De beste wensen voor 2024! Zelf heb ik twee weken achter de rug waarin mijn werk stil viel, ik wel wat zorg om naaste familie hield maar toch ook de tijd had om veel te lezen. En u kent inmiddels mijn motto: een bibliothecaris die niet af en toe een boek aanprijst is geen knip voor de neus waard. En omdat u natuurlijk allemaal als goed voornemen hebt om meer te gaan lezen, doe ik u hierbij drie tips. En zoals u van me gewend bent: ik houd van geschiedenis. En de afgelopen weken las ik een aantal boeken die zich ophouden in de periode tussen 1860 en 1945. Ik bespreek ze in chronologische volgorde.
De Zanzibardriehoek : een slavernijgeschiedenis 1860-1900
In de Zanzibardriehoek vertelt Bossenbroek over hoe de slavenhandel in Zanzibar en aansluitend in heel Oost-Afrika tot een einde komt. Zanzibar was lang de draaischijf waarover deze slavenhandel liep. Sinds de 7e eeuw zijn zo'n 14,5 miljoen Afrikanen totslaafgemaakten naar het Midden-Oosten en India verscheept.
Bossenbroek beschrijft de geschiedenis aan de hand van het leven van Jonh Kirk, een Britse diplomaat die zich eigenlijk zijn hele leven inzet voor de diplomatieke betrekkingen op Zanzibar. Kirk is iemand die zich actief en behendig inzet voor de afschaffing van de slavernij en daarmee de sympathie wint van de lezer. Maar Bossenbroek laat ook zien welke compromissen er in de diplomatie moeten worden gesloten met minder vlekkeloze figuren die toch macht bezitten zoals sultans of grote slavenhandelaren.
Ook Livingstone en Stanley, de ontdekkingsreiziger en de journalist, komen uitgebreid aan bod. Wie de Zanzibardriehoek heeft gelezen, ziet welke dubbele moraal er vaak schuil ging achter de afschaffing van de slavernij. Want die werd inderdaad afgeschaft maar er kwam een onvervalst kolonialisme voor terug waarbij Westerse landen elkaar proberen af te troeven bij het verwerven van ordinaire wingewesten. Dat koning Leopold van België de Kongo als persoonlijk bezit verwerft is daar wel het grootste voorbeeld van.
Bossenbroek vertelt vanuit de kleine levens als die van Kirk de grote geschiedenis en dat doet hij meesterlijk. Bossenbroek wordt overigens wel verweten dat hij het persoonlijk perspectief van de slachtoffers - de totslaafgemaakten - niet heeft ingevuld. Dat is inderdaad een terecht punt maar doet niets af aan de kwaliteit van zijn boek.
Leen De Zanzibardriehoek hier (ook als luisterboek)
Ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is
Nadat Vincent in 1917 omkomt in de oorlog bepaalt zijn moeder dat de brieven onaangeroerd moeten blijven. Totdat in 2008 Mies Haage door een toeval de brieven op het spoor komt. Vanaf dat moment gaat zij bezig met het vertalen, conserveren en napluizen van alle feiten uit de brieven die César schreef. Mies Haage, die in 2021 overleed, heeft niet meer meegemaakt dat het boek gepubliceerd is.
De brieven van de eenvoudige boerenzoon die in 1914 wordt opgeroepen voor het leger nemen je aan de hand mee door de oorlog. Waar we eerst nog het beeld hebben dat de oorlog in enige maanden afgelopen zal zijn, kantelt dat beeld na enige tijd. Het wordt helder dat het een lange en bittere strijd zal worden. En César Vincent zal zich op een gegeven moment ook onverholen uitspreken tegen deze oorlog die zoveel levens eist. Hij vraagt zich oprecht af of iedereen dan wellicht moet sterven voordat deze oorlog eindigt. De zinloosheid van deze loopgravenoorlog druipt van de bladzijden.
Een bijzonder moment is ook als César Vincent eindelijk eens op verlof mag naar zijn moeder en zus. Maar in plaats van uitrusten en een beetje vertroeteld worden, wordt hij daar door de moeder en zijn knecht hard aan het werk gezet. César die rekende op een beetje liefde en zachtmoedigheid is heftig teleurgesteld en verlaat het huis en meld zich vervroegd weer bij het front. Je hart breekt bij het lezen van die passages. Op 26 oktober 1917 komt César, na dat verlof vol verwijten, om bij de Slag om Malmaison. Ik lees vaak 's ochtends in bed en ik moet zeggen dat ik zo onder mijn dekbed me toch voelde alsof ik naast César Vincent in de loopgraven zat. Door de veelheid aan brieven en de hoge frequentie waar hij mee schreef, heb je het gevoel dat je de ontberingen meemaakt. De meesterlijke vertaling door Mies Haage doet de rest.
Leen Ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is hier (ook als ebook).
Denkdwang, hoe Ludwick Fleck de nazi's misleidde
In Block 50 waren verschillende kampbewoners samengebracht waarvan men dacht dat die gezamenlijk wel een vaccin zouden kunnen maken. Het was een wonderlijke mix van mensen. Van een biologiestudent tot een sportleraar. Het onderzoek staat onder leiding van de ijdele nazi-kamparts Erwin Ding. Met moderne apparatuur begint de groep ijverig maar volledig onkundig aan de ontwikkeling van dit vaccin. Op een gegeven moment, begin 1944, denkt men het vaccin gevonden te hebben. Maar het blijkt een collectief wensdenken te zijn.
Juist op dat moment komt Ludwick Fleck, een Joodse wetenschapper, het kamp binnen. Hij is overgekomen uit kamp Auschwitz om het team te versterken. Hij heeft direct door dat de ontdekking van het vaccin gebaseerd is op fouten en hij staat op het punt om dit de kampleiding te vertellen. Een aantal collega's maakt hem op dat moment duidelijk dat de leven van de circa 60 mensen in Block 50 op het spel staat als dat uit komt. Dat overtuigt Fleck en hij besluit het samen met enkelen voor zich te houden. En zo wordt in Buchenwald een grote hoeveelheid nep-vaccin gemaakt waar vele honderdduizenden Duitse soldaten mee ingespoten zullen worden. Fleck weet overigens wel hoe hij een echt vaccin moet maken. En telkens als gevraagd wordt om een controle-vaccin, stuurt hij het goede vaccin op. Op deze wijze blijft de misleiding onontdekt.
Van Gool speurt naar de medewerkers uit Block 50 en komt terecht bij een aantal Nederlanders uit een wat amateuristische verzetsgroep uit de Vredeskerk in Amsterdam. Zo krijgt het boek een mooi Nederlands randje.
Fleck schreef voor de oorlog al over collectieve denkdwang bij wetenschappelijke ontdekkingen. Collectieve denkdwang is dat we zo graag iets willen ontdekken dat we op een gegeven gaan zien wat we willen ontdekken. Ook al is het niet zo. Fleck komt in Buchenwald dus in de praktijk terecht van iets wat hij voor de oorlog al had beschreven. Van Gool weet zo een historische geschiedenis te combineren met een toegankelijk stukje wetenschapsfilosofie.
Zo begon dus het jaar 2024. Met een geschiedenis die reikt tot ver in onze eigen tijd. Want zoeken ook wij naar oplossingen voor grote maatschappelijke problemen of ongeneeslijke ziekten? En zien wij dan de oplossingen die we willen zien of zien we echt wat we moeten zien? Ook dit jaar gaan we weer met elkaar op zoek en zal ik ongetwijfeld ook veel onderzoeksresultaten laten zien.
Maar voor nu, wens ik jullie een mooi literair jaar toe met heel veel.... boeken!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten