Op donderdag 8 december heeft de stichting Pluscollecties het officiële besluit genomen zichzelf per 1 januari 2023 op te heffen. Hiermee komt een eind aan ruim 50 jaar RSF-, WSF-, en Plus-bibliotheekwerk. Maar elk einde is een nieuw begin, de taken worden ondergebracht in de bestaande netwerkstructuur. Bij de opheffingsvergadering was mij gevraagd een slotrede te houden. Voor deze slotrede liet ik mij inspireren door de vele ideeën en notities van Karel Elderink, de nestor van deze functie. Meerdere aanwezigen hebben gevraagd om publicatie van deze slotrede en daar voldoe ik graag aan. Zoals gezegd: elk einde is een nieuw begin, dus tijd voor een plan. Het VVD-deltaplan! Elke overeenkomst met een politieke partij die ook nog eens een Mark als kopman heeft, berust op louter toeval en hoeft ook niet de politieke voorkeur van de schrijver te reflecteren.
Het VVD-Deltaplan
Nu wij de stap zetten om de Plus op te heffen, laten wij het verleden achter ons. Maar er ligt een toekomst voor ons! Het bibliotheekwerk zou zich dan ook moeten ook inzetten om van elke bibliotheek en eigenlijk van elke pc, iPad, smartphone of andere device een Plusbibliotheek te maken. Ons land heeft meer dan ooit behoefte aan Vaardigheden, Verbeelding en Democratie. En dus een vijf-puntenplan om elke bibliotheek een Plusbibliotheek te maken. Een brisant plan, al zeg ik het zelf, maar een noodzakelijk plan. Want hoewel de staatssecretaris nu 60 miljoen investeert in bibliotheekwerk, zullen we zien dat nog veel grotere investeringen pregnant zijn. Ik neem u mee langs die vijf punten.
Punt 1: Iedere bibliotheek een fysieke Plusbibliotheek
Bibliotheken zijn de studieplaatsen van onze moderne samenleving. Ze zijn vrij toegankelijk, er is een collectie, er zijn faciliteiten en er zijn programma’s. Voor kinderen is er een wettelijke contributievrijdom maar voor volwassenen niet. Pak nu door is mijn devies. Elke Nederlander gratis toegang tot de poort van Vaardigheden, Verbeelding en Democratie. Een drempelvrij stelsel.
En elke bibliotheek moet dus een goed geoutilleerde studieruimte hebben. En daar moeten normen voor komen. Ik stel een wettelijke verplichting per 2025 voor van één studieplek per 500 inwoners. En per 2030 een verplichting van één studieplek per 250 inwoners. Ik heb het even voor u uitgezocht: op dit moment hebben bibliotheken ongeveer één studieplek per 1.000 inwoners. En ja, dan daar heb u dus in de komende tijd veel meer ruimte en zelfs meer vestigingen voor nodig. Maar ik voorspel u: elke studieplek die u extra maakt, zal gebruikt gaan worden.
Naast de toegang moeten we het hebben over de collecties. Bibliotheken hebben een fenomenale stap gezet in de automatisering van hun processen. Toen de Plus in 1970 begon, moest de PC nog ingevoerd worden. Thans is er een centrale catalogus en een centraal IBL-systeem. De tijd van literatuuraanvraagbriefjes ligt al jaren achter ons. Het is in principe mogelijk om met één druk op de knop een boek uit Eindhoven, vlot in Vasse of Saasveld te hebben.
En toch staan we stil!
Het aanvragen van allerlei boeken uit allerlei collecties wordt helemaal niet gepromoot. Sterker nog, het wordt met een woud van verschillende tarieven ontmoedigt. Een student die tien boeken aanvraagt bij de bibliotheek betaalt bij de ene bibliotheek € 0,- en bij een andere bibliotheek € 130,-. Is dat de vrije toegang die u met gemeenschapsgeld voorstaat? Nee toch? Ook hier het devies: nu doorpakken. Weg die tarieven en maak toegang echt drempelvrij en promoot het!
Punt 2: Ieder device is een virtuele Plusbibliotheek
Als ik websites van bibliotheken bezoek moet ik de digitale bestanden die worden ingekocht met Rijksgeld met een lampje zoeken. Met de ebooks zijn best goede stappen gemaakt maar het online bestand is de afgelopen jaren dramatisch verslechterd. Per 1 januari 2023 verdwijnt ook de laatste krant, het Financiële Dagblad, uit het inkooppakket. Het begrip Krantenbank is daarmee definitief verleden tijd. En dat terwijl de ene na de andere krant alles achter een hekje doet. Nieuws is alleen nog bereikbaar voor wie betaalt. Geloof me, dit doet op de lange termijn iets met de nieuwsgaring en hoe mensen tegen de samenleving aankijken. Een veelheid aan meningen verzamelen wordt op die manier onmogelijk.
En die digitale wereld is nu juist, waar onze burgers zitten. Een jongen van 14 liet mij laatst de statistieken van zijn telefoon zien: hij zit er gemiddeld per dag 10 uur op. Ja, we zetten in op lezen op scholen maar digitaal bieden we niks! Welke ondersteuning bieden we met digitale bestanden bij werkstukken? Het is echt schraalhans keukenmeester wat daar nu gebeurt. Kom maar door met een een hybride bibliotheek op school die naadloos is ingepast in de digitale leeromgevingen.
Dus: majeure investeringen in digitale bestanden. Kom met een digitaal pakket waarin kranten, goede overheidsinformatie, gezondheidsinformatie en financiële informatie kosteloos en eenvoudig en slagvast beschikbaar komen. En voor kinderen is een digitaal pakket nodig dat binnen de leeromgevingen van scholen direct kan worden ingezet.
