zaterdag 4 april 2020

Bibliotheken in crisistijd : deel 4



De kwestie: wel of niet laten afhalen of thuis bezorgen?
Ik neem u weer mee naar de bibliotheken in crisistijd. De regering maakte deze week bekend dat bibliotheken na 6 april nog niet open mogen. De datum schuift op naar 29 april en dan kijken we verder. Het zal dan zeker nog niet voorbij zijn. Het stelt bibliotheken voor een moeilijke vraag: zal ik wel of niet kleinschalig toch iets doen met uitlenen?

Rekkelijken en bevindelijken
Het is een precair onderwerp in bibliotheekland. Een thema dat het bibliotheekwerk in twee kampen lijkt te splitsen.  Het lijkt een discussie tussen 'rekkelijken' en 'bevindelijken'. De rekkelijken vinden dat 'contactloos' thuisbezorgen of afhalen nog wel kan. En de bevindelijken vinden dat bibliotheken die dat doen, medewerkers en gebruikers onnodig in gevaar brengen.


Op de eerste plaats: bibliotheken zijn van rijkswege gesloten. Wie op de coronapagina van het ministerie van OCW kijkt, ziet dat bibliotheken onder de thans geldende maatregelen vallen en minimaal tot en met 28 april hun deuren moeten sluiten. Over een gewone openstelling hoeven we dus helemaal geen discussie te hebben. Bibliotheken zijn met 60 miljoen bezoekers per jaar veruit de meest bezochte publieke instelling van Nederland.  Dat deze instellingen een bijdrage moeten leveren om mensen niet met elkaar in contact te brengen, lijkt zeer vanzelfsprekend. Kijk maar even naar bovenstaande lijstje: ze zijn allemaal dicht en de meeste zelfs al tot 1 juni. Dan is het feit dat wij voorlopig onder het regime vallen van 'tot en met 28 april' nog een milde variant.

De rekkelijken: afhalen en thuis bezorgen
De rekkelijken vinden dat je zo lang mogelijk er moet zijn voor inwoners. Men vindt dat het toch jammer is dat die reserveringen nu nog klaar staan. Dus laten we ze gaan bezorgen. Uiteraard zoals de post nu ook de pakketjes brengt: voor de deur zetten, aanbellen, stap achteruit en zonder contact afleveren. Soms gebeurt het thuis bezorgen in papieren tasjes omdat bekend is dat contactbesmetting minder snel via papier dan via plastic kan plaats vinden.

De initiatieven zijn hartverwarmend en de lezers zijn er erg blij mee.


Bibliotheken die inwoners boeken laten afhalen doen dat door een bepaald tijdstip af te spreken zodat niet meerdere mensen tegelijk elkaar tegen komen. Verder hanteren ze maatregelen als tafels met een breedte van 1,5 meter waardoor de lener en een bibliotheekmedewerker niet bij elkaar in de buurt komen.

Boeken die terugkomen worden door bibliotheken in quarantaine gezet en pas na een aantal dagen weer aangeraakt na ook nog ontsmet te zijn. Overigens meldt het RIVM dat de kans klein is dat door aanraking van oppervlakten besmet wordt met het coronavirus. Vooral de mens zelf is de grote besmetter.

Kijk maar eens naar bovenstaande filmpje op Biebtotbieb van Biblionet Groningen. De hele procedure is afgestemd met het RIVM en in orde bevonden. Het zijn dus zeer doordachte acties waarbij bibliotheken echt proberen om passende maatregelen te treffen.

Overigens snappen inwoners niet altijd waarom bibliotheken dicht zouden moeten zijn. Voor sommigen is de bibliotheek net zo belangrijk als de supermarkt. Lees bijgaande ingezonden brief maar. En ik hoor over wethouders die eigenlijk vinden dat bibliotheken best beperkt open kunnen. Overigens net als dat ik hoor dat er wethouders zijn die het heel verstandig vinden dat de bibliotheek dicht is. Ook daar zijn dus rekkelijken en bevindelijken.

De bevindelijken: binnen blijven


Dan het andere kamp. Die vinden dat alle bibliotheken dicht moeten zijn en blijven en dat alle menselijk contact moet worden uitgesloten. Op twitter kom ik openlijke terechtwijzingen tegen van bibliotheken met dit standpunt naar bibliotheken die toch een afhaalservice beginnen. Soms met bovenstaande plaat. Het zou overigens een mooie bumpersticker zijn als het niet zo'n triest gebeuren was.

En deze bevindelijken hebben natuurlijk altijd gelijk. Want medewerkers die op de fiets of met de auto rondrijden komen meer mensen tegen dan medewerkers die thuis werken. En datzelfde geldt voor medewerkers die een afhaalservice draaien. Binnen blijven is altijd nog minder risico. Als we zien dat we zoveel maatregelen nemen in dit land om verspreiding te voorkomen en toch elke dag zoveel mensen overlijden, dan zou je denken dat elk contact zoveel mogelijk vermeden zou moeten worden. Dat was ook de hele opzet van de maatregel. De rekkelijken zijn aan het marchanderen met dat uitgangspunt, vinden de bevindelijken.

Zo geeft een Amerikaans artikel bijvoorbeeld aan dat het virus lange tijd op plastic kan overleven en dat je wellicht de boekcollectie tussen één en veertien dagen in quarantaine moet zetten om zeker te zijn dat er nergens meer een virus op zit. Dat is dus nog strenger dan het beeld dat de rekkelijken gaven met hun RIVM-controle.

En ja, er zijn wethouders die wijzen naar andere bibliotheken die wel beperkt uitlenen en vragen stellen waarom dat bij deze bibliotheken niet zo is. Ik kan me wel voorstellen dat je dat niet leuk vindt als bibliotheekdirecteur die zelf niet bezorgt. Dacht je gezond bezig te zijn voor de inwoners van je gemeente, vind je wethouder dat je maar een risico moet nemen. Lekker dan.

Wie heeft gelijk?
Beide kampen zijn bloedserieus. De een als het gaat om dienstverlening, de ander als het gaat om gezondheid.

En er zit natuurlijk wel een discrepantie in de samenleving op dit punt. De McDrive - wat ik zelf geen essentiële voorziening vind in de samenleving - is gewoon geopend. Bouwmarkten, tuincentra en computerwinkels zijn open. Ik kan wel een nieuwe goudvis kopen maar niet een boek lenen. Ik snap dat dat voor sommigen wringt. Maar het is wel een slecht argument om ook een afhaalservice te beginnen. Als je zo redeneert, gaat helemaal niks dicht.

Want er zit natuurlijk wel enig opportunisme bij de bibliotheken die nu thuis bezorgen of afhalen en dat trots melden op Facebook of Twitter. Want laten we wel wezen: als alle 1.000 vestigingen dit gaan doen,  zijn we plotseling toch weer een grote speler en is het snel afgelopen. Dat lijkt me niet de juiste interpretatie van het feit dat we van rijkswege gesloten zijn. Dus zolang dit klein blijft en beperkt tot een aantal bibliotheken kan je dit standpunt wel verdedigen. Maar tegelijkertijd dwing je bibliotheken die dit niet doen tot een morele verdediging waarom zij dit niet doen. Ik snap de scherpte van die discussie wel.

Alternatieven
En voor mij is ook wel een overweging of er goede alternatieven zijn voor onze dienstverlening. Zelf ben ik een grote gebruiker van de bibliotheek en hou ik van papieren boeken. En ja, mijn voorraad bibliotheekboeken is op. Ik ben toch weer aan ebooks begonnen via de online bibliotheek. Werk dat? Ja hoor, ik lees via de app op mijn iPad en daar ga ik me de komende weken prima mee redden. Komt  zo meteen Thuisbieb er ook nog bij, dan hoor je mij echt niet meer klagen.

Valt daar nog veel te winnen? Zeker. Laatst rekende ik uit dat 23% van alle volwassen leden ongeveer is zoals ik: heeft wel een ebook-account maar gebruikt het niet vaak.  Dus misschien moeten we ons inzetten om juist mensen op afstand hiermee verder te helpen. Kunnen we telefonische spreekuren doen of spreekuren via Skype of Zoom organiseren?

