Wat betekent het hoofdlijnenakkoord voor openbare bibliotheken? Vier observaties en één knagend gevoel

Deze nacht was men eruit: het hoofdlijnenakkoord van PVV, BBB, NSC en VVD lag er. Door velen onmogelijk gehouden en nog steeds zijn er wel twijfels over hoe houdbaar deze regering gaat worden. En in de vorm zou het extraparlementair moeten worden...Ik las het akkoord voor u met de bril van bibliotheken. Dat veel maatregelen dus nog veel discussie vragen en zelfs de vraag oproepen of het kan - ik noem bijvoorbeeld 22% minder rijksambtenaren in vier jaar - laat ik buiten beschouwing. 

Na lezing had ik vier observaties en één knagend gevoel... een beetje buikpuin zelfs. Weten hoe en wat? Lees dan verder. 

Observatie 1: Beleid voor bibliotheken gaat verder

Op de eerste plaats: bibliotheken worden in het hoofdlijnenakkoord niet genoemd. Dat was ook niet de verwachting. Maar daar kun je uit halen dat het ingezette beleid en de middelen die daarvoor gereserveerd waren gewoon doorgaan. De zorgplicht komt er dus gewoon.

Als het gaat om bezuinigingen wordt er binnen de cultuursector wel aangegeven dat de NPO € 100 miljoen (van € 900 miljoen) zou moeten inleveren. Bij cultuur is dat dus de bliksemafleider. Daarnaast staat er rijksbreed een oplopende bezuiniging ingeboekt van € 1 miljard op 'subsidies'. Dat zou binnen OCW nog kunnen leiden tot bezuinigingen. Dat zal niet zijn op het bedrag dat naar openbare bibliotheken gaat want dat is geen subsidie. Maar de Koninklijke Bibliotheek is bijvoorbeeld wel een gesubsidieerde rijksinstelling. 

Observatie 2: Grotere beschikbaarheid van hulp bij digitaal contact  

Het hoofdlijnenakkoord meldt het volgende over communicatie met de overheid:

'De bereikbaarheid van overheidsorganisaties voor burgers moet omhoog, onder meer door daadwerkelijke verruiming van de mogelijkheden, tijden en locaties voor contacten in persoon, meer tijdig en adequaat telefonisch contact en grotere beschikbaarheid van hulp bij digitaal contact. Bestaande niet-digitale communicatie door de overheid met burgers wordt gehandhaafd.'

Er moet zwaarder ingezet worden op hulp bij digitaal contact. De rol van Informatiepunten Digitale Overheid lijkt hiermee nog meer steun te krijgen. 

Observatie 3: Overheveling SPUKS naar gemeentefonds

In de financiële notitie wordt gemeld dat er eigenlijk geen SPUKS meer moeten zijn. Die moeten naar het gemeentefonds.

Bibliotheken weten inmiddels ook wat SPUKS zijn: specifieke uitkeringen voor gemeenten. Bibliotheken kennen de SPUK van de aanloopgelden die voor de zorgplicht beschikbaar kwamen. En daarnaast zijn de gelden voor de IDO ook een SPUK. Die SPUK van de IDO's zit overigens verankerd in de wet Modernisering Bestuurlijk Elektronisch Verkeer. Volgens mij moet die wet veranderd worden om het anders te kunnen doen dan een SPUK voor de IDO's. Maar ik kan het mis hebben. Overigens zou er bij zo'n overheveling ook een korting van 10% op komen omdat men denkt dat het dan goedkoper kan. Bijzondere gedachte, maar goed. Als het bedrag over zou gaan naar het gemeentefonds, zou het overigens wel geïndexeerd gaan worden. Dat is nu niet het geval. You lose some, you win some. 

Observatie 4: Verhoging BTW culturele goederen

Het huidige lage btw-tarief voor culturele goederen en diensten wordt grotendeels afgeschaft met ingang van het jaar 2026. Wat precies 'culturele goederen' zijn, is nog niet geheel duidelijk. Er wordt in ieder geval een uitzondering gemaakt voor dagrecreatie en bioscopen. Maar het lijkt er sterk op dat  BTW op bibliotheekcontributie dus dan van 9% naar 21% gaat.  

En één knagend gevoel bij een donkere wolk

Tot zover is dit regeerakkoord nog prima te doen voor bibliotheken. De BTW en de SPUK zijn punten die wellicht tot kleine verschuivingen leiden maar gezien de middelen die er ook komen vanuit het Rijk voor de zorgplicht en vanuit het Masterplan Basisvaardigheden, moet de sector zich hier niet door af laten leiden. Het blijft volle kracht vooruit. 

Er komen namelijk ook nog kansen bij extra gelden voor de regio of doordat er veel huizen bijgebouwd worden  in nieuwe wijken. En in nieuwe wijken wil je nieuwe bibliotheken. 

En toch, heb ik één punt waar ik wat pijn van in mijn buik krijg. En dat gaat over deze paragraaf:

'De huidige curriculumherziening wordt doorgezet. De kerndoelen worden herzien; het aantal wordt fors verminderd en er wordt focus aangebracht. De basisvaardigheden, lezen, schrijven en rekenen, krijgen absolute prioriteit. Doelen over relationele en seksuele voorlichting zijn neutraal en beter toegesneden op de leeftijd van leerlingen, in het bijzonder in het basisonderwijs.'

Lezen krijgt nog meer aandacht. En waarschijnlijk wordt het ook nog structureel geborgd met bibliotheken. Dat is mooi.

Maar.

Maar over wát je mag lezen, daar wordt óók wat over gezegd: 'Relationele en seksuele voorlichting zijn neutraal en beter toegesneden op de leeftijd van leerlingen, in het bijzonder in het basisonderwijs'. Dit is een eng zinnetje. Herinneren we ons de ophef nog rond Pim Lammers? Of de ophef in Florida over Stop-Woke-act waardoor boeken van Anne Frank of Marten Luther King niet meer uitgeleend mochten worden in schoolbibliotheken? 

Mag  er straks nog een boek over een gezin met twee vaders in de schoolbibliotheek staan? Mag je boeken hebben waarin voorkomt dat iemand twijfelt over zijn of haar gender? Komt er een boekenpolitie bij de Bibliotheek op school?  Allemaal vragen waarvan je hoopt dat het toch niet zo gaat zijn. En ik merk dat ik zelfs moeite heb om het op te schrijven. Omdat ik niet kan geloven dat dat kan gebeuren.

Maar dat iets niet kan gebeuren hebben we vaker gezegd de afgelopen jaren. En het gebeurde.

Dus: volle kracht vooruit maar af en toe toch over de schouder kijken of álle boeken nog steeds meekomen. 

Want alle boeken horen erbij. Net als alle mensen.

Met dank aan Klaas Gommers voor de mede-duiding. De VOB heeft zelf ook een overzicht van alle punten gepubliceerd. 

Wie het hoofdlijnenakkoord zelf wil lezen - toch nog 26 A4'tjes - kan hier terecht.  En voor de financiële bijlage kun je hier terecht.