Alleen met deze stappen wordt elk device een Plusbibliotheek. Dat brengt mij overigens wel tot punt drie.
Punt 3: Waar is de alles-in-één-retriever*?
*De retriever was een ooit baanbrekend project van deze functie, nog voordat internet bestond, kon met deze pc in tal van databanken worden gezocht.
Bibliotheken zitten al decennialang in een zogenaamde ‘vendor lock-in’ bij de leveranciers van bibliotheeksystemen. Hoewel al menig initiatief voorbij is gekomen om te komen tot één landelijk bibliotheeksysteem, zijn er evenveel initiatieven gestrand. En al zou dat zijn gebeurd dan nog was het niet zeker dat het bibliotheeksysteem zich automatisch goed zou verhouden tot de landelijke digitale bibliotheek. Wie punt 1 en punt 2 ziet, kan niet anders concluderen dat er een centraal zoeksysteem moet komen waarmee zowel de fysieke als de digitale bibliotheek doorzocht moet worden. Hoewel ebooks – wie echt wel - wel te vinden zijn in de verschillende lokale systemen, is er geen enkele landelijke ingekocht bron doorzoekbaar in diezelfde systemen. Burgers moeten, anno 2022, zelf bestand voor bestand doorzoeken. Google lacht zich een breuk om die dienstverlening.
Investeer dus in die alles-in-één-retriever!
Punt 4: Een groot landelijk fysiek en virtueel programma-aanbod voor Vaardigheden, Verbeelding en Democratie
Bibliotheken veranderen van uitleenbibliotheek naar maatschappelijk-educatieve bibliotheek. Dat betekent dat men naast de collectie ook steeds vaker cursussen, workshops en lezingen verzorgt. Overal dezelfde? Nee. Elke bibliotheek knutselt eigenlijk maar wat aan. De één verzint het zelf. De ander neemt een Volksuniversteit over en een derde heeft alleen de basiscursussen Klik en Tik en Digisterker.
Handig? Nee. Veel impact? Slechts op een heel enkele plaats. Bibliotheken zijn de Universiteit van de Straat en moeten landelijk een veel sterker aanbod neerzetten en ook gezamenlijk presenteren. Elke Nederlander moet op de hoogte zijn van het fysieke aanbod in lokale bibliotheken en dat moet worden ondersteund met een puik digitaal cursusaanbod. Ook dat digitale aanbod moet veel sterker dan nu.
Leg wettelijk vast welk aanbod aan cursussen minimaal in elke bibliotheek moet zijn om burgers goed deel te laten nemen aan de samenleving en aan de democratie. En vul dat aanbod bij elke bibliotheek aan met aanbod van de Volksuniversiteiten en de Vrije Academies van Nederland. Laat Provinciale Ondersteuningsinstellingen in hun provincie dit met hun bibliotheken vormgeven. En vooral: maak eens echt goede reclame. Maar ja, dat kan natuurlijk alleen als u ook samen iets te bieden heeft. En natuurlijk allemaal zonder kosten beschikbaar binnen dat gratis lidmaatschap. Voor elke Nederlander.
Punt 5: Altijd professionele hulp
Maar ook met deze vier punten zijn we er nog niet. Er mist nog een cruciale bouwsteen. En dat is de moderne variant van dat ouderwetse inlichtingenbureau. Waar is dat bureau gebleven? Zijn de vragen op soms? Nee, toch? De Plusbibliotheken kenden gespecialiseerd inlichtingenwerk. Knappe koppen die de handigste zoekacties kon uitvoeren. Weliswaar maar op dertien plekken in het land, maar toch. Die dienst moet een moderne jas krijgen. En dat kan ook. We kunnen tegenwoordig wel een online adviesgesprek krijgen voor onze hypotheek en zelfs bij onze notaris voor een testament. En bibliotheken? De meest futuristische heeft maar liefst een Whatsapp-dienst. Wel verstopt op een contactpagina op een plek waaruit blijkt dat men hoopt dat de burger deze niet vindt. En her en der is er nog een digitale mogelijkheid achter het Informatiepunt Digitale Overheid. Maar gezamenlijk? Nul! Niets. Noppes. Nada. De netwerkagenda staat vol met beloftes over samenwerken maar samen een goede ondersteuningsservice opzetten voor burgers waar ze 24 uur per dag online, digitaal of telefonisch geholpen kunnen worden zit daar niet tussen.
Investeer weer in bibliothecarissen die inlichtingenwerk kunnen doen. En bundel het landelijk. Het zou een fenomenale dienst kunnen zijn en een gouden greep in de positionering van bibliotheekwerk.
Een VVD-deltaplan in de zorgplicht en in het nieuwe bibliotheekconvenant
Dus hup, zorg dat dit VVD-Deltaplan de basis vormt van het nieuwe Bibliotheekconvenant en de onderlegger bij de zorgplicht voor gemeenten én provincies.
Ik kom tot het slot van mijn verhaal. Superieure en voldoende studieplekken, een drempelloze fysieke collectie, een echte digitale collectie met een zoekschil over beide collecties. Dat aangevuld met een dijk van een fysiek en digitaal cursusprogramma en uitmuntend inlichtingenbureau dat dag en nacht en in elke vorm tot je dienst staat. Als je dat weet te bereiken, dan is er geen groep van Plusbibliotheken meer. Nee, dan is elke bibliotheek een Plusbibliotheek!
Tot zover mijn cri de coeur. De Plus -bibliotheek is dood. Leve de Plus-bibliotheek!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten