woorden

En niet alleen de boeken worden in de VS geweerd maar ook de woorden zelf. De regering Trump liet een lijst met woorden opstellen die niet meer gebruikt mag worden op overheidswebsites.  

En deze lijst is niet compleet. 

Moderne vorm van boekverbranding

Martijn Kleppe, directielid van de KB Nationale Bibliotheek gaf zondagavond in Nieuwsuur (vanaf minuut 23) aan dat het Amerikaanse beleid een moderne vorm van boekverbranding is. Hij duidt daarbij op het verdwijnen van onderzoeksdata en websites van de Amerikaanse overheid. Ook hier gaat het weer om informatie  die in lijn ligt met de verboden woorden zoals we hierboven zien.

Afbraak van structuren

Maar het gaat verder dan dat. Wie de tijdlijn op LinkedIn van David Lankes eens doorkijkt, schrikt van de hoeveelheid negatieve berichten op lokaal, staats- of federaal niveau. Wie ziet wat hier gebeurt, zie hoet een culturele en educatieve infrastructuur - noem het beschaving - wordt afgebroken. Resoluut en zonder aarzeling.  

Het is dan ook niet zo gek dat de Amerikaanse bibliotheekvereniging ALA dan ook een rechtzaak is begonnen tegen president Trump. Dit om de afbraak van de bibliotheken en musea (die in één stichting vertegenwoordigd zijn) te voorkomen.  

En in Nederland? Bibliothecarissen die niet wegkijken

Nu kun je denken: ach, dat is in de Verenigde Staten. Dat gebeurt bij ons niet.... Maar de Verenigde Staten zijn geen dictatuur, het is een open democratie die in veel zaken Europa's grootste bondgenoot is. Veel van wat politiek onmogelijk leek voltrok zich  de afgelopen jaren voor onze ogen. 

Bibliotheken begonnen ooit toen boeken nog duur en schaars waren. We leven inmiddels in een wereld waarin we een overvloed aan informatie hebben en waarin desinformatie wordt ingezet als machtsmiddel. Burgers helpen om fake-nieuws en desinformatie te herkennen worden basisvaardigheden voor de toekomstige democratie.  

Ondertussen is Bert Hogemans, directeur-bestuurder van Bibliotheek Gelderland-Zuid, op LinkedIn een besloten groep begonnen onder de titel: Librarians not looking away.  Doel is om internationaal uit te wisselen, solidariteit te creëren of om gedachten te scherpen. Of zoals Bert het zelf zegt in zijn eerste post:

'We'd like this group to become a 'brave space' for everyone who thinks stories and sharing are important tools for democracy. A brave space where support can be asked and given and actions can evolve.

Think banned book clubs, democracy toolsheds and demonstrations. Maybe it will work, maybe it will turn to nothing. It is up to us.'

Hogemans werd in Nijmegen in het verleden overigens al meerdere malen geconfronteerd met protesten door extreem-rechts bij een voorleesuurtje door een dragqueen.

Aanknopingspunten in de wet en het bibliotheekconvenant

Ook de bibliotheekwet en het bibliotheekconvenant bieden aanknopingspunten overigens.

Artikel 4 van de Bibliotheekwet luidt: 'Een openbare bibliotheekvoorziening heeft een publieke taak die zij voor het algemene publiek vervult op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit.' 

Op basis van de toegankelijkheid en pluriformiteit is een brede collectie en een programma met een waaier aan meningen noodzakelijk. De memorie van toelichting bij de wet wijst ook bij dit artikel op de vrijheid van meningsuiting. Als een boek verkocht mag worden, mag het dus in een bibliotheek zijn. 

Het convenant met de drie maatschappelijke opgaven, heeft onder de opgave Partcipatie in de  (informatie)samenleving een doelstelling rond democratie:

'Partijen gaan de rol van bibliotheken op het gebied van het versterken van de democratie en digitaal burgerschap uitbouwen en bestendigen.'

Dit is een doelstelling waar niet alleen bibliotheekpartijen zich achter geschaard hebben maar ook Rijk, provincies en gemeenten. En laten we wel zijn: iedereen ziet dat er stappen nodig zijn om de democratie te versterken. Van dialoog en luisteren naar elkaar wordt niemand slechter. 

Wie aan de leestafel van een willekeurige bibliotheek gaat zitten, ziet hoe elke dag mensen de krant lezen, met elkaar in gesprek gaan en meningen wisselen. Een bibliotheek is dus - met bijna 60 miljoen bezoeken per jaar - dan ook een prima plek om meer te doen met democratische vaardigheden. Want alleen als we elkaar zien, horen en proberen te begrijpen kunnen we verschillen overbruggen en wantrouwen wegnemen. 

Maar hoe? Daar zijn veel bibliotheken natuurlijk al op vele manieren mee bezig met tal van programma's, workshops en lezingen. Maar dat het nodig is dat er meer mee gebeurt, onderschrijft het convenant dus ook. En om eerlijk te zijn: we zoeken ook wel met elkaar naar de goede voorbeelden. 

Wat kan ik doen?

Tja, dat vroeg ik me ook af. Want hoe snel principes in een moderne democratische staat lijken te vervliegen, baart mij zorgen. Nou ja, je zou je kunnen aanmelden voor de LinkedIn-groep. 

En ik zou het mooi vinden om hier met een bredere groep van bibliotheekcollega's eens verder over door te praten. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de invulling van onze programma's rond democratische vaardigheden en burgerschap? Moet dat intensiever?  Moeten we ons voorbereiden op verbod van boeken in Nederland?  En hoe kunnen we solidair zijn met collega's in de Verenigde Staten en kunnen we wellicht iets voor ze betekenen? 

Alles begint met vragen stellen. Ik zoek ook maar. En ik heb de antwoorden ook niet. 

Ik ben geen activist

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En dit keer deed ik dat niet. Omdat ik denk dat het tijd is dat we elkaar bij de hand grijpen. En omdat ik - net als Bert Hogemans - niet weg wil kijken.

En omdat ik geloof dat we ook zelf een verantwoordelijkheid hebben om te proberen deze wereld mooier te maken.

Het leven is niet alleen groots en meeslepend... meestal niet zelfs.

Soms word je heen en weer geslingerd tussen groots en meeslepend en klein en dapper. 'Denk groot!' roepen alle goeroes maar de realiteit is toch vaak dat we maar wat staan te knokken op de vierkante centimeter. Ik neem u mee naar mijn observaties bij de afgelopen week. 

