dinsdag 28 juni 2016

Wat bibliotheken kunnen leren van de Brexit : 5 bescheiden tips en daarna gewoon weer aan het werk...




De Britten kozen afgelopen week met een nipte meerderheid voor het verlaten van de Europese Unie. Lijkt me nog een lastige keuze voor burgers: want kijk maar eens met wat voor filmpjes bijvoorbeeld het Brexit-kamp kwam en probeer de drogredenen maar eens te vinden als burger. En laten we eerlijk zijn: als ze  dit referendum in Nederland zouden houden, durven wij met elkaar niet de hand in het vuur te steken dat er bij ons anders gestemd zou worden. Onderbuik en ratio lopen kris-kras door elkaar. 

Maar het goede nieuws:  Bibliotheken kunnen nog veel leren van de Brexit. Want sinds de invoering van de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (de bibliotheekwet) zijn de bibliotheken officieel een stelsel. Een stelsel waarbij lokale bibliotheken, provinciale ondersteuningsinstellingen en de Koninklijke Bibliotheek de deelnemers vormen. Een club met ongeveer 160 deelnemers en met 160 verschillende financiers die het allemaal maar met elkaar moeten zien te rooien. In vergelijking daarmee is de Europese Unie - met slechts 28 deelnemers - een overzichtelijk klasje, niet waar? 

Waar zijn de Brexiteers in bibliotheekland?
Maar zijn er in ons midden dan ook bibliotheken die er uit willen stappen? Nou, niet zozeer bibliotheken maar wel gemeenten die flirten met commerciële aanbieders die geen deel uitmaken van het bibliotheekstelsel. De gemeenten Waterland en Buren kozen voor de Karmacbibliotheek en onlangs besloot ook de gemeente Lopik hiermee in zee te gaan.

De keuze door deze kleine gemeenten is altijd ingegeven door bezuinigingen. Gemeenten geven aan vooral een goedkope klassieke bibliotheek te willen hebben. Ze hebben nauwelijks boodschap aan de collectie Nederland, ondersteuning met de Bibliotheek op School of ondersteuning in het sociaal domein. Bibliotheken wijzen hun gemeenten er vervolgens op dat het versmallen van de opdracht aan de bibliotheek 'gevaarlijk' is en dat  uitstappen uit het stelsel leidt tot extra maatschappelijke kosten. Zie hier, een soortgelijke discussie tussen 'Brexit' en 'Bremain'

De kunst van samenwerken

Met andere woorden: het is niet vanzelfsprekend dat samenwerkingsverbanden 'zo maar' blijven voortbestaan. Samenwerken is een werkwoord. Wie daar meer over wil leren moet vooral de 'bijbel van samenwerking' lezen: 'Leren samenwerken tussen organisaties' van Kaats en Opheij. Zij omschrijven vijf gebieden waaraan in samenwerking gewerkt moet worden om samenwerking in stand te houden en zich te laten ontwikkelen: gezamenlijke ambitie, onderkenning van belangen, investeren in relaties, professionele organisatie en goede procesvoering. Wat kunnen bibliotheken met die wetenschap nu leren van de Brexit? Ik liep het boek nog eens door en komt tot vijf bescheiden tips.

Tip 1: Blijven investeren in gezamenlijke ambitie
De kern van samenwerking zit in een stevige gezamenlijke ambitie. Weten waar je met elkaar naar toe wilt. Bibliotheken hebben met het rapport Cohen best een gezamenlijke stip op de horizon gekregen. Maar het is een horizon waarvan grote bibliotheken zouden kunnen zeggen dat ze het alleen kunnen en waarvan kleine gemeenten kunnen zeggen dat 'al die nieuwigheid' niet hoeft.

Een verdere uitwerking van die ambitie waardoor een gezamenlijke prikkel ontstaat om verder te gaan met elkaar is wel nodig. En die is er ook met de de gezamenlijke innovatieagenda. Te meer omdat deze ook besproken zal worden met de provincies (via IPO) en de gemeenten (via VNG) waardoor ook vanuit de financiers een gezamenlijk kader kan ontstaan.

Thema's zijn nu benoemd in die innovatieagenda maar nu zal aankomen op het realiseren van concreet resultaat. Resultaat dat alleen gezamenlijk bereikt kan worden: zorg dat laaggeletterdheid verdwijnt uit Nederland, zorg dat bibliotheken gezamenlijk de essentiële hulpstructuur van de samenleving zijn en borg tegen veel lagere kosten de collectie Nederland. Dat soort perspectieven. Wie als stelsel verder wil, moet op dit punt blijven investeren.

Tip 2: Oog houden voor lokale belangen
Er is heel veel variatie tussen de financieringsniveaus van en de opvattingen over bibliotheekwerk bij de meer dan 300 gemeenten in Nederland. Bij bezuinigingen lijkt het soms alsof de gemeente 'de vijand' is geworden van de bibliotheek. Maar dat kan natuurlijk helemaal niet. De gemeente is de lokale opdrachtgever die er soms voor kiest om met veel minder geld verder te gaan.