En zo hoorde ik van een bibliotheek die het voornemen heeft om alle leden van boven de 70 of de 80 op te bellen. Om ze ze te vragen of ze ze ergens mee kunnen helpen. Overigens vermoed ik dat alleen dat telefoontje al 'goud' is voor veel mensen. Even laten weten dat je er bent.

En ook op activiteitengebied is nog veel te doen. Er zijn tal van voorbeelden van allerlei digitale activiteiten. Zelf had ik de afgelopen weken contact met Suzanna Jansen, de auteur van onder andere het Pauperparadijs. Zij wilde graag in deze tijd op een andere manier lezingen gaan geven. En zo begon ze theemomentjes op internet voor verschillende bibliotheken. In deze tijden vinden we dus alternatieve wegen. Kijk maar eens op haar website en wellicht is het ook iets voor jouw bibliotheek.

Tot slot
Wel of niet lokaal iets laten of bezorgen is een keus die elke bibliotheekdirecteur zelf moet afwegen. De algemene lijn is: van rijkswege zijn we gesloten. Er is geen verplichting om nu iets te doen en we zitten midden in de grootste gezondheidscrisis buiten oorlogstijd.

Met sluiten leveren wij op dit moment een bijdrage aan de oplossing van een groter probleem. Het kleinere probleem is dat mensen even geen boeken hebben. Door de gedwongen sluiting heeft de overheid aangegeven dat wij nu in dienst staan van de volksgezondheid. De vijf taken van de WSOB zijn daar nu echt even ondergeschikt aan.  Het heeft alleen zin dat kleinere probleem  - even geen boeken hebben - op te lossen als je blijft bijdragen aan dat grotere probleem - mensen zo weinig mogelijk contact laten hebben. Dat is de afweging die ieder moet maken.

Laten de bibliotheken die wel wat doen, beseffen dat wat zij doen alleen kan omdat niet iedereen dit doet. Wees dus terughoudend met trotse berichten over rondgebrachte boeken. Met deze berichten dwingt u uw collega's die dit niet doen tot een morele verdediging.

Betekent dat, dat de lokale initiatieven die nu lopen onverantwoord zijn? Ik kan dat niet zeggen. Ik ben geen specialist van het RIVM of van de GGD en van plaats tot plaats verschilt de opzet en omvang ook nog wel van elkaar. Laat je eigen situatie dus ook toetsen door de GGD of het RIVM. Wel zie ik dat iedereen het uiterst serieus neemt en dat tegelijkertijd  niks zonder risico is.

Het minste risico is inderdaad thuis blijven. Nee,ik schrijf u niets voor. En ik zie dat iedereen zorgvuldig de risico's weegt. Ik wens iedereen sterkte met hun werk, wijsheid in hun keuzes en bovenal gezondheid. Tot die tijd lees ik een maar ebook en prijs de dag dat ik weer een papieren boek kan lenen.

13 opmerkingen:

gerard kocx zei

beste Mark,

je gebruikt de argumenten om de bieb als voorziening te sluiten ook tegen de alternatieven van thuisbezorging e.d.
Volgens mij is dat niet juist. Zeker in deze tijd zou je het belang van de bieb moeten steunen door op creatieve wijzen de service aan te blijven bieden. Je hebt al eerder gewezen op voorbeelden van de service van collega bibliotheken. In Twente zie ik daar niets van en blijft met wachten, wachten, wachten.

Hartelijke groet,

gerard

Lianne Bibliotheek Veluwezoom zei

Genuanceerd verhaal Mark. Wij hebben ervoor gekozen een afhaalbieb te starten zonder lichamelijk contact. Tasjes in de sluis van de ingang. Binnendeur blijft dicht. Voor die grote hoeveelheid vooral oudere lezers die met dat prachtige digitale aanbod niets kunnen. Medewerkers doen dit heel graag. Maar wel op vrijwillige basis. Maar zeker , mensen thuis laten blijven is ook belangrijk. We zoeken naar een zo contactdoos mogelijke weg.

Mark Deckers zei

@Gerard: Op de eerste plaats: wat leuk om hier wat van je te horen en je een bijdrage te zien leveren. Ik hoop het jou en Jacintha goed gaat. Het argument om bibliotheken te sluiten, is het argument van de overheid. Wat ik overigens heel goed begrijp. Er moet inderdaad gezocht worden naar allerlei passende alternatieven waarbij de gezondheidsrisico's dan weer zorgvuldig gewogen moeten worden. Bij de Twentse bibliotheken zie ik veel digitale initiatieven voor schoolkinderen en volgens mij gaan zij zo meteen breed aan de slag met thuisbieb: de vakantiebieb in Coronatijd. Maar ik begrijp dat het jou nog niet allemaal snel genoeg gaat. :-)
@Lianne: Dank voor je aanvulling van hoe lokaal zo'n invulling gaat, hoe je zoekt naar passende oplossingen. Het onderstreept dat - welk standpunt je ook kiest - er zorgvuldig naar gezondheidsriscio's wordt gekeken.

gerard kocx zei

Beste Mark,

Mijn reactie is mn ontstaan doordat jouw artikel een steun vormt voor degenen die niet hard genoeg nadenken over het bieden van alternatieven.
Jij hebt een gezaghebbende stem en dan aanbevelen om stil te blijven zitten is voor koren op de molen van de afwachters.
Ik heb veel respect voor alle initiatieven om toch de klanten van dienst te kunnen zijn.
Als je medewerkers zou vragen om op vrijwillige basis ( en ze worden gewoon doorbetaald..) een veilige bijdrage te geven om media bij de klanten te krijgen verwacht ik een positief antwoord en laat de bieb zien dat ze van belang.
Hartelijke groet,

Gerard

Mark Deckers zei

@Gerard: Terwijl jij hier een pleidooi houdt om harder na te denken over alternatieven, reageert iemand op mijn LinkedIn-profiel juist briesend welke halve zolen nu nog met afhaalbibliotheken bezig gaan... Het tekent dat bibliotheekland diep verdeeld is. Ook ík heb veel respect voor initiatieven om nu lezers van dienst te zijn. Net als overigens dat ik respect heb voor bibliotheek die juist beslissen om dat niet te doen en alleen digitaal bezig te zijn. Om eerlijk te zijn: stilzitters-om-het-stilzitten ben ik nog niet tegen gekomen. Wel veel mensen die het verdraaid lastig vinden om een afweging te maken, wel mensen die kiezen om 100% digitaal te gaan en mensen die na zorgvuldige afweging aan de slag gaan.
Alle goeds Gerard!

Roos Biesheuvel zei

Onder de indruk van de genuanceerdheid en volledigheid van dit artikel (rekeninghoudend met mijn beperkte kennis over het coronavirus). Bedankt!

Mark Deckers zei

@Roos: dank voor het compliment!

Rena Breed zei

Ik ben van mening dat meneer Gerard Kocx nog al met een beschuldigend vingertje zwaait. Zeer ongepast in deze situatie. En waarom zo'n haast? Veligheid van de medewerkers moet altijd op de eerste plaats staan.
Aangezien nogal wat aspecten rond dit virus vaag en onduidelijk zijn, is naar mijn bescheiden mening voorzichtigheid geboden.
( Kan iemand voor een tweede keer zonder het te weten drager zijn? )
Inmiddels is reeds gebleken dat onze overheid en de RIVM in de aanloopfase nogal wat steekjes hebben laten vallen.
Bovendien kunnen wij de thuis situatie van de diverse medewerkers niet inschatten. Een medewerker met een zieke partner thuis, of iemand die tot de risicogroep behoort, zal zeker terughoudend willen zijn in het aanbieden van onze diensten. Nu zouden zij zij zich onder druk gezet voelen zich vooral niet aan te stellen.
Niet elk bibliotheek gebouw is trouwens geschikt als afhaalbibliotheek.
Ik vond het blog van Mark juist heel genuanceerd!