Groots en meeslepend: Gratis bibliotheeklidmaatschap in enkele weken op de politieke agenda

Op dinsdag 1 april - geen grap - maakt de NRC een groot artikel over de stap in Rotterdam om een gratis basisabonnement voor alle inwoners beschikbaar te stellen. De NRC nam ongevraagd met een licht foute legenda mijn landkaartje over maar u snapt dat ik daar niet minder trots op was.  

Op 5 maart kwam de NOS eerder al met het nieuws dat bibliotheken steeds vaker een gratis lidmaatschap aanbieden. Ik had al langere tijd contact met de NOS over het onderzoek dat ik daar naar deed en dat ik ook diezelfde dag presenteerde.  Uit dat onderzoek kwam dat landkaartje ook voort.

Op 12 maart maakte Rotterdam bekend dat zij per 1 mei een gratis basisabonnement willen aanbieden aan alle burgers. Daar maakte RTL vervolgens weer de hele dag melding van. Een stoere stap die terecht veel belangstelling kreeg. 

Aan aandacht dus geen gebrek. En het was mooi om dat balletje mee aan het rollen te brengen. En telkens moet ik dan zeggen dat ik natuurlijk alleen maar degene was die het overzicht maakte. Het echte werk is vooral verricht door de Boekenberg in Spijkenisse waar Victor Thissen met zijn team al sinds 2017 werkt met een gratis lidmaatschap tot 30 jaar. Daar zijn de echte kastanjes uit het vuur gehaald en is ook al veel onderzoek gepleegd. 

Maar daar bleef het niet bij... 

Op woensdag 2 april kreeg ik een bericht dat Mohammed Mohandis (PvdA-GroenLinks) Kamervragen had gesteld over het gratis bibliotheeklidmaatschap. Goede vragen, niet alleen over het lidmaatschap, maar ook hoe het bredere gebruik van de bibliotheek ook aangejaagd kan worden. 

En zo stond dit punt dus binnen een maand op de politieke agenda.

Nou, om eerlijk te zijn, helemaal nieuw was dit punt natuurlijk niet helemaal. Martin Berendse, directeur van de Amsterdamse OBA,  schreef in 2023 al eens een opiniestuk hierover in de Volkskrant. En het punt staat ook in het landelijke bibliotheekconvenant.  Maar wat helder is, is dat de politiek tot actie maant en niet alleen tot onderzoek. 

En tot slot: inmiddels hebben zich bij mij in ieder geval al een paar bibliotheken gemeld die een gratis lidmaatschap overwegen zonder restricties: dus geen beperking op het aantal uitleningen. Ja, daar zitten nog wel wat voetangels zoals een fiscaal probleem en de online bibliotheek. Maar zelfs voor het fiscale probleem - de BTW-verrekening loopt gevaar als de eigen inkomsten dalen - heb ik al creatieve oplossingen gehoord. Het is dus niet de vraag óf er een eerste bibliotheek komt die dit gaat doen maar wanneer. 

Klein en dapper: bibliotheken die doorknokken voor kleine successen

Nou, mooi hoor al die media-aandacht. En heel fijn ook voor onze sector. Maar het leven is niet altijd groots en meeslepend. Meestal niet zelfs.  

Dat merkte ik ook deze week nog weer eens toen ik opnieuw met een groep wethouders om tafel zat om een bibliotheek te ondersteunen voor het goede gesprek over ambitie. De betreffende bibliotheek krijgt al jaren geen indexering en nu er wat extra geld komt van het Rijk, wil de gemeente dit niet aan de bibliotheek geven. Want de gemeente heeft zelf te kampen met een ravijnjaar. Ik snap de situatie van gemeenten maar het steekt wel. Al jaren zorgen wij voor creatieve oplossingen met meer samenwerking of meer vrijwilligers. Stel je toch eens voor dat wij tegen de gemeenten zouden zeggen dat ze wel met meer vrijwilligers kunnen werken of meer aan sponsoring moeten doen... 

Nee, het is hard werken om ook kleine successen te halen. En ik haal twee voorbeelden aan waar u zelf simpel bij kunt helpen. 

Klein en dapper no. 1: de mediatheek van Het Vlier

Het eerste voorbeeld is wel op het randje van het openbaar bibliotheekwerk. Het gaat namelijk om een mediatheek van een middelbare school. In dit geval de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum in mijn eigen stad Deventer. Die schoolmediatheken hebben het niet makkelijk. Ze moeten vaak met weinig middelen toch veel werk verzetten. De Stichting Lezen bracht hier in 2023 nog een onderzoeksrapport over uit waarin werd geconstateerd dat in de laatste drie jaar een kwart (!) van de schoolmediatheken was verdwenen.  

Om de aandacht voor goede schoolmediatheken te stimuleren wordt dit jaar de Nationale Mediatheek Trofee uitgereikt. Er zijn er drie mediatheken genomineerd: het Barlaeus in Amsterdam, Het Vlier in Deventer en Praktiq in Goes. Twee van mijn drie kinderen maakten met plezier gebruik van de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum dus kan ik met een gerust hart zeggen dat je daarop kunt stemmen. Dat stemmen kan via deze link en daar kun je ook de filmpjes zien van alle kandidaten. Stem! Kleine moeite, groot plezier. Dank alvast.

Klein en dapper no. 2: de Bibliotheek Nijkerk

Het tweede voorbeeld dat laat zien dat je wat moed en creativiteit nodig hebt om je spullen bij elkaar te krijgen komt van de bibliotheek Nijkerk. Zij gaan de bibliotheek vernieuwen maar missen nog € 20.000,-.  Dan kun je denken: jammer dan, het gaat niet door want we hebben het geld niet. Niet deze bibliotheek. Deze bibliotheek besloot daarom een crowdfunding te starten. Dat is niet zo heel gebruikelijk in onze sector en daarom des te interessanter om eens te bekijken. 

Als je deze link volgt kom je op de pagina van Nijkerk terecht. 

Op de speciale donatiesite meldt de bibliotheek het volgende over de actie:

We zijn dankbaar voor de subsidie die we van de gemeente Nijkerk ontvangen om onze wettelijke taken te kunnen uitvoeren. Dankzij deze subsidie kunnen we blijven inzetten op lezen, leren en verbinden. Tegelijkertijd zijn we als zelfstandige stichting ook zelf verantwoordelijk voor ons gebouw – en dus voor de inrichting, het onderhoud en de vernieuwing ervan. Vandaar dat we een beroep doen op onze relaties en de inwoners van de gemeente Nijkerk.

Om het laatste gedeelde van de verbouwing te realiseren, hebben we nog € 20.000,- nodig. Dit bedrag wordt direct geïnvesteerd in de herinrichting van de bibliotheek. We willen een instructieruimte creëren voor het geven van taallessen en workshops. 