Overstappen op een commerciële aanbieder betekent dan automatisch uit het stelsel stappen. Bibliotheken verdedigen zich dat men dan geen IBL meer heeft, niet meer kan 'gastlenen' en dat men geen ebooks meer heeft. Maar - zoals je ook ziet bij de Brexit - alleen angst is onvoldoende om je te verdedigen tegen deze fratsen.

Waarom geen oplossing zoeken juist in de samenwerking? Bibliotheken die te maken krijgen met bezuinigen, krijgen bijna geen bijval van andere bibliotheken. Bezuinigingen moet je zelf oplossen, lijkt het beeld. Terwijl je ook juist dan de samenwerking zou kunnen zoeken: hoe kan het stelsel gezamenlijk bezuinigingen te lijf gaan? Kun je samen sterker blijven door samen naar oplossingen te zoeken. Op dit punt heeft ons stelsel echt nog wat te leren.

Tip 3: Niet top-down maar wederzijds organiseren
Veel burgers zien Brussel als een grote bureaucratische molen waar tienduizenden ambtenaren werken. En zo zouden we ook naar bibliotheekwerk kunnen kijken: een grote KB en heel veel lokale directeuren. Nou, probeer daar maar een snel oplossingen voor elkaar te krijgen. Hier ligt een uitdaging in het organiseren van de samenwerking. Best lastig maar zeker niet onmogelijk.

Mijn tip: hou de organisatie licht. Overleg niet alleen met directeuren maar vooral met de mensen die op lokaal en provinciaal niveau uitvoeren. Waarom is de Bibliotheek op school zo succesvol? Ik denk dat dat komt omdat er een samenwerking is waar juist weinig directeuren in zitten maar juist veel consulenten en managers die het kunnen regelen. Waarom gaat de samenwerking met de Belastingdienst zo snel? Ik denk dat daar het zelfde antwoord geldt.  Organiseer met wederzijds enthousiasme en gun elkaar verantwoordelijkheid.

Tip 4: Successen samen vieren en eerlijk evalueren
Het bibliotheekcongres is een mooi voorbeeld hoe de sector samen bibliotheekwerk 'viert'. Alleen voor die gezamenlijkheid van het stelsel heb je dit soort evenementen nodig. Maar 'vieren' we het bibliotheekwerk ook genoeg samen met gemeenten? Voeden we hen genoeg in gezamenlijkheid?  De bibliotheken staan sinds enkele jaren op het VNG-congres maar van mij mag dat nog wel wat groter.

Ondanks het feit dat het bouwen van digitale infrastructuur niet eenvoudig is en vaak vertragingen kent, zijn er ook hele mooi cijfers om te laten zien. Zoals bijvoorbeeld Raymond Snijders kwartaal na kwartaal laat zien over ebooks. Dit soort cijfers moeten we veel breder uitdragen. Liggen deze cijfers ook bij wethouders en gedeputeerden?

Naast het vieren van succes, hoort hierbij ook het eerlijk evalueren. Werkt iets niet? Wees dan eerlijk, leg het op tafel en biedt een alternatief. In die zin vond ik de keus van de KB rondom het datawarehouse een moedige stap.

Tip 5: Laat je niet gijzelen door de Brexiteer
Als laatste: luister goed naar de belangen en doe daar recht aan maar laat je niet gijzelen. Als belangen op geen enkele manier overlappen of aansluiten, houdt het gewoon op.  Maar meestal is manipulatief gedrag in netwerken een teken dat ambities niet helder genoeg zijn of niet voldoende geïnternaliseerd. Men weet dan onvoldoende waarom men samenwerkt en als dat gebeurt wordt samenwerking een rituele dans. Leuk als je van dansen houdt maar niet als je iets wilt bereiken.

Tot slot
Vijf bescheiden tips. Want op dit gebied ben ik niet zo van de grote woorden en van allerlei 'organisatiedingen'. Wel van het lekker concreet samenwerken en mooie resultaten bereiken.  En misschien is dat eigenlijk wel tip nummer 6. Want wie dat in het oog houdt, werkt vaak heel vanzelfsprekend samen met anderen.

Voor mij is helder dat bibliotheken in Nederland samen een essentiële hulpstructuur kunnen zijn voor een snel veranderende samenleving. Minder laaggeletterden, meer participerende burgers, meer creatievelingen. In heel Nederland. Niet alleen in grote steden, ook op het platteland. Niet alleen voor Nederlanders met een goede opleiding maar ook voor die vluchteling die niet vooraan stond op school. Geen onbereikbaar perspectief maar een haalbaar doel dat met concrete resultaten door samenwerking te bereiken is.

Geen opmerkingen: