zaterdag 26 oktober 2013

Hoe Nederlands Amerika eigenlijk is, of, Hoe een boek langzaam je top-10 binnensluipt

U kent mij inmiddels als de liefhebber van bizarre geschiedenissen. De afgelopen weken kroop er langzaam een nieuw boek mijn top-10 binnen. Nou ja, nieuw: een boek uit 2004: 'Nieuw-Amsterdam' van Russel Shorto. Een kennis raadde het boek aan. Hoofdstuk na hoofdstuk ontrolde zich voor mij de bizarre geschiedenis van New York.

New York zien we tegenwoordig als de parel in de Amerikaanse kroon. De 'city that never sleeps' en hoe vaak is het niet bezongen als toegangspoort tot het land van de ongekende mogelijkheden. Het land waar de krantenjongen mediamagnaat kan worden. We weten dat we er iets mee te maken hebben als Nederlanders, maar wat ook al weer?

Even uw geheugen opfrissen
Even uw geheugen opfrissen. De tachtigjarige oorlog is volop aan de gang. De Nederlanders knokken tegen de Spanjaarden en de Engelsen. De VOC is bezig een goudhaantje te worden en het vermoeden bestaat dat er via Amerika een kortere route bestaat naar Indië. Hiervoor wordt de West Indische Compagnie opgericht. Rond 1600
huurt deze compagnie een Engelsman in - Hudson - die toevallig met wat kift ten opzicht van zijn eigen land staat. En dus gaat hij aan de slag bij de concurrent. Hij claimt namens Nederland de Hudsonbaai en de oevers die er omheen liggen. Daar liggen de wortels van het later New York. Overigens was Hudson een bijzonder eigenwijze kapitein die meermalen de routeorders in de wind sloeg en in plaats van oostwaarts gewoon westwaarts voer. Dat wordt overigens ook zijn dood. Hij sterft in de ijszee boven Canada en niet veel later sterft ook zijn zoon aan zijn vaders eigenwijsheid.

Puriteinen en piraten
Maar goed, op de plek waar Hudson het land claimt beginnen de Nederlanders een kolonie: Nieuw-Amsterdam. De Engelsen beginnen tegelijkertijd iets noordelijker ook een aantal kolonies. Daarbij moet je denken aan puriteinen: een soort biblebelt avant le lettre. Hetgeen overigens in stevig contrast stond met Nieuw-Amsterdam. Dat bestond uit zeelui, soldaten en ruige kolonisten die in Nederland niets meer te verliezen hadden. Naast ruig waren ze ook progressief. In Nederland heerste - in tegenstelling tot in Engeland - godsdienstvrijheid waardoor zeker in Amsterdam er een smeltkroes van culturen ontstond. Een smeltkroes waar wij onze welvaart in de gouden eeuw aan te danken hebben. Die smeltkroes zien we uitvergroot terug in Nieuw-Amsterdam.

In dat Nieuw-Amsterdam vindt een strijd plaats tussen de burgerbevolking die stevige inspraak willen hebben in het bestuur en de toch dictatoriale militair Stuyvesant. In feite zien we in Nieuw-Amsterdam de eerste knoppen van de bloesems van het democratisch bestuur. Iets wat pas anderhalve eeuw later zou uitmonden in de Franse revolutie. Shorto vertelt uitgebreid het levensverhaal van Adriaan van der Donck. Een levensverhaal dat grote gelijkenissen vertoont met dat van Obama.

Van Nieuw-Amsterdam naar New York
Terwijl  de Nederlanders hun energie stoppen in het bevechten van hun eigen bestuur, smeedden ondertussen de Engelsen een snood plan: de verovering van Nieuw-Amsterdam waardoor een aaneen gelegen gebied ontstaat. De Engelsen omsingelen Nieuw-Amsterdam maar Stuyvesant geeft zich na vredesonderhandelingen over. Zonder een druppel bloedvergieten. Stuyvesant weet overigens uit te onderhandelen dat Nieuw-Amsterdam deels een burgerbestuur zal krijgen. Waar Stuyvesant zo fel tegen was, dat regelt hij aan het eind. Hij moet gedacht hebben: alles beter dan de Engelsen.

Tussen 1600 en 1664 drukten de Nederlanders het stempel op New York. De open samenleving, de smeltkroes van culturen en allerelei liberale beginselen zijn regelrechte erfenissen van onze vroege geschiedenis. Shorto toont vervolgens aan hoe Engelse puriteinen met dit verhaal op de loop zijn gegaan en hoe zij de Nederlanders letterlijk uit de geschiedenisboekjes hebben gewist. Een verhaal waarvoor Shorto in 2003 in de New York Times al om een correctie vroeg.

Bizarre feitjes
Het boek staat vol met feitjes. Zo dacht ik ook altijd dat Suriname onderdeel uitmaakte van de vredesbesprekingen rond Nieuw-Amsterdam. Dat blijkt niet het geval. Nadat de Nederlanders  Nieuw-Amsterdam hadden opgegeven, kreeg men toch wat spijt en begon men een nieuwe oorlog tegen de Engelsen. En dat ging om Suriname. Dat ging overigens een stukje minder vriendelijk. De kanonskogels vlogen je daar om de oren en de Nederlanders namen Suriname bruut in.

In de daaropvolgende vredesbesprekingen werd vervolgens definitief vastgelegd dat Nieuw-Amsterdam niet meer bestond en dat Suriname van de Nederlanders zou zijn. Maar een vriendelijke ruil is dat dus absoluut niet geweest.

Van kolonie naar slavenhandel
Toch was het een rare tijd. Want even later treedt onze 'Willem' in het huwelijk met Mary Stuart en wordt koning van Engeland. Dat gaat even goed maar later raken we Engeland toch weer kwijt. Overigens gaan de Nederlanders gewoon door met handeldrijven met de Engelsen. Oorlog of niet, er moet gewoon geld verdiend worden. De Nederlanders pakken na het Amerikaanse avontuur een nieuwe handel op: slavenhandel. Slaven bestemd voor de vele plantages die in Amerika door de kolonisten worden opgezet. En daar slaan de Engelsen en Nederlanders op een morbide wijze de handen ineen. Het kan verkeren.

Waarde van archieven
Shorto heeft zich voor dit boek gebaseerd op vele archieven. Ook nu was ik weer onder de indruk van wat je op basis van archieven kunt reconstrueren. In het epiloog vertelt hij welke reizen de archieven hebben afgelegd in de afgelopen eeuwen. De Nederlanders hebben grote delen van hun "Nieuw-Amsterdam"-archief bij het oud papier gezet toen de overdracht plaats vond. Zoiets als: project is voorbij dus de mappen kunnen wel weg. Maar ook: archieven die door de archivaris van de brand worden gered doordat ze uit het archief worden gegooid waarna een deel van het archief is weggewaaid.  Ondanks al die ontberingen kan Shorto het verhaal reconstrueren. Zo'n boek is voor mij ook elke keer weer een bevestiging dat ik toch in een mooie sector werk: daar waar we de geschiedenis vasthouden en mensen in conctact brengen met die geschiedenis.

Dit boek is uit. En wat schetste mijn verbazing tijdens het lezen: Shorto heeft net een nieuw boek uit. Ditmaal over Amsterdam, dat weer aan de wieg stond van Nieuw-Amsterdam. Die zetten we ook vast op ons verlanglijstje.

Reserveer hier: Nieuw-Amsterdam

Lees hier: recensie uit de NRC, recensie van Boekenstrijd

5 opmerkingen:

Zomer65 zei

Het is ook van mijn favoriete geschiedenisboeken, en t is helemaal leuk als je naar New York gaat. Je kunt daar soort van de voetstappen terug lopen. Ook een aanrader is het boek over de moord op de gebroeders de Witt, wat in de tijd van de oorlog met de Engelsen speelt. Een reconstructie van de geschiedenis. Maar niet zo interessant als het verhaal van Shorto, en van van der Donck, die uit Breda kwam en waar in het jubileumjaar een tentoonstelling in de bibliotheek was. En het mooie is dat veel van de oorspronkelijke grondwet van de V.S. Op de geschriften van De Nederlanders is gebaseerd.

Mark Deckers zei

@Erna: Ha, wat leuk dat je reageert terwijl je op een ander stukje 'nieuw-....' zit ;-) Dat boek over de moord op de gebroeders de Witt noteren we....

Peter van Eijk zei

Fascinerende geschiedenis inderdaad, op een knappe manier beschreven. Daarnaast ben ik erg benieuwd naar de musical die Fred Boot (producent van 'Soldaat van Oranje') van het boek gaat maken.

De tip van Erna komt hoog binnen op mijn lijstje van 'nog te lezen' :-)

Renze Koenes zei

Jaa! Ook gelezen dit jaar. Prachtig!

Mark Deckers zei

@Peter: "Stuyvesant, de musical"? Ik vermoed dat ze Van Der Donck toch niet als hoofdtitel durven te gebruiken. Hoewel wel de held, wellicht toch te onbekend. Maar we gaan het zien!

@Renze: Grappig, komen we zo te weten wat we allebei leuk vinden!