woensdag 20 november 2019

Drie keer zeven magere jaren voor bibliotheken en drie manieren om ermee om te gaan


Een tijdje geleden schreef ik hoe lang er al bezuinigd wordt op bibliotheekwerk. Daar had ik toen bijgaande plaatje bij. Van de bankencrisis vielen we in de gemeentecrisis en beide keren waren bibliotheken aan de beurt om geknipt en geschoren te worden. En we zijn met die bezuinigingen nog niet aan het eind getuige een recent onderzoek van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Deze geeft aan de ongeveer een derde van alle bibliotheken ook bezuinigingen aangezegd heeft gekregen voor gemiddeld 4,2%

 In zeven jaar tijd daalde de subsidie met ongeveer 15%. Die 15% is gemiddeld. Want er zijn bibliotheken die de relatieve 'mazzel' hadden op de nullijn te blijven maar dat betekent dat er ook bibliotheken waren die 30%, 40% of zelfs 50% subsidie verloren.

Een weinig rooskleurig beeld voor iemand als mijzelf die toch vaak optimistisch is. Maar ik ga nog een stapje verder. Het is nog erger dan u denkt.....

De gebruikerinkomsten daalden ook met ruim 20%



Naast subsidies worden bibliotheken gefinancierd met bijdragen van gebruikers via contributies en boetes. Op beide vlakken schuift het. Op de eerste plaats is het aantal betalende volwassenleden -  kinderen zijn bijna overal gratis - in de periode 2010 tot 2017 gedaald van 1,9 miljoen naar net 1,4 miljoen leden. Een daling van ruim 35%. Tegelijkertijd hebben veel bibliotheken besloten om de boetes af te schaffen in bibliotheken. Vanuit oogpunt van gebruik natuurlijk heel aantrekkelijk maar ook een financiële aderlating van ongeveer 3% van de totale begroting.

En beide ontwikkelingen zien we terug in de tabel. De gebruikersinkomsten daalden in absolute zin in deze periode van € 71,8 miljoen naar € 58 miljoen. Omgerekend naar bedragen per inwoner over die jaren betekent dat een daling van € 4,33 per inwoner naar € 3,40. Een daling van ruim 20%.

Het aantal betalende leden daalde met 35% en de gebruikersinkomsten daalden met ruim 20%. Dat betekent dat elk lid van de bibliotheek meer is gaan bijdragen. Anders waren de gebruikersinkomsten ook wel met 35% gaan dalen.

Dubbele terugval
Als je beide ontwikkelingen - bezuinigingen op subsidies en terugloop op gebruikersinkomsten - bij elkaar zet, krijg je de volgende ontwikkeling.



Waar in 2010 nog € 32,90 per inwoner binnenkwam bij bibliotheken, was dat in 2017 gedaald naar € 27,71. Een daling van ongeveer 16%. Gemiddeld.... lokaal kunnen daar zeer forse verschillen in zitten.

Minder geld en meer gaan doen
Hoewel bibliotheken wel minder uitlenen zijn ze toch niet bepaald minder gaan doen. Duizenden schoolbibliotheken zijn gestart en in elk bibliotheek is een taalhuis en vaak zelfs een heel programma aan basisvaardigheden. Maar ja, daar zaten duidelijk nog geen nieuwe gebruikersinkomsten bij of substantiële andere bijdragen. En ook de gemeentelijke subsidies zijn dus nadrukkelijk niet aangepast op die nieuwe taken.

Nee, we hebben niet geklaagd. We hebben ons een slag in de rondte gewerkt. We hebben onszelf opnieuw uitgevonden. We zijn meer open dat ooit. Met meer diensten dan ooit. Met meer waarde dan ooit.

Bij mijn vorige artikel over de zeven magere jaren eindigde ik met een oproep aan overheden en vooral aan gemeenten.  Die herhaal ik hier onverminderd.

Beste gemeenten....
Beste gemeenten: kom bij mij niet meer aanzetten dat wij nog niet naar de kosten hebben gekeken, kom bij mij niet aanzetten dat we nog wel wat meer kunnen doen aan samenwerking en kom bij mij ook niet aanzetten dat wij heel anders naar onze vestigingen moeten kijken. Het zouden terechte opmerkingen zijn als we de afgelopen jaren niet hadden laten zien hoe we dwars door de crisis toch al deze veranderingen wisten te bewerkstelligen.

En beste gemeenten: er ligt een nog een peut werk. Zijn er minder laaggeletterden? Nee. Vraagt u met al uw digitale dienstverlening en minder gemeentebalies meer zelfredzaamheid van uw burgers? Ja. Kunnen ze dat allemaal? Nee. Wie gaat ze dat leren?  De bibliotheken zouden dat graag doen. We staan klaar voor elke burger in elke plaats.

Maar beste gemeente: na vele rondes meer met minder, is het ook gepast om na te denken wat u telkens vraagt van de bibliotheek.

Zo langzamerhand begin zelfs ik - als rechtgeaarde optimist - te denken dat het hoog tijd wordt dat gemeenten extra geld voor bibliotheken beschikbaar gaan stellen. De bibliotheken hebben een forse bijdrage geleverd toen het slecht ging in Nederland. Bibliotheken hebben meebetaald aan de bankencrisis en de gemeentecrisis. We staan klaar voor de toekomst maar denk niet dat het met nog minder geld kan.

Zo eindigde ik mijn vorige blog. En ja, gemeenten hebben ook niet veel geld. En die knokken ook.   Maar ik wil toch wat verder gaan dan in mijn vorige blog. Wat kun je zelf dan toch nog doen als bibliotheek of groep van bibliotheken?

Ik zie drie manieren. En dat zijn geen makkelijke manieren. Want ik ga ervan uit dat u alle makkelijke manieren - meer open samen met partners, bijdragen van scholen, gezamenlijk inkopen, verhoging contributie, slimmer collectioneren en dergelijke - allemaal al hebt gedaan natuurlijk.

Optie 1: Rigoureus samenwerken
Okee, daar gaan we. Rigoureus samenwerken, dat is dus meer dan een ruimte verhuren of hier en daar een spreekuur. Nee, dan gaat het echt over intensieve samenwerking op het niveau van allianties of fusies. Makkelijk? Nee, maar de makkelijke dingen had u al gehad. Zelf het initiatief nemen zet u wel op voorsprong ten opzichte van de gemeente. U kunt namelijk zelf becijferen welke opbrengst samenwerking kan hebben en wat u daarmee extra zou kunnen doen. Als de gemeente begint met zo'n onderzoek is de opgave meestal om 10% of meer aan bezuiniging te vinden. Waarom dan zelf nu niet over die schaduw heen stappen?  Mijn ervaring is dat directeuren achteraf vaak zeggen dat ze dit soort processen eerder en zelf hadden moeten starten. 

Samenwerken kan op lokaal niveau met cultuur- of welzijnspartners. Beide komt voor en is tegenwoordig ook populairder dan nog verder opschalen met nog meer gemeenten. Hoewel voor kleinere gemeenten de bibliotheken Rivierenland en AanZet, denk ik, goede voorbeelden zijn dat ook daar goede oplossingen zijn te vinden.

Optie 2: Burgerkracht
Het moet gezegd: door alle bezuinigingen zijn we met een hernieuwde blik naar burgerkracht gaan kijken. Dat gaat van gastheren en gastvrouwen tot taalmaatjes en ondersteuning bij cursussen. Vaak zoeken we een combinatie tussen professionals en vrijwilligers en vinden we dat de professionals het beleid moeten bepalen en vrijwilligers moeten ondersteunen.

Wie echt op zoek wil naar meer kracht moet wellicht nog een stapje verder gaan. Bij Rozet in Arnhem overlegt de directeur met regelmaat met de vrijwilligers en luistert naar hun adviezen. En kijk bijvoorbeeld eens naar een voorbeeld als Tradeschool dat is een soort Volkuniversiteit voor en door burgers. Je betaalt niet voor de cursussen maar je doet iets terug. Een transactie in natura. Ook Stadkamer in Zwolle kent zo'n model rond het gebruik van ruimtes. Je mag ruimtes gebruiken van Stadkamer als je iets terug doet voor Zwolle.

Vanuit die grondhoudig is burgerkracht niet een ondersteuning van jouw beleid maar faciliteer je burgers om zelf te creëren. Een zeer wezenlijk verschil.

Optie 3: Meer subsidie
Lekker makkelijk hoor, hoor ik u denken: roepen dat er meer subsidie moet komen. Nou, ook dat ligt wel wat genuanceerder. Roepen dat er meer subsidie moet komen is namelijk zeker niet genoeg. U moet dat zelf aantonen. Maar ook hier geldt: vaak beginnen we daar pas mee als de gemeente de bezuiniging aankondigt.

Ook hier geldt dus: eerder mee beginnen. Hoe doe je dat? Nou, je kunt bijvoorbeeld daar onderzoek naar laten doen door onafhankelijk adviseurs. Wie wil, kan ik meerdere namen geven van mensen die dat doen. En zelf zo'n onderzoek doen, geeft ook aan dat je dit probleem zelf uiterst serieus neemt. Ja, dat kost een paar centen maar ook dat geeft aan dat als u zelf van uw schaarse middelen zo'n onderzoek laat doen, het u blijkbaar ook hoog zit.

Overigens kunnen Provinciale OndersteuningsInstellingen hier vaak nog wel hulpvaardig in zijn. Voor het onderzoek zelf zijn ze wellicht niet onafhankelijk genoeg maar  ik heb zelf bijvoorbeeld meerdere malen geholpen bij het maken van factsheets voor bibliotheken over hun opbrengst voor de samenleving. Ook dat soort overzichten hebben we nog niet op de plank liggen.

Zelf zeggen dat je je subsidie wel wilt onderzoeken, is dus ook hier sterker dan afwachten tot de gemeente die discussie start.

Tot slot: subsidies komen uit steeds meer bronnen en worden steeds projectmatiger. Bibliotheken kennen lokale structurele subsidies, vaak incidentele subsidies op programma's, soms provinciale subsidies op innovatie en landelijke subsidies. Bij Rijnbrink werken we met een subsidiecoördinator die met regelmaat allerlei 'potjes' scant. Ik moet eerlijk zeggen dat dat wel loont en dat dat soms ook om forse bedragen kan gaan.

Investeer in de bibliotheek!
Zoals ik al zei: makkelijke wegen zijn het niet want alle makkelijke oplossingen hebben we al gehad. En wellicht heeft u bovenstaande wegen ook al bewandeld. Want wat ik verzin, kunt u zelf natuurlijk ook verzinnen.

Maar bij de pakken neer zitten is wel de slechtste optie, lijkt me. En samen optrekken als stelsel lijkt me ook niet verkeerd. En ook daar zie ik nog wel kansen. Dus kop omhoog en moedig voorwaarts.

Mijn vorige blog over dit onderwerp eindigde ik met deze woorden en die herhaal ik graag:
'Laten dit de zeven magere jaren geweest zijn. Het vet is van de botten. Het wordt tijd om weer te investeren. Investeren in de zelfredzaamheid en regie van onze burgers. Investeer in de bibliotheek!'

1 opmerking:

Ronald zei

Beste Mark, ik heb wel een idee waarin ik in gezamenlijkheid zou investeren. In JufBiebie en haar collega's! https://quapelle.wordpress.com/2019/11/23/jufbiebie-en-haar-collegas/