zondag 27 juni 2021

Turmac Cultuurfabriek in Zevenaar: van een sigarettenfabriek naar een werkplaats voor een leven lang ontwikkelen


U bent met z'n allen wezen kijken bij het Groninger Forum en u hebt met grote verwondering een bezoek gebracht aan de Lochal in Tilburg. Ik ook, en ik was vol lof over die instellingen. Nog steeds trouwens. Maar soms zijn het niet de grote kathedralen die het meeste indruk maken maar de kleine kapelletjes met precies de juiste sfeer en lichtval. En soms is het geluk niet ver weg, maar ligt het gewoon bij je om de hoek.  Nou zoiets overkwam me deze week ook. Geïnteresseerd? Lees dan verder.

De afgelopen week bracht ik namelijk voor het eerst een bezoek aan de Turmac Cultuurfabriek in Zevenaar. De grote drager van deze fabriek is Liemers Kunstwerk!, een organisatie die bibliotheek, museum, theater, muziekschool, volksuniversiteit en nog een handvol andere functies omvat. Kunstwerk! werkt voor meerdere gemeenten in de Liemers.  

De Turmac Cultuurfabriek huisvest een bibliotheek, filmhuis, museum, kent een flink aantal lokalen voor allerlei cursussen en men heeft hier eigen horeca in het pand. Zevenaar zelf is een stadje met 25.000 inwoners. Een stadje dus zoals vele andere.

Van sigarettenfabriek naar cultuurfabriek

Turmac is herontwikkeld industrieel erfgoed. De cultuurfabriek was namelijk vroeger een sigarettenfabriek. In 1920 is het gebouwd en vele Zevenaren hebben hier gewerkt. 'Turmac' is dan ook een begrip. De naam Turmac komt van 'Turkish-Macedonian Tobacco Company’. Tot de jaren '60 werd onder die naam geproduceerd en later werd een het fabriek voor Peter Stuyvesant. Toenmalig directeur Alexander Orlow begon een kunstverzameling, de later wereldberoemde Peter Stuyvesant-collectie. Hij hing de werkplaatsen vol met werk van moderne kunstenaars als Karel Appel, Armando en Corneille om de werklust te stimuleren. De kunstcollectie is na sluiting van de fabriek voor een groot deel geveild maar er hangen nog enkele originele kunstwerken door het gebouw. Nu niet boven sigarettenmachines maar boven boekenkasten en 3D-printers.

Cultureel ondernemerschap

Het feit dat Zevenaar, met slechts 25.000 inwoners, zo'n cultuurfabriek heeft is een wonder van cultureel ondernemerschap. Bert Frölich, directeur van Liemers Kunstwerk! en die in Zevenaar ooit begon als directeur van het theater, heeft samen met de muziekschool en de bibliotheek, een nieuw cultureel fundament gelegd met een gecombineerde instelling die veel meer is dan de som der delen. In de afgelopen tien jaar heeft hij gebouwd aan samenvoeging van functies en gebouwen. Maar wel in die volgorde, eerst de mensen, dan de stenen. Ook het Groninger Forum deed het op die manier en ik denk dat het één van de geheimen van het succes is. Zo ontstond er een nieuwe afdeling educatie die zowel vanuit de muziekschool en cultuureducatie, museum als vanuit de bibliotheek de scholen benaderd. De gemeenten in de Liemers moeten hun handjes dichtknijpen met Bert Frölich en zijn team van cultureel ondernemers. Want in dezelfde periode had je ook alles kwijt kunnen raken. Want tel maar na: bankencrisis, overheveling van de jeugdzorg en nu corona. En er staat meer dan ooit...

Bibliotheek

De bibliotheek, die voorheen nog stand-alone in oud jaren-'80-pand zat, heeft hier een de plek gekregen die zo goed past bij de nieuwe functies. Veel verblijfs- en studieplekken, veel ruimtes waar met groepen geprogrammeerd kan worden. En prachtige kantoorruimtes die boven de fabriekshal zitten. 

