De trendcurve voor Openbare bibliotheken

Het afgelopen half jaar ben ik met mijn collega Duco van Minnen druk geweest met bovenstaande trendcurve. En gisteren kwam die officieel uit. Ik ben er wel trots op.

Wat is een trendcurve? Wie mijn blog met regelmaat leest, kan hem al een keer zijn tegen gekomen die trendcurve. In januari van dit jaar schreef ik over de trendcurve voor gemeenten. De trendcurve duidt trends voor een specifieke sector en geeft aan in welke fase trends zitten zodat je kunt bepalen óf en op welke wijze je er op in moet spelen.

Werksessie, werksessie, werksessie
In het voorjaar en in de zomer hield ik samen met Duco een flink aantal werksessies met allerlei collega's binnen Rijnbrink. Onderwijsspecialisten, managers, specialisten in het sociaal domein, organisatiedeskundigen en ga zo maar door. Allemaal vroegen we ze op welke trends nu relevant zijn voor openbare bibliotheken. Dat leverde een lijst op met 200 trends. Sommige werden maar één keer genoemd, andere werden meerdere keren genoemd.

Van 200 naar 28 trends
In de zomer brachten we de trends terug tot de 28 meest belangrijke. Een hachelijke zaak. Want hoe bepaal je dat? Deels doordat ze vaker genoemd worden, deels omdat je in een veelheid van trends een lijn denkt te ontdekken. Toen we er 28 hadden grapten we vaak dat het er eigenlijk 29 moeten zijn. Want uiteraard hebben net die trend weggelaten die iemand heel belangrijk vond. Maar al met al denk ik dat het toch een hele aardige set is.

Trends op de trendcurve
De trends zijn gerangschikt op mate van 'volwassenheid'. Trends volgen een cyclus. Die zie je op bovenstaande lijn. Per fase gebeurt er het volgende.

Een groot deel van de trends bereikt niet de 'overwinningsfase'. Die sneuvelen in de reactiefase en weten zich onvoldoende aan te passen.

Bij innovatie vangen die hele nieuwe trends vaak de meeste aandacht. Toch is dat niet helemaal terecht. Artificial Intelligence kan heel interessant zijn maar een bibliotheek die nu niet bezig is met laaggeletterdheid maar wel met AI slaat toch de plank mis.

Van trends naar beleid
De volgende vraag is wat je met al die trends moet? In het rapport bieden we daar een model voor waar je mee aan de slag kunt. En als voorbeeld matchen we de trends met de thema's van de innovatieagenda van bibliotheken. We trekken conclusies voor de lijnen Jeugd en Onderwijs, Participatie en Zelfredzaamheid, Persoonlijke ontwikkelingen en Verandering en verbreding van de klassieke bibliotheek. Als dat nu ook uw beleidslijnen zijn  - en dat is bij veel bibliotheken zo - dan kunt u die conclusies eens tegen uw eigen beleid houden.

Een nieuwe traditie?
Dit is nog maar een eerste trendcurve. Wij zijn benieuwd wat jullie er van vinden. Is het handig? Kan het beter? En vooral: moeten we het vaker doen? Want deze lijst met trends is natuurlijk maar beperkt houdbaar. Je kunt je voorstellen dat je dit document jaarlijks aanvult en vernieuwt. Maar goed, dat hangt natuurlijk ook af van hoe prettig iedereen dit vindt.

Dank, dank, dank
Het maken van zo'n trendcurve doe je niet in je eentje. Op de eerste plaats vanaf hier dank aan Duco. Duco en ik delen beiden de passie voor alles wat nieuw is maar voor het overige zijn we redelijk verschillend. En ik mag wel zeggen heel aanvullend in dit traject. Duco heeft veel meer geduld dan ik bijvoorbeeld. Dank ook aan Karin Nijhuis en Frank de Wit die in een moordend tempo het rapport nog hebben afgerond en er iets moois van hebben gemaakt. Dank aan Astrid Kroon, Carola Oortwijn, Paul Hulman en Elin Groot Rouwen voor hun toetsing van alle trends. Dat leidde soms tot zeer goede aanvullingen of een instemmend: 'hier kun je niks van zeggen'.  En natuurlijk dank aan die vele tientallen collega's die hielpen bij het vinden van al die trends.

Veel leesplezier. En laat ons weten wat je er van vindt.

Het hele rapport kun je op deze plaats downloaden.

Het jaar van de doorbraak van ebooks gaat nooit komen....! Maar digitalisering is belangrijker dan ooit.

Al sinds ongeveer 2000 schrijf ik in elk werkplan dat dít jaar toch echt het jaar van de ebooks gaat worden. Vanaf volgend jaar ga ik het niet meer zeggen. Want ik weet nu zeker: de definitieve doorbraak van ebooks gaat niet komen. 2017 wordt niét het jaar van de ebooks.

Hoe ik daarbij kom? Nou, die informatie haal ik uit de Media and Entertainment Outlook 2016. PWC maakt jaarlijks een 'outlook' (lees: trendrapport) over de media-industrie. Cijfers uit afgelopen jaren worden vergeleken met prognoses voor de toekomst. Dat levert mooi cijfermateriaal op om eens in het weekend door heen te lezen en wat feiten op een rij te zetten.


Ebooks: van 4% naar 6%
En daaruit komt bijvoorbeeld het plaatje van hiernaast.  De omzet van ebooks is in 2015 4% van de markt en zal in 2020 6% zijn. Hoewel het een groei is van 50%,  is 6% van de markt naar mijn gevoel nog steeds een niche. Innovatie-experts houden altijd een percentage aan van 15% om een technologie definitief te laten nestelen in de samenleving.

Het rapport haalt overigens wel het goede business model van de bibliotheken aan. Dat laat zien dat er een flinke groei zit in het platform van bibliotheek.nl.

Op dit moment zit bibliotheek.nl op 250.000 ebooks per maand. Dat zijn er zo'n 3 miljoen per jaar. Op een totaal van 70 miljoen uitleningen, zitten we dan inderdaad rond de 4% à 5%.  Dat is echter zonder het 'freemium'-model van de bibliotheken: Vakantiebieb. Die is in zijn eentje ook nog goed voor ongeveer deze aantallen. Samen kom je dan uit rond de 10% van de totale leenmarkt van bibliotheken.

Substantieel, zeker. Maar wie de groeicijfers ziet, ziet dat de markt van ebooks zelf maar heel matig groeit.

Muziek: van 53% naar 80% digitaal
Om dat te illustreren is het aardig om eens naar een paar andere sectoren te kijken. En dan zie je plotseling dat die al in een hele andere omgeving verkeren. In vergelijking daarmee pieren wij over procenten.

Bij de muzieksector is op dit moment al 53% van de markt volledig digitaal en dat aandeel groeit tot 2020 naar 80%. Vinyl is in de muziekmarkt wat ebooks zijn voor de gedrukte markt: iedereen praat erover maar het gaat om marginale marktaandelen.

Bij muziek is de volledig omslag naar digitaal een feit aan het worden. Streamingdiensten als Spotify hebben der rol van EMI in de muziekwereld overgenomen.

Media en entertainment: meer digitaal dan fysiek

De ontwikkeling die de muziek heeft ingezet zien we terug in de hele entertainment- en mediaindustrie. Of het nu gaat om games, films, televisie of boeken: steeds minder fysiek, steeds meer digitaal. Hiernaast ziet u hoeveel wij besteden aan deze producten. 2015 was daarin echt een kanteljaar. Net als bij muziek haalt de hele media- en entertainmentindustrie vanaf 2015 meer omzet uit digitale producten dan uit niet-digitale producten (zoals losse games, boeken, losse films etc.).

Het jaar van de ebooks komt nooit...
Het jaar van de ebooks komt nooit. Ebooks gaan geen vaste plek krijgen in het mediafirmament van de eeuwigheid. Het is de doorgaande ontwikkeling van het boek. Ebooks zijn de hybride stap naar de digitale wereld. Een tussenvorm. En kenmerk van deze tussenvormen is dat ze nauwelijks overleven.

Waarom het ebook geen vervanger is

Want ik geef u een paar voorbeelden. De PTT gaf jarenlang het telefoonboek uit. Is dat op ebook verschenen? Een telefoonboek als ebook is geen ebook, dat is een website met database. Of wat dacht u van het spoorboekje van de NS. Het stond vroeger altijd een tijd in de boeken-top-10. En nu? Is het een ebook? Nee, het is een website met database? En de encyclopedie? Is dat een ebook geworden? Nee, ook niet. Dat is nu een wiki-platform waar burgers zelf hun lemma schrijven.

Veel content die vaak in boeken verscheen, verschijnt nu in digitale leeromgevingen. Kijk maar naar hoe uw kinderen studeren aan de universiteit of de middelbare school. Scholen creëren een digitale leeromgeving waar veel van de lesstof aangeboden wordt of terugvindbaar is.

Dat neemt niet weg dat lezen blijft en dat het boek blijft. Net zoals we nu nog altijd wandelen en niet alles met de auto doen. Sterker nog: er zijn meer mensen dan ooit die meedoen aan Nijmeegse vierdaagse. Lezen blijft een basisvaardigheid maar wel één die nodig is om juist binnen die digitale wereld nog goed je weg te kunnen vinden.

Zit ons collectiebudget wel op de goede plek?
Wie ziet dat 50% van de media-omzet nu digitaal is, zou ook kunnen zeggen dat we 50% van ons collectiebudget digitaal