maandag 9 januari 2017

De boetevrije bibliotheek rukt op: 26% van alle Nederlanders is nooit meer te laat!



Na de eerste publicatie op 9 januari kreeg ik van verschillende bibliotheken nog een update. Er zijn vooral bibliotheken bij gekomen met een top-abonnement dat boete vrij is. De  uitkomsten zijn op 10 januari aangepast.

De boetevrije bibliotheek is aan een onstuitbare opmars bezig. Ruim 26% van alle Nederlanders woont in een gemeente waar een geheel of gedeeltelijke boetevrije bibliotheek. Dat kan geconcludeerd worden na een inventarisatie die ik afgelopen week maakte en waar ik na een weekendje knutselen ook bovenstaande kaart van had.

De groene gebieden zijn gemeenten waar elk lid bibliotheek boetevrij kan lenen. De oranje gebieden laten gemeenten zien waar leden alleen met een zogenaamd pluspakket of alleen kinderen nooit meer te-laat-geld hoeven te betalen.

De opkomst van de boetevrije bibliotheek
In 2009 schreef ik voor het eerst over de mogelijkheid dat een bibliotheek zonder boetes mogelijk moest zijn. Op 1 april 2012 was het Biblioplus (Boxmeer en omgeving) de eerste bibliotheek die bij wijze van pilot startte met een boetevrije bibliotheek. De pilot werd in 2013 grondig geëvalueerd waarna het blijvertje werd in deze bibliotheek. Op 1 januari 2014 startte de Bibliotheek Rivierenland - net voor het aflopen van de pilot bij Biblioplus - met boetevrij lenen in alle vestigingen. En daarmee waren de eerste schapen over de dam.

In het najaar van 2016 volgde de eerste complete provincie die volledig boetevrij werd: Groningen! En per 1 januari 2017 hebben opnieuw een aantal bibliotheken de boetes afgeschaft. Een goede tijd dus om maar eens de balans op te maken.


26% van de inwoners, 32% van de gemeenten en 18% van de stichtingen



Wie de lijst met alle bibliotheken doorloopt, ziet dat het vooral stichtingen zijn met relatief kleine gemeenten. Uitzonderingen zijn Eindhoven, Groningen, Rotterdam en Almere waarvan de laatste twee het alleen in een pluspakket aanbieden en niet voor alle leden. Het is echt opvallend dat grote steden hier niet voorop lopen. Hoewel ik hoorde - maar ik weet niet of het waar is - dat Amsterdam ook bezig is met voorbereidingen om boetevrij lenen mogelijk te maken.

Verder kun je stellen dat het gaat om basisbibliotheken zijn die voor relatief veel gemeenten werken. Denk aan Biblionet Groningen, Bibliotheek Rivierenland of Bibliotheek Noord Fryslân. 18% van de stichtingen rekent geen te-laat-geld meer maar zij werken gezamenlijk voor 32% van het aantal gemeenten.

Iemand merkte op dat boetevrij lenen wel gekoppeld is aan het financieringsniveau van de bibliotheken. Met andere woorden: alleen bibliotheken die veel geld per inwoner krijgen zouden dit kunnen doen.  Het lijkt een zeer logische redenering maar op het eerste gezicht lijkt die opmerking niet te kloppen. Bibliotheken die voor kleinere gemeenten werken, kennen in de regel een lagere financiering per inwoner.

Sterk verschil per provincie




Groningen was de eerste provincie die als geheel de boetes vaarwel zei. 100% van de inwoners kan daar gebruik maken van een boetevrije bibliotheek. Ook Flevoland is voor 100% ingevuld, zij het dat het daar alleen gaat om 'top-abonnementen'. Hoewel ze allebei op 100% staan, zullen in Flevoland maar relatief weinig mensen echt 'boetevrij' zijn. Misschien dat ik daar in een volgend blogje nog wat inzicht in kan geven. .

Verder valt op dat  provincies die nu al afspraken hebben over gezamenlijke tarieven in de provincie wat achter lijken te lopen op deze ontwikkeling. Denk dan aan Drenthe, Overijssel en Zeeland. Daar moet met meerdere bibliotheken overeenstemming komen om boetevrij lenen door te voeren. En dat kost natuurlijk extra tijd. Maar ik kan me niet voorstellen dat men daar al niet mee bezig is of dat men op basis van dit onderzoek zich nog eens achter de oren krabt.

Trend?
Bibliotheken gezamenlijk laten komen tot één bibliotheekabonnement is knap ingewikkeld. Maar hier tekent zich toch onvermijdelijk een trend af. Hoewel bibliotheken er ook wel meesters in zijn om weer allerlei varianten te verzinnen. Vooral bij de 'top'-abonnementen zien we allerlei variaties terug.  Een mooie vind ik bijvoorbeeld het pluspakket van de Bibliotheek Zuidoost Fryslân. Daar kent men het 'Comfort'pakket waarbij je de materialen een jaar mag lenen, waarna je het overigens ook weer mag verlengen. Aangezien er toch te-laat-geld wordt gevraagd na een jaar, heb ik deze bibliotheek toch maar buiten beschouwing gelaten. Maar het is ook wel een beetje welke definitie je hanteert. Je zou hem er ook wel onder kunnen laten vallen.

Ingroeien
Verder toont het onderzoek aan dat een bibliotheek kan 'ingroeien' naar boetevrij. Door bijvoorbeeld eerst alleen de 'kinderen' niet meer te laten betalen of door het in het 'duurdere' abonnement te doen. Barneveld en Ede hebben er bijvoorbeeld ervoor gekozen om kinderen als eerste boetevrij te maken. En dat vind ik een mooie gedachte: laat kinderen niet afhaken door boetes.

Voor wie wil beginnen is de evaluatie van Biblioplus een prima aanknopingspunt omdat men veel zaken waar men bang voor was heeft onderzocht: komt het boek wel terug, geven bibliotheekleden de bibliotheek een hoger cijfer hierdoor en neemt het aantal kashandelingen wel echt af? Op al die vragen geeft de pilot antwoord.

Blijft over dat je als bibliotheek er de financiële ruimte voor moet zien te vinden. Boetes zijn naar schatting zo'n 2 a 3% van de begroting van een bibliotheek. Dat is niet niks maar ook geen onmogelijkheid.  Doordat ook steeds vaker inleverattenties worden verstuurd voor het aflopen van de uitleentermijn, lopen deze inkomsten ook nog terug.

Wellicht  is het met het kaartje van Nederland in de hand wel mogelijk om er met uw gemeente over te spreken. Nederland komt langzaam uit de crisis en verkiezingen komen er ook weer aan....En anders is een telefoontje naar een bevriende bibliotheekcollega die het al heeft ingevoerd om eens te vragen hoe zij het financieel rond hebben gekregen misschien wel een goed plan.

In 2009 discussieerden we er met elkaar over. In 2012 durfde BiblioPlus de pilot aan. In 2014 startten BiblioPlus en Rivierenland er volledig mee. Binnen drie jaar na de eerste start heeft 16% van alle inwoners en 20% van alle gemeenten een boetevrije bibliotheek.

Ik neem mijn petje af. Volgend jaar de peiling maar eens herhalen?

Verantwoording van de onderzoeksgegevens
Mijn inventarisatie vond plaats via een oproep via Twitter en Facebook. De gegevens die ik op deze wijze kreeg heb ik verwerkt. Hoewel ik het gevoel heb dat ik een redelijk compleet heb, kan het zijn dat ik bibliotheken niet vermeld heb. Laat het mij weten via het reactieveld of via een e-mail en ik neem ook uw gegevens mee. Als er veel wijzigingen komen, zal ik een update van dit artikel maken. 

Wie het bronbestand van mijn onderzoek wil hebben, kan het hier downloaden.

4 opmerkingen:

Gerhard zei

Waar komt toch dat enthousiasme voor een boetevrije bibliotheek vandaan? Vandaag weer een artikel in het AD over een bibliotheek uit Boxmeer die zich ook maar aansluit Belangrijkste argument: de anderen doen het ook. Iedereen moet daar verplicht blij van worden, zo straalt het artikel uit. Iedereen? Natuurlijk niet! Er zijn mensen, die gewend zijn om zich aan regels te houden en die de consequenties die daarbij horen accepteren. Vinden ze helemaal geen probleem. En om dan net te doen alsof dat slechts te verwaarlozen minderheid is, dat gaat mij wat ver. Toch is dat, wat er nu gebeurt. De boetevrije bibliotheek is een knieval naar de sloddervossen, de mensen die de regels wel kennen maar het maar vervelend vinden om daaraan herinnerd te worden. En die er al helemaal niet over na (willen) denken dat het vervelend is voor anderen, als zij een boek te lang thuis houden.

Gerhard Riphagen, Hengelo

Mark Deckers zei

@Gerhard: dank voor uw reactie! Iets doen omdat anderen het doen is niet de argumentatie die veel bibliotheken volgen. Elke bibliotheek doet gebruikersonderzoek en in elk gebruikersonderzoek blijkt dat de veel leden zich ergeren aan deze boetes. De boetes zijn ooit ingesteld omdat de gedachte leefde daar de doorstroming van boeken hiermee bevorderd zou worden. Bij de onderzoeken die zijn gedaan bij de invoering van boetevrij bleek dat gebruikers toch gewoon keurig hun materialen terug brachten en hier niet de financiële prikkel van de boete voor nodig hadden. Een boete is prima als het ook inderdaad het juiste effect zou hebben: doorstroming. Boetevrije bibliotheken weerspreken dit. Het is dus geen knieval voor sloddervossen zoals u stelt. De boete blijkt een overbodige en negatieve prikkel die niet leidt tot het gewenst gedrag.

Dat neemt overigens niet weg dat we zien dat gebruikers van de bibliotheek huiverig reageren op boetevrij omdat men bang is dat de 'andere' gebruikers waarschijnlijk niet op tijd zullen terugbrengen. De praktijk weerspreekt dit dus.

Maar dank voor de sterke betrokkenheid die spreekt uit uw reactie.

Anoniem zei

Omdat ik in Groningen woon,kan ik niet langer een pluspakket nemen bij de bieb.Dat deed ik tot nog toe,om de mogelijkheid te hebben de beoken minstens 6 weken te kunnen houden en daarna online te kunnen verlengen.Beide mogelijkheden bestaan jammer genoeg niet meer.Ik voel me nu verplicht om zo snel mogelijk na de verstreken leentermijn mijn boeken in te leveren en dat vind ik vooral bij slecht weer(te heet,te koud, regen,gladde wegen etc.)een groot probleem,aangezien ik voor vervoer ben aangewezen op de fiets en nogal slecht ter been ben.
Van mij hoeft die boetevrije bibliotheek dus echt niet!

Mark Deckers zei

@Anoniem: dank voor uw reactie. Ik ben even gaan kijken naar de abonnementen in Groningen. Ik zie bij Groninger Formum nog steeds de optie voor een large-abonnement met 6 weken leentermijn en de optie tot verlenging. Bij andere bibliotheken in Groningen zie ik dat inderdaad niet. Nu kan het zijn dat ik ergens over heen kijk. Maar klopt mijn waarneming?