Mark Deckers zei

@Rena: dank voor je compliment. Het is lastig om een artikel te schrijven in deze tijd. De werkelijkheid verschuift steeds. Er komt een moment dat bibliotheken weer open gaan en dat zal gefaseerd gaan. Het is een lastige afweging hoe en wat en wanneer kan plaats vinden. En daar kan je met elkaar van mening over verschillen en ieder mag daar ook zijn mening over hebben. Maar uiteindelijk is de bibliotheek zelf verantwoordelijk en moet acteren op basis van de beste gegevens die je hebt. Dus ieder mag zijn mening hebben en daar mag een ander weer wat van vinden. Het zijn lastige vragen maar dank voor je reactie.

Rena zei

Inmddels zit in een 'werkgroep: 'bieb in coronatijd' over hoe we de dienstverlening weer kunnen oppakken. Met handschoenen aan inpakken, in papieren of plastic tas? Ontsmetten. Moeten we dat echt allemaal willen? Wetende dat in andere landen 2 meter aangehouden wordt ipv onze 1 1/2 m. Ik lees net dat een kwart van de geteste medewerkers van het ziekenhuis in 't Gooi/Hilversum besmet is. En daar zitten dus mensen bij die zich niet te ziek voelden om naar hun werk te gaan! Je moet/mag thuis blijven als je je niet fit voelt. Je weet nu al dat je dan met scheve ogen aangekeken wordt.
Nogmaals..waarom zoveel haast? Is het een geldkwestie? Moeten onze uitleen cijfers zelfs in deze situatie op peil blijven? Of zijn we echt zo lief voor onze leden?
Is het persé boeken aan de man willen brengen niet bijna dwangmatig? Gij zult lezen in voor- en tegenspoed?

Mark Deckers zei

@Rena: Hoe snel iets moet, weet ik niet. Het is niet de vraag óf we weer wat gaan doen maar wanneer... De partijen die nu een afhaalbieb verafschuwen, hebben over vier weken misschien zelf een afhaalbieb. Wie nu een afhaalbieb heeft is over vier weken misschien weer wat verder. Dat we 'zo maar' weer open kunnen is een illusie. Ik zie dat we flinke aanpassingen zullen moeten doen in de komende tijd en dat zal vele fasen kennen. Ik prijs me gelukkig dat wij ons druk kunnen maken over dit soort vragen. In andere sectoren zit met óf veel verder in de gezondheidscrisis (inderdaad de jouw genoemde gezondheidssector maar denk ook aan thuiszorg) óf men zit veel verder in de economische crisis en is mijn zijn baan niet meer zeker of heeft het grote financiële consequenties. Wat mij betreft is het nu een proces van zorgvuldig afwegen waar veel maatwerk in zit. De ene bibliotheek is de andere niet. Wat bij de ene kan, zal bij de ander niet kunnen. Maar over het geheel zie ik alle bibliotheken nog steeds zeer zorgvuldig afwegen.

Unknown zei

Misschien wat laat, maar van mij ook een reactie. Ik vond/vind deze column heel verhelderend. Vooral het argument van als we dit allemaal doen wordt het volume van bewegingen/uitlenging/ et cetera te groot. In de Bibliotheek Deventer waar ik werkberden we ons op de te nemen vervolgstappen. Naast het risicoloos aanprijzen van de digitale bibliotheek (helaas nog maar gevonden door 25% van onze volwassen leden, dagmoet echt beter kunnen) beraden we ons op vervolgstappen als de maatregelen versoepelen.

Gelukkig hoeven we dat niet alleen te doen en denken de POI SPN KB VNG OCW GGD en gemeente mee. Mijn persoonlijke insteek is dat we best even goed na mogen denken voor we iets opstarten en dat goed in de verf zetten. Maar vooral te bedenken Waarom (jawel met een hoofdletter :) ) je iets wil doen, het Hoe en Wat zal dan veel makkelijker in te vullen zijn.

Ik wens iedereen veel wijsheid en succes met de te volgen stappen en hoop dat we veel bijenkaar in de keuken mogen kijken om goede idee van elkaar over te kunnen nemen.

jeroen Nieuwenhuis, Bibliotheek Deventer

Mark Deckers zei

@Jeroen: wat aardig dat je hier reageert. Lang niet gesproken. Jullie ook veel wijsheid en vooral gezondheid.