Hoewel de bibliotheek zeker goed herkenbaar is in het pand, kent het een logische overgang naar horeca, naar museum en naar filmhuis. 


Geopend in Coronatijd

Het pand is open gegaan in april 2020, in coronatijd dus. Telkens volgens de regels van wat kon. Het komend jaar mag het pand dus hopelijk op volle toeren gaan draaien. Aan het museum wordt op dit moment nog gewerkt en dat verhuist officieel later dit jaar. 


Van sigarettenfabriek naar een werkplaats voor een leven lang ontwikkelen

Turmac was een begrip in Zevenaar. En het blijft een begrip maar met een nieuw lading. Het was een sigarettenfabriek en het is een werkplaats geworden voor een leven lang ontwikkelen. Een plek waar je kunt studeren en waar je films kunt kijken. Een plek waar je boeken kunt halen en allerhande cursussen kunt doen. Van computercursussen tot schilderen. 

Die sigaretten waren kankerverwekkend. Maar dit gebouw is kansenverwekkend.


Beste Bibliotheek van Nederland?

Het zijn vaak de grote bibliotheken en cultuurpaleizen die de prijs winnen voor Beste Bibliotheek van Nederland. Dat is natuurlijk helemaal verdiend maar eigenlijk hoort dit keer eigenlijk eens zo'n parel als Zevenaar te winnen. Voor dit jaar ben ik misschien al te laat maar dit zie ik dit maar vast als de openbare aanmelding voor volgend jaar.

Is er dan niets op aan te merken? Ik zie één gemiste kans. En dat is de balie van het gemeentehuis, die net een deur verder ligt. Die had geïntegreerd moeten worden in dit gebouw. Maar ik vermoed dat dat niet ligt aan Kunstwerk!

Wat ik nog vergat te vermelden is dat de bibliotheek van Liemers Kunstwerk! al jaren behoort tot de bibliotheken met de laagste subsidie per inwoner. Met zo weinig geld dit neerzetten in een relatief kleine gemeente en zo consquent jaar na jaar bouwen aan je organisatie en programma verdient meer dan een pluim. Om in de termen van kathedralen en kapelletjes te blijven: dat is zo ongeveer een wonder. Dus bibliotheekmanagers, wethouders en raadsleden: ontdek dat wonder van Zevenaar en ga op bedevaart naar dit kleine stadje. Geen kathedraal maar een kapelletje in vergelijking met die cultuurpaleizen. Maar een kapelletje waar je de ervaring van een een leven lang ontwikkelen elke dag kunt meemaken.  

Vijf sterren voor deze plek!

4 opmerkingen:

Wieneke zei

Hoi Mark,
Een heel leuk stuk! we zijn trots op de Turmac Cultuurfabriek. Wel één toevoeging: de gemeente zit wel degelijk in de Turmac Cultuurfabriek. De publieksbalies zijn gelijk links bij binnenkomst. En niet de vergeten, ook de sociale dienst (RSD de liemers), welzijnsorganisatie (Caleidoz), het Streekarchief (Streekarchivariaat de Liemers en Doesburg) en het Filmhuis (Filmhuis Zevenaar) bevinden zich in het pand. Een waar huzarenstukje!

Mark Deckers zei

@Wieneke: dank voor je toevoeging en aanvulling. Ik onderschrijf je toevoegingen graag en de gemeentebalie heb ik ook wel degelijk gezien. Maar het me zo mooi geleken dat die verschillende balies ook geïntegreerd hadden kunnen worden. Ik weet dat dat verduveld ingewikkeld is. Verder: alle lof voor al die partijen inderdaad.

Wieneke zei

Ja die integratie, dat ik nog een vak apart ;) En correctie: ik bedoelde natuurlijk gelijk rechts en niet gelijk links bij de entree :)

busseringrid zei

Ik ken het als sigarettenfabriek: fietste er elke dag langs op weg naar school... Dit is een betere beste ming! 👍