Je kunt verschillende bedragen doneren waar ook een tegenprestatie tegenover staat. Dat is echt leuk gedaan door deze bibliotheek. Ik heb met liefde een donatie gegeven en als je dit ook een leuk initiatief vindt om te volgen, laat dan een bedragje achter dat je missen kan.

En even terug naar het voorbeeld van het ravijnjaar: ik moet de eerste gemeente nog vinden die het aandurft om zo het geld voor de verbouwing van het gemeentehuis bij elkaar te krijgen.  

Van groots en meeslepend naar klein en dapper

Het is mooi dat bibliotheken landelijk zo in de belangstelling staan. Het is prachtig dat er miljoenen worden gealloceerd. En het is fijn dat we telkens de landelijke media halen. Ja, dat lijkt groots en meeslepend. De sector heeft ontegenzeggelijk het tij mee. 

Dat dat tij zo mee zit, komt doordat op al die plekken van de kleinste schoolmediatheek tot de grootste bibliotheek zo hard gebikkeld wordt. Gebikkeld, gebuffeld en gezweet. De eindjes worden aan elkaar geknopt, knopen geteld en creatieve oplossingen verzonnen. En dat allemaal om voor inwoners van stad of dorp of voor leerlingen van een school relevante en waardevolle diensten te bieden die betekenisvol zijn in ieders leven. En dat gaat vaak niet met een knal maar gaat stap voor stap. En ik gaf u hier twee voorbeelden van kleine en dappere initiatieven. Maar u en ik weten dat in elke gemeente zo gebuffeld wordt. 

Klein en dapper en groots en meeslepend liggen dus dichter bij elkaar dan u denkt.

Georges en Mark gluren bij de zuiderburen.... deel 5 en slot: Zwaar onder de indruk van Gent, zowel om de Krook als Cultuurconnect

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

Vandaag deel 5 en slot: Zwaar onder de indruk van Gent, zowel van de bibliotheek als van Cultuurconnect.  Wat zijn hier een meters afgelegd.

De Krook Gent: Een fantastisch cadeau aan de stad

Dag 4, of is het dag 3? Geen idee eigenlijk bedenk ik me terwijl we vroeg in de ochtend vanuit Antwerpen naar Gent rijden. Op het programma vanmorgen staat een bezoek aan De Krook. Vanuit de parkeergarage zien we het imposante gebouw al liggen. Schitterende architectuur. Niets meer en niets minder. En als we doorpraten blijkt het ook qua organisatorische en bestuurlijke opzet de bibliotheek te die het meest Nederlands aandoet.

Directeur Krist Biebauw en Ingrid Verdonck ontvangen ons hartelijk en nemen ons mee in het reilen en zeilen van De Krook. Over het bouwtraject met besluit ertoe in 2005 tot en met de opening in 2017. In de partnerschappen met Universiteit Gent en IMEC die ook in het imposante gebouw zitten en wat dat oplevert aan kruisbestuiving. Over hoe Avansa Gent - zeg maar de Volksuniversiteit zoals wij dat kennen - vele workshops en cursussen aanbiedt in het kader van Leven Lang Ontwikkelen. Over de transformatie van klassieke bibliotheek tot de moderne bibliotheek van nu. Over de samenwerking met radiostation Urgent FM. Maar ook helaas bezuinigingen en het wegvallen van de Vlaamse ondersteuningsstructuur in 2015.

Van, voor en met Gent

Gent is een creatieve stad legt Krist uit en je moet vooral als bibliotheek samenwerken in programmeren, collectioneren en activiteiten. Een mooi voorbeeld is Comon Gent: waarbij via burgerparticipatie gewerkt wordt aan innovatieve oplossingen voor de stad. Het verbinden van de collectie aan actuele thema`s. Of de Huisbus waar je een brief kan posten voor een overledene en een kunstwerkje als antwoord krijgt. Want, ondanks beladen, maakt de dood ook deel uit van het leven en kan de bibliotheek een troostende werking bieden.

De bib voor jongeren: dat doen ze goed!

Na het gesprek in het jaloersmakende over Gent uitkijkende kantoor van Krist lopen we door het gebouw en zien we met eigen ogen hoeveel studenten en jongeren ook hier aan het studeren zijn. En de faciliteiten die er binnen het gebouw zijn voor de jongeren. Daar kunnen we in Nederland echt nog wat van leren.

Mathieu of Wout

Terwijl Mark nog met Ingrid doorpraat over de Digipunten, een beetje vergelijkbaar met onze IDO`s,  kletsen Krist en ik nog wat over wielrennen en wie de aankomende Parijs Roubaix gaat winnen. We komen er niet uit en tja, het zal toch wel Tadej worden. Al trappenlopend door het hele gebouw, wat een vierkante meters biedt deze stad aan, hebben we alles bij elkaar wel een bergetappe afgelegd. Het pand is zo omvangrijk dat het enige nadeel misschien wel is of de inwoner wel kan overzien hoeveel er wel niet in de Krook te vinden is.

Cultuurconnect: stoer doorstappen met bibliotheeksysteem en innovatie

Op de bovenste verdieping van De Krook is Cultuurconnect gehuisvest. Daar worden we ontvangen door Ilke Froyen, Johan Mijs, Merijn Callens en Karel Scherpereel. Cultuurconnect ondersteunt openbare bibliotheken en cultuur- en gemeenschapscentra bij hun digitale uitdagingen. Men werkt met iets minder dan 50  FTE aan die opdracht. Ze zijn vooral bekend - ook wel in Nederland - van het eengemaakt bibliotheeksysteem. Maar ze doen meer. Wij zijn vooral benieuwd hoe het met dat gezamenlijke bibliotheeksysteem gaat maar ook wat zij nu als vervolg voor zich zien. 

Ik schrijf al sinds 2015 over de ontwikkeling van dat Vlaamse bibliotheeksysteem. In 2018 begon men met de uitrol en in 2023 werd de laatste bibliotheek aangesloten. Die laatste bibliotheek was overigens De Krook, waar men nu dus ook gehuisvest is. 

