dinsdag 26 april 2016

Hoe je de mens kunt degenereren tot aanhangsel van ICT-systemen...

Van oudere ICT-collega's hoorde ik wel eens het verhaal dat hem in de jaren '80 wel eens de toegang is ontzegd tot de bibliotheek. De reden: de bibliothecarissen waren boos op  de automatisering. Nee, niet omdat het niet werkte of iets dergelijks maar omdat het werd ingevoerd. De kaartenbak zou verdwijnen en er zou een groot provinciaal systeem voor terug komen. Dat zou uiteraard ten koste gaan van banen. En sindsdien zijn bibliotheken met steeds minder menskracht gaan werken. We doen steeds meer  met steeds minder.

Een kleine bekentenis
En ik zal u een kleine bekentenis doen. Toen eind jaren '80, begin jaren '90 de geldautomaat werd ingevoerd heb ik nog lange tijd gewoon geld gehaald aan de balie. Dit omdat ik mezelf voorhield dat ik het prettiger vond om geld te halen bij een balie en dat ik het sneu vond voor die baliemedewerker die zijn baan zou verliezen door die gekke automaten. En verder vond ik het bizar dat mensen het nodig vonden om geld op de gekste momenten uit de muur te willen halen.... Ja, het kan verkeren.

Maar niet veel later voerden bibliotheken natuurlijk ook zelf zelfbedieningsbalies in. Sterker nog: ik kocht ze zelf, installeerde ze en onderhield ze. Het kan gek gaan.

De glazen kooi
De afgelopen dagen las ik het boek 'De glazen kooi : wat automatisering met ons doet' van Nicolass Carr. Een bijzonder boek omdat het ingaat tegen de huidge opvatting dat automatisering áltijd goed is. Trendwatchers verklaren zonder uitzondering dat we binnenkort allemaal in zelfrijdende auto's rijden en dat het aantal ongelukken dan drastisch zal dalen. Is dat zo, vraag Carr zich af? Zijn boek begint met een verhaaltje van een zelfrijdende auto: je komt thuis van een feestje, de auto brengt je thuis. Vlak voordat je thuis bent duikt er een hond op voor de auto. De auto berekent dat nu hard remmen een kans oplevert van 53% dat de hond het overleeft maar dat dit een kans oplevert van 18% dat de auto beschadigd raakt en een kans van 4% dat jezelf gewond raakt.

Wat moet de auto doen? En wat als de hond toch een kind bleek?

De eerste helft van het boek las ik met enige aversie. Ik merk dat ik zelf al helemaal vastzit in het vooruitgangsdenken door automatisering. En daarmee heb ik evenzeer gelijk als Carr: welke zegeningen heeft internet niet gebracht? We skypen over de hele wereld, iedereen kan over de hele wereld iets op de agenda zetten, er bestaan hele universiteiten op internet en ga zo nog maar een tijdje door. Dat sprookjesbeeld breekt Carr steentje voor steentje af. Carr schetst een beeld hoe de mens gedegenereerd wordt door machines. De mens mag nog letten op de geautomatiseerde processen maar heeft er geen werkelijke invloed meer op. Herkent u dat?

De jihad tegen vooruitgang
In het eerste deel van het boek heb je dus vooral het gevoel dat Carr een hater van digitalisering en automatisering. Een soort jihad tegen vooruitgang. Maar in het tweede deel kantelt dit. Carr schetst hoe je ook met automatisering om kunt gaan. Hoe je automatisering moet inzetten in het verlengde van ambacht, kunde en professionaliteit. Carr pleit voor hybride automatisering waarin mens en computer als een eenheid kunnen opereren en waarbij de mens het gevoel zal krijgen versterkt te worden in zijn krachten.

Don Quichotte
Hoezeer ik het verhaal van Carr ook ondersteun, ik weet dat het de opvatting is van een Don Quichotte. Hybride systemen halen het namelijk nooit. Ze zijn charmant maar leveren niet het meeste geld op. Als een eigenaar van productiemiddelen kan kiezen uit een hogere opbrengst met verdergaande automatisering of vakmanschap met geautomatiseerde ondersteuning dan weet ik - helaas - als wat zo'n investeerder in productiemiddelen gaat doen. De Unilevers, de Bayers en de Boeings van deze wereld kiezen dan voor de hoogste opbrengst. Als iets ons de crisis heeft geleerd dan is het dat je niet naief moet zijn over de macht van geld.



Dat is op grote schaal. Maar op kleine schaal heeft Carr zeker een punt.

Kijk nog eens naar je eigen kantoor- en bibliotheekautomatisering: word je ondersteund in je eigen professionaliteit en kunde? Of wordt je gedwongen tot een systeem omdat dat zo handig is voor de eigenaar van de productiemiddelen? Bovenstaande filmpje gebruikt ik jaren geleden al bij computercursussen en vroeg dan aan de deelnemers of dit herkenbaar was. Negen van de tien zeiden daar ja op. Er is dus zeker voor een ieder van ons wel wat te doen en in ons eigen werkgebied is er ook de ruimte om er op die manier mee om te gaan.

Het boek wees mij nog eens op hoeveel vooronderstellingen ik heb van automatisering die ik telkens weer klakkeloos meeneem. Een interessant boek voor mensen die het aandurven dat bij zichzelf nog eens te onderzoeken. En een goed boek voor al te technocratisch ingestoken ICT'ers die hun systeem verheffen tot norm en daarmee de mens degenereren tot aanhangsel van de samenleving zoals zij die kennen.  

Reserveer het boek via Literatuurplein (en ja, dat is ook zo'n automatiseringsysteem waar ik wel weer blij mee ben ;-)


1 opmerking:

Perry zei

Mark,
Dank voor de tip en de review. Fascinerend en helaas maar al te herkenbaar verhaal over de medische sector.
Perry