Van basisinfrastrcutuur tot innovatieagenda

Cultuurconnect werkt in opdracht van de Vlaamse overheid voor bibliotheken en cultuurpodia en biedt daarvoor een pakket aan digitale diensten aan. Dat loopt van een basisinfrastructuur via content naar beleven en inspireren naar een innovatieagenda. De financiering per lijn kan wat verschillen. Sommige delen worden volledig betaald door de Vlaamse overheid en sommige delen kennen een gemixte financiering met de gebruiker. Zo betalen bibliotheken grofweg 1/3 zelf voor het bibliotheeksysteem en betaalt de Vlaamse overheid 2/3. Zo'n verdeling kent een historische grondslag omdat in het verleden de provincies het bibliotheeksysteem (grotendeels) betaalden. De provincies werden ontheven van cultuurtaken en het werd overgeheveld naar de Vlaamse overheid. Dit was overigens gelijk de reden om het bibliotheeksysteem - dat voornamelijk op provinciaal niveau georganiseerd was - te verplaatsen naar het Vlaams niveau. Overigens betalen de de bibliotheken in totaal nu zo'n 30% minder voor hun bibliotheeksysteemlicentie dan in het verleden. 

En hoe gaat het nu?

En hoe gaat het nu met dit bibliotheeksysteem? Wat we vooral terughoren is dat het bibliotheeksysteem als een volstrekt logisch feit is ingedaald. Dit horen we zowel van de bibliotheken als van Cultuurconnect. Niemand wil meer terug naar de situatie van vroeger met alle versnippering en wisselende kwaliteiten en veel zaken die er nu zijn worden al als 'gewoon' ervaren. In dure termen zeggen we dan dat het een 'commodity' is geworden maar alle systemen in de lucht houden, verbeteren en tijdig vervangen blijft echter een grote uitdaging voor Cultuurconnect en de productgroepen.

. 

Eén van de stappen die veel bibliotheken hebben gezet is dat men is gaan werken in regio's. Men maakt één ledenbestand en één reglement en gebruikers kunnen in alle bibliotheken betalen, ook als ze lid zijn bij een andere bibliotheek. Het lijkt op de Nederlandse basisbibliotheken maar dan nog wat losser georganiseerd. 

Andere zaken

Ondertussen gaat Cultuurconnect vrolijk verder. Wat opvalt is hoe coöperatief Cultuurconnect werkt. Initiatieven moeten van 'onderop' komen via tal van werkgroepen. 

Cultuurconnect werkt aan een ambitieuze innovatieagenda in 2024 met tal van projecten. Ze werken ook verder aan het verbeteren van de basisinfrastructuur, waaronder een mooi bibliotheekdashboard - dat is één van de vernieuwingen - waarin bibliotheken zowel van dag tot dag kunnen zien hoe het gaat en het is tegelijk een plek om maand- en jaarcijfers op te halen. 

Cultuurconnect werkt aan een mooi bibliotheekdashboard - dat is één van de vernieuwingen - waarin bibliotheken zowel van dag tot dag kunnen zien hoe het gaat en het is tegelijk een plek om maand- en jaarcijfers op te halen. In het verlengde daarvan kan ook een dashboard op Vlaams niveau worden gemaakt. Daarmee gaat men een beetje in de richting van het Bibliotheekdashboard van de Nederlandse bibliotheken. 

Voor het bibliotheeksysteem zijn een kleine tien personen aan het werk voor heel Vlaanderen. Daar zit ook de helpdesk bij die zo'n 20.000 vragen per jaar afhandelt.

Nederland en Vlaanderen?

Het is helder dat Cultuurconnect in de afgelopen jaren voor Vlaanderen stevig verder heeft gebouwd aan een basisvoorziening voor alle Vlaamse bibliotheken. Tegelijkertijd hebben ze een gezamenlijk innovatieagenda opgezet met een sterk coöperatief karakter. Natuurlijk gaat niet alles vanzelf en is het soms ook vallen en opstaan. Maar ik kijk er ook met enige jaloezie naar hoe ver men hiermee al in Vlaanderen is. En ik zie mensen die er stevig aan door blijven werken. 

We stellen nog de vraag of het denkbaar is dat de Nederlandse en Vlaamse systemen naar elkaar gaan groeien. Het antwoord daarop is dat we in Nederland nog veel kunnen leren van de kennis die is opgedaan in Vlaanderen maar één systeem voor zowel Nederland als Vlaanderen verwacht men toch niet op korte termijn. En ik denk dat ze gelijk hebben. 

Dag Vlaams land

En daarmee eindigt onze reis aan Vlaanderen. We nemen afscheid en zoeken een plekje om ons laatste artikel te tikken. Tegenover mij hoor ik de laptop van Georges zachtjes tikken. Hij schrijft zijn aandeel. We hebben veel geleerd van de Vlamingen en daarmee leer je ook altijd veel over jezelf. 

We komen nog eens terug op een paar conclusies of algemene observaties. Daarvoor is het nu nog te vroeg en we verwachten dat we dat nog samen doen met Bibliotheekblad en Meta. Maar laten we alvast zeggen dat we van eenieder onder de indruk waren: de maatschappelijke betrokkenheid van Permeke en Muntpunt, het prachtige landmark De Krook in Gent, de bevlogenheid van Willem Bongers, de fenomenale kracht van Jessica Jacobs en het stoere team van Cultuurconnect. Dank allen!

En voor de lezer thuis: het was een eer het zo met jullie te delen. We maken een kleine buiging voor jullie en klappen onze laptop dicht. 

Dag Vlaams land

En graag tot ziens.

Georges en Mark gluren bij de zuiderburen.... deel 4: Over een autobedrijf dat een bibliotheek werd waar de drie W's gelden en waarom Vlaamse bibliotheken meer ondersteuning verdienen

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

Waar we gisteren twee heren met een stevige visie spraken in Brussel, spreken we vandaag twee dames die de heren minstens naar de kroon steken. Vandaag in het Antwerpse spreken we met Katelijne Morreel van Permeke en Jessica Jacobs van de VVBAD. 

Permeke 

De dag begint vroeg met een hardlooprondje langs de Schelde. Mannen op middelbare leeftijd zullen we maar zeggen. Daarna door naar Permeke, de centrale bibliotheek van Antwerpen. De bibliotheek is nog niet open en fris en fruitig nemen we plaats in de rij van wachtende klanten. Vooral mannen valt ons op.

Directeur Katelijne Morreel ontvangt ons hartelijk en begint enthousiast aan haar verhaal over Permeke. Nee, niet de Permeke die we kennen als kunstenaar maar zijn neef. Hij was namelijk de eignaar van de Fordgarage waar de bibliotheek nu in gevestigd is. De ronde trap naar boven was vroeger een oprijbaan waarop auto's ook op de eerste verdieping konden worden gezet.  De Fordgarage, een winkel met voertuigen voor het lichaam, werd dus een bibliotheek, een winkel voor de voertuigen voor de geest. 

Die mannen stonder er dus niet voor auto's.  Maar het had alles te maken met de krantenafdeling aan het eind van de oprijbaan waar we al die mannen weer tegen komen. 

Jeugd- en opbouwwerk

De wijk waar Permeke in staat is een wijk met uitdagingen: veel dak- en thuislozen, armoede, weinig groen en veel nieuwkomers. De bibliotheek is echt een plek voor iedereen. Katelijne zegt dat hier gewerkt wordt volgens de drie W's: WiFi, WC en warmte. En ze heeft het over veel niet-begleide kinderen: kinderen die op jonge leeftijd al lange tijd in de bibliotheek verblijven omdat het daar beter is dan thuis. En veel medewerkers van Permeke kennen die kinderen en hebben er ook speciale aandacht voor.

Juist daarom is Katelijne trots dat hier de centrale bibliotheek gevestigd is in plaats van op een AAA-locatie in de binnenstad. Permeke is dan ook meer een grote wijkbibliotheek dan een landmark. En om eerlijk te zijn: dat is volstrekt passend op deze plek. Er wordt namelijk enorm bijgedragen aan jeugd- en opbouwwerk. Dat uit zich in alle activiteiten die de bibliotheek onderneemt. Van de binnentuin waar vrouwen met een migratieachtergrond deelnemen aan inburgeringsactiviteiten tot de diversiteit in collectie en taalaanbod tot een Zadenbib.

Wel brengt het uitdagingen voor het personeel met zich mee: opbouw- en jeugdwerk vergen andere competenties dan de ‘standaard’ bibliotheekskills. 

En wellicht ook niet onaardig om te melden in het kader van kinderen en jongeren: in Antwerpen wil men in 2028 overal een bibliotheek op school hebben. 

De Jongerenbib

Er zit een apart gebouwtje aan de voorkant  van Permeke en daar lopen we de Jongerenbib in. Verrek, dit lijkt wel wat op De Spot die we ook in Muntpunt zagen gisteren.  Ook dit was een gebouwtje waar vroeger horeca in zat. De Jongerenbib heeft aparte openingstijden en ingang waar jongeren zelf de collectie samenstellen, samenkomen en projecten en activiteiten oppakken. De Jongerenboard organiseert, Permeke faciliteert. Een enorm succes geeft Katelijne aan. Kijk dit zijn de mooie voorbeelden waar we naar op zoek waren!

En dat is wat we nu ook wel kunnen zeggen: in Vlaanderen heeft die combinatie van opbouwwerk en bibliotheekwerk - en dan vooral gericht op jongeren - zich op een aantal plekken al heel ver ontwikkeld. Daar kunnen we echt nog van leren. Het feit dat bijna alle bibliotheken ook gemeentelijke instellingen zijn maakt de doorsteek naar andere gemeentelijke afdelingen wellicht makkelijker. 

Maar één ding is ons na het enthousiaste verhaal van Katelijne duidelijk: deze wijk gunnen we een grotere bibliotheek waar nog veel meer moois kan worden gedaan. De medewerkers van Permeke verdienen het om hun vleugels verder uit te slaan. 

VVBAD en Jessica Jacobs

Vanaf Permeke gaan we op het fietsje - we blijven Nederlanders - door naar de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie, de VVBAD. Jessica Jacobs is daar directeur van het bureau waar in totaal vier mensen werken. En die vier zetten zich in als belangenbehartiger voor openbare bibliotheken, archieven, ergoedbibliotheken, wetenschappelijke bibliotheken en documentatieafdelingen van bedrijven. Wie dat hoort weet al gelijk dat Jessica een duizendpoot moet zijn. In de tijd dat we haar spreken handelt ze handig tussendoor nog van alles af voor de ledendag die aanstaande is, houdt ze in de gaten hoe het met de treinstaking gaat die dag en ze voert ook nog charmant een gesprek met ons. 

Onze Nederlandse lezers zullen toch vooral het snelst de vergelijking maken met onze Vereniging van Openbare Bibliotheken maar het is echt een stukje kleiner en het heeft ook kenmerken van onze Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals. Je zou overigens kunnen zeggen dat waar ze in Vlaanderen één Jessica hebben, hebben wij twee Klazen.

Met Jessica praten we vooral over de bestuurlijke lijnen. Ze legt ons uit hoe de 'zorgplicht' voor bibliotheken in Vlaanderen in 2015 werd afgeschaft doordat  het decreet voor lokaal cultuurbeleid werd stopgezet. In dat decreet zat een geoormerkte financiering voor bibliotheken. De afschaffing deed de bibliotheken geen goed. Stap voor stap moest steeds meer met steeds minder worden gedaan. Steeds meer met steeds minder was ook de titel van het onderzoeksrapport dat in 2024 verscheen en dat was uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen. Daaruit bleek dat bibliotheekwerk overeind blijft maar dat dit wel sterk onder druk staat. Het rapport was een mogelijkheid om de politiek - die op dat moment voor verkiezingen stond - te beïnvloeden. En bibliotheken kwamen mede daardoor in het recente regeerakoord terecht. Daarin wordt aangegeven dat bibliotheken knooppunten voor regionale samenwerking moeten worden. 

De verwachting is dat op Vlaams niveau de overheid nu een visie zal opstellen voor bibliotheekwerk. Dit samen met de sector en de gemeenten en steden. Dat lijkt een aanzet tot wat in Nederland het bibliotheekconvenant werd maar zover is het nog lang niet. En met jaloezie kijkt Jessica dan ook naar dat convenant van de Nederlanders waar alle overheidslagen zich toch maar aan verbonden hebben. 

De VVBAD is een hardwerkende organisatie die met beperkte middelen veel moet doen. Ook hier geldt dus wel een beetje 'steeds meer met steeds minder'. Toch valt op hoe er eigenlijk in Vlaanderen geen echte ondersteunende organisaties zijn. De rol die in Nederland wordt gespeeld door de Koninklijke Bibliotheek en de Provinciale Ondersteuningsinstellingen ontbreekt grotendeels. Dat werkt versnippering in het bibliotheekwerk in de hand. Daarom is dat Boekenoverleg waar we het gisteren met huis deBuren over hadden zo belangrijk. En voor de Nederlanders: knijp uw handen dicht om die ondersteuningstructuur. Maar ik geef toe, ik preek hier natuurlijk wel voor eigen parochie. 

En overigens, het sterkt ons toch in de gedachte dat Vlaanderen en Nederland in praktische zin echt nog veel stappen als gezamenlijk stelsel zouden kunnen zetten.

Censuur

Eén van de laatste onderwerpen die we uitwisselen gaat nog over de mogelijke censuur in bibliotheken.  Ik noem hoe de week van de Lentekriebels een punt is in Nederland en dat ik me daar zorgen over maak. Die middag bezoeken we in het Fotomuseum van Antwerpen nog de tentoonstelling over de vrouwelijke oorlogsfotograaf Lee Miller. De vrouw die de verschrikkingen aan het front in beeld bracht met onder ander de iconische foto van haar in het bad van Hitler.  

Als ik uit de tentoonstelling kom en opnieuw onder de indruk ben van de verschrikkingen, zie ik op mijn telefoon dat er een statement is uitgegaan. Over de week van de Lentekriebels. Vrijheid en toegang tot alle informatie is dus nooit vanzelfsprekend. Zo dichtbij is het dus.

We kunnen dus ook niet anders dan afsluiten met dat statement. 

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 3: Over Vlamingen die gewoon lief zijn en Nederlandse en Vlaamse bibliotheken die wel in één stelsel kunnen

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: een bezoek aan twee bruisende Brusselse cultuurgrootheden: Roel van den Sigtenhorst (Muntpunt) en Willem Bongers-Dek (huis deBuren). En we verklappen vast: beiden vinden dat Vlaamse en Nederlandse bibliotheken best als één stelsel zouden kunnen functioneren. Of ze vinden het minstens een gedachtenexperiment waard. 

Muntpunt

Mark schreef in 2017 al eens over Muntpunt. Overigens braken er kort na zijn bezoek lelijke rellen uit voor de deur van deze bibliotheek. Het kenmerkt de spanning die soms kan ontstaan in deze Europese hoofdstad die een melting pot is van culturen. Maar op deze maandag vroeg in de ochtend is het nog uitermate rustig. Bij Muntpunt spreken we met Roel van den Sigtenhorst, directeur van het Muntpunt en voorheen MT-lid bij de OBA. Als iemand weet wat de verschillen zijn tussen Vlaanderen en Nederland zijn, moet hij het weten. 

Hij ontvangt ons in het nieuwe jongerenpunt De Spot - ontstaan door vertrek van de vierde horeca-ondernemer in elf jaar - en hij neemt ons mee in het Vlaamse bibliotheekwerk en zijn plannen voor Muntpunt. Hij is een man die overal kansen ziet en die kansen ook zorgvuldig verzilvert. 

Brussel is  voor ons onbegrijpelijk

Brussel is een gewest (zoals Vlaanderen en Wallonië) en bestaat uit negentien gemeenten. Samen vormen ze Brussel.  Elke gemeente kent zowel een franstalige als een nederlandstalige bibliotheek. Het zijn er dus 38 in totaal. Het heeft alles te maken met de officiële tweetaligheid van het gewest maar als buitenstaander vinden wij het natuurlijk bijzonder dat dat die twee talen niet in één gebouw kunnen. En dat is ook iets dat we niet kunnen begrijpen. Het zit diep in de ziel van dit land, legt Roel ons uit.

Muntpunt is ontstaan uit een fusie van de bibliotheek en een Uit-buro-achtige organisatie. Daardoor heeft Muntpunt van oudsher drie grote opgaven:

1.  Bibliotheekwerk
2.  Informatiepunt voor Vlamingen
3.  Communicatie over toerisme in Brussel

Muntpunt is geen gemeentelijke dienst zoals veel andere bibliotheken in Vlaanderen wel. Zo bent u bij, kunnen we naar de inhoud.

Drie grote crisissen vs. drie grote maatschappelijke opgaven

Waar we in Nederland drie grote maatschappelijke opgaven zien (Geletterde Samenleving, Participatie in de Informatiesamenleving en een Leven Lang Ontwikkelen) schetst Roel drie crisissen die de grond vormen waarop hij in de komende jaren wil acteren.

De drie crisissen die hij beschrijft zijn 1) de digitale crisis - de techniek gaat sneller dan de mens, 2) de institutionele crisis - mensen vertrouwen de instituten onvoldoende en  de 3) mentale en spirituele crisis - meer depressies, ecologische rampen en zingevingsvragen.  

Binnen die uitdagingen ziet Roel dat de bibliotheek vooral als platformorganisatie moet gaan werken en met allerlei relevante partners samen moet werken.  Daarbij ziet hij de bibliotheek als plek waar informatie beschikbaar is en je tal van vaardigheden kunt leren. Maar het is breder. Hij ziet ook een 'gids'-rol op tal van terreinen.  Dat doen we met menselijke connecties en dat alles met als doel om gemeenschappen en organisaties te faciliteren bij de presentatie van hun inhoud en aanbod. 

Jongerenhub De Spot

Een mooi voorbeeld van deze laatste ambitie is De Spot.  Brussel is de ‘jongste’ stad van België met een hoge jeugdwerkloosheid. In De Spot kunnen jongeren elkaar ontmoeten en er zijn coaches die helpen met school, uitval, begeleiding naar werk of gewoon een praatje maken. De projectleider voor De Spot is in dienst bij de bibliotheek en regelt de inzet van partnerorganisaties.

Wat Nederland kan leren van Vlaanderen

Als we Roel vragen wat Nederland kan leren van Vlaanderen, begint hij met een cryptisch vers: Vlamingen die naar Nederland gaan, gaan even, maar Nederlanders die naar Vlaanderen gaan, die blijven. Hij bedoelt daarmee dat het leeftempo in Vlaanderen aangenamer is. En doordat dat dat leeftempo prettiger is, kan er meer spontaan ontstaan en kan er meer worden genoten. Dat wenst hij Nederland toe, nu hij al een tijdje in Vlaanderen woont. En verder zegt hij dat Vlamingen gewoon liever en zachter zijn. De meesten hebben tijd voor een praatje en zijn oprecht geïnteresseerd. 

Zo, die kunnen we in onze zak steken. 

En verder: ja, we hebben hier het gratis lidmaatschap voor iedereen... niemand die dat hier gek vindt. 

Als we toch aan het vergelijken zijn geeft hij aan dat er ook in Vlaanderen gewerkt wordt aan een gezamenlijke agenda. Maar dat komt toch veel meer van bottum-up dan in Nederland. 

Wat Vlaanderen kan leren van Nederland

En ja, ook de Vlamingen kunnen nog wel een paar zaken leren van Nederland. De wetgeving is natuurlijk mooi zoals die er nu in Nederland aan komt. En het ook het convenant is ontlokt Roel de opmerking dat het een knap staaltje werk is om woorden te vinden waar iedereen zich achter kan scharen. Maar ook het werken als platformorganisatie is op veel plekken in Nederland al wel een stapje verder. En ja... in Nederland hebben jullie met de KB alle bibliotheekdata wel heel mooi op een rijtje. Dat is hier gewoon niet.

De slotvraag is dan nog als we alles zo gehoord hebben: kunnen Vlaanderen en Nederland niet één bibliotheekstelsel vormen? Daar ziet Roel - behalve bestuurlijk - veel mogelijkheden in.  

Huis deBuren

Van Muntpunt naar huis deBuren is een maar een kleine 100 meter. En daar ontmoeten we Willem Bongers-Dek.

Ook Willem Bongers-Dek, directeur van huis deBuren, is een Nederlandse Vlaming. Opgegroeid in Brabants Nederland, al tijden wonend in Antwerpen en werkend in Brussel. Huis deBuren beschrijft zichzelf als volgt op hun website:

'deBuren bevordert de culturele en maatschappelijke samenwerking en uitwisseling tussen Vlaanderen en Nederland door te presenteren, te produceren, te inspireren en te verbinden.We zijn Vlaams-Nederlands in alles wat we doen. We streven naar inclusie, stimuleren talentontwikkeling en werken duurzaam'

Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren wordt gesteund door de Nederlandse en Vlaamse overheden op basis van een vijfjarige beheersovereenkomst. In Vlaanderen valt dit onder de bevoegdheid van de minister van Cultuur, aan Nederlandse zijde delen de ministers van OCW en van Buitenlandse Zaken die verantwoordelijkheid.

Het is een heerlijke organisatie waar ik gelijk verliefd op word. De organisatie draait namelijk gewoon om literatuur. Goede literatuur. Je kunt er gewoon blij worden van literaire cross-overs, debatten en lobby voor aandacht voor het boek. En Willem is daar de vrolijke maar ozo handige kapitein van. 

We spreken met Willem over tal van zaken maar het meest zijn wij onder de indruk van het Vlaamse Boekenoverleg. Dat Boekenoverleg, waar Willem de voorzitter van is, is een overleg waar uitgevers, bibliotheken, uitgevers, auteurs, erfgoedinstellingen en literaire organisaties met elkaar overleggen om gezamenlijk op te komen voor het politieke belang van het boek. Het is een groot en omvangrijk overleg waar verschillende belangen bij elkaar komen, geeft Willem aan. Het gaat zowel om de non-profit belangen van bibliotheken als de commerciële belangen van uitgevers. 

Dit Boekenoverleg organiseert met enige regelmaat - maar ook altijd vóór de verkiezingen - een bijeenkomst met Vlaamse politici. Die bijeenkomst noemt men De Staat van het Boek.  De partijen in het Boekenoverleg komen gezamenlijk met een statement voor de politiek en tijdens de bijeenkomst worden tal van politici bevraagd om hierop reactie te geven. Dat heeft voor veel goeds gezorgd in brede zin voor iedereen die bij boeken betrokken is. En het is ook mooi om te zien dat bibliotheken nu mee opkomen voor belangen van uitgevers en andersom, geeft Willem aan.

Wat Nederland kan leren: Cultuurconnect

Hoewel wij zelf dit Boekenoverleg echt een heel goed punt vinden, dat we graag importeren naar Nederland, noemt Willem zelf toch iets anders. En dan wijst hij toch op de kracht van Cultuurconnect, een organisatie die we overmorgen nog zullen bezoeken. Hij prijst het hoe zij hebben gezorgd voor één bibliotheeksysteem in Vlaanderen maar hoe zij nu snel verder gaan met innovatie. Dat punt laten we hier verder even liggen want deze organisatie spreken we dus nog. 

Als we vragen wat Nederland nog meer kan leren van Vlaanderen, geeft hij aan dat dat is, hoe in Vlaanderen veel sterker van onderop wordt gewerkt. Of in lelijk Engels: bottom-up. Men zoekt elkaar meer op in Vlaanderen en de afstand tot de politiek - door parlementariërs uit eigen regio - is gewoon kleiner. In Vlaanderen krijg je makkelijker de minister te spreken. Dat scheelt, zegt Willem. Er is sprake van een wat grotere informele machtsstructuur waardoor je makkelijker zaken geregeld krijgt. 

Ook hem stelden we de slotvraag of Vlaamse en Nederlandse bibliotheken niet samen één stelsel kunnen vormen met elkaar? Hij valt heel even stil maar zegt vervolgens dat dit op zijn  minst een goed gedachtenexperiment zou zijn. Maar bestuurlijk zal het niet eenvoudig zijn.  

Willem is iemand waar we nog uren mee door kunnen praten. Niet alleen over overleg of lobby maar vooral over literatuur. Helaas wordt hij al weer weggeroepen voor een volgend overleg. Bij het afscheid drukt hij me nog het boek 'De Aftocht' in de hand. Een boek waarbij 35 kunstenaars reflecteren op de coronacrisis aan de hand van het het slotgedicht van Bezette stad van Paul van Ostaijen.

De eerste pagina - het begin van het orginele gedicht van Van Ostaijen over de Eerste Wereldoorlog die voorbij was en de troepen die vertrokken - geven we hier. In een wereld waar onderhandeld wordt over de aftocht, laat het gelijk voelen wat literatuur doet. Leve de lieve Vlamingen en leve de literatuur!

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 2: Over de mannen die geloofden in wereldvrede door goede informatie

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: een zondags bezoek aan het volstrekt verlaten museum Mundaneum....

Een man heet ons in het museum in fris Frans welkom. Maar verder is het stil. En leeg. Wij zijn die middag de enige twee gasten die interesse tonen voor het Mundaneum dat aandacht besteed aan het gedachtengoed van Paul Otlet en Henri La Fontaine. 

In het lege museum zijn de resten van het megalomane project van Paul Otlet te vinden genaamd de Universele bibliografie. Mark schreef er eerder al eens over.  Die Universele Biografie was een poging om alle kennis van de hele wereld op cataloguskaartjes te zetten. We zien rijen en rijen van fichekasten waarmee Otlet en zijn compagnon La Fontaine alle informatie, kranten en wetenschap van de wereld probeerden te vangen. Het project komt natuurlijk nooit tot een voleinding.  De associaties met Het Bureau van Voskuil en met Lijmen/Het Been van Elsschot zijn nooit ver weg. 

Internet avant la lettre

Naast dit idee om via een universeel systeem informatie, literatuur, boeken en wetenschappelijke studies te ontsluiten bevat het Mundaneum ook de schetsen en uitwerkingen van hoe Otlet dit centraal wilde bewaren en naar de mensen wilde brengen. Vanuit een centrale plek zou de informatie via telefoon, radio, LP, film of televisie naar burgers moeten gaan. Inderdaad: internet avant la lettre inclusief analoge serverruimte en zoekmogelijkheden. De schetsen bekijkend viel me op dat dit zo ongeveer de manier zou zijn hoe een a-technisch iemand als ik vaak internet uitlegt aan mijn kinderen of mijn schoonouders.

Werelstad en wereldvrede

Een ander fascinerend project waar Otlet met architect De Corbussier aan werkte was ‘De Wereldstad’. Een stad gericht op wetenschap en kunst. ‘Stenen leggen rond ideeën’ was de slogan daaromheen. Ook dit project komt uiteindelijk niet verder dan de tekentafel. 

Otlet en La Fontaine streven telkens naar een hoger doel: vrede en democratie door burgers toegang te verschaffen tot alle informatie en dat op een universele manier. In de wetenschap dat goed geïnformeerde burgers geen reden hebben tot opstand of oorlog. Otlet en La Fontaine stonden ook aan de wieg van de oprichting van het Internationaal Bureau voor de Vrede. La Fontaine zal daar in 1913 - een jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog - nog de Nobelprijs voor de Vrede voor krijgen. Het internationaal bureau zal de aanzet zijn tot de oprichting van de Volkerenbond na de Eerste Wereldoorlog en daarmee weer de aanzet tot de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog.  Een vrije stroom aan informatie waar iedereen mee aan de slag kan. Kom er nog eens om in deze tijd van fake-nieuws en nieuwe censuur op bibliotheken. 

Geen Nederlandstalig boek

Er is geen Nederlandstalige biografie over Paul Otlet. Toch ironisch voor iemand die zelf alleen maar bezig was met informatie. En er blijft nog genoeg over aan vragen. Hoe zou dit hele systeem van Otlet aan bibliotheken en musea gekoppeld moeten worden? Dacht hij na over waar dit zou eindigen of zou het een onvoltooid werk blijven? Hoe kwamen Otlet en de mensen die de fiches volschreven eigenlijk aan al hun informatie over nieuw verschenen publicaties? Was er een selectiecriterium?

Het is terecht dat Otlet en La Fontaine een eigen museum hebben met het het Mundaneum. Maar stil is het er wel. Wie kent ze nog? Hoe kunnen we ze zo vergeten zijn? Met denkbeelden die de tijd ver vooruit waren en met ambities die nog steeds actueel zijn.

We lopen van het uitgestorven Mundaneum van Otlet en La Fontaine naar het plein van Bergen. Het zit er vol met vooral motorrijders.  Ja, hier zijn de mensen wel..... Velen zelfs. En wat zegt ons dat? 

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 1: voorpret

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: de voorpret

Nee, we zijn nog niet weg... dit is nog maar de voorpret. De 'we' uit de vorige zin zijn Georges Elissen en ondergetekende. We werken al wat jaren met elkaar samen en komen elkaar ook overal tegen. En vanaf zondag 23 maart zitten we samen een paar dagen in Vlaanderen en gaan we gluren bij onze zuiderburen. 

Vandaag leg ik uit welke pret er aan vooraf ging.

Elk jaar word me gevraagd: moet jij niet een scholing volgen? En dit jaar zei ik: kan ik niet een paar dagen naar Vlaanderen om daar te leren van hoe het daar gaat? Het antwoord van die fijne werkgever van me was: 'goed plan, maar deel je kennis wel'. Ik tikte Georges aan en vroeg of hij meeging. Daar hoefde Georges niet lang over na te denken.  

Onze route ziet er vanaf komende zondag als volgt uit.

De aanleiding om te kiezen voor onze zuiderburen ontstond eigenlijk vorig jaar en kende verschillende aanleidingen. 

De afschaffing van het bibliotheekdecreet

In mei 2024 schreef ik over het Vlaamse rapport 'Steeds meer met steeds minder'.  In Vlaanderen is het bibliotheekdecreet - zeg maar de bibliotheekwet - in 2015 afgeschaft. En daarmee ook geoormerkte financiering voor bibliotheken. De Vlamingen kijken daarom met enige jaloezie naar Nederland waar de zorgplicht wordt ingevoerd. Overigens zonder geoormerkte financiering. We over deze materie in gepsrek met Jessica Jacobs van de VVBAD, de Vlaamse Vereninging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie en met Willem Bongers-Dek, directeur bij het Vlaams-Nederlands Huis De Buren en voorzitter van het Boekenoverleg. 

Eéngemaakt bibliotheeksysteem

Een ontwikkeling waar de Vlamingen ons mijlenver voor zijn is die van een gezamenlijk bibliotheeksysteem. Dat bibliotheeksysteem wordt in de lucht gehouden door Cultuurconnect en we zullen ons bij laten praten over hoe het in Vlaanderen gaat en welke toekomstperspectieven zij ook zien. En natuurlijk zijn we ook breder benieuwd waar Cultuurconnect mee bezig is want zij worden genoemd als innovatief voorbeeld!

Bibliotheken

Verder bezoeken we een aantal aangeraden bibliotheken die vooruitstrevend zijn in programmering en uitstraling. In Brussel bezoeken we Muntpunt, in Antwerpen Permeke en in Gent gaan we naar De Krook. 

Mundaneum: een bijzonder stukje geschiedenis

We beginnen onze studietrip zondag bij het Mundaneum. Het Mundaneum is een museum in Bergen/Mons dat gaat over de initiniatieven van Paul Otlet en Henri La Fontaine. In juli 2024 schreef ik al eens over Paul Otlet en hoe hij in 1910 al de principes van het internet ontdekte. Dat bezoek wordt dus een soort bedevaart naar één van de grondleggers van de informatievak. 

Reis virtueel mee!

We geven jullie de kans om virtueel mee te reizen. Vanaf zondag kun je ons volgen. Met twee bezoeken per dag en een verslag geven we onszelf wel een redelijke uitdaging. Wij hopen dat het ons lukt. Laat gerust een berichtje achter op onze social mediakanalen als je tips of vragen voor ons hebt. Die nemen wij dan weer mee naar onze zuiderburen!

Tot die tijd zingen wij zachtjes de woorden van Jacques Brel:

Wanneer de Schelde blinkt in zuidelijke zon
En elke Vlaamse vrouw flaneert in zonjapon
Wanneer de eerste spin z'n lente-webben weeft
Of dampende het veld in juli zonlicht heeft
Wanneer de zuidenwind er schatert door het graan
Wanneer de zuidenwind er jubelt langs de baan
Dan juicht mijn land
Mijn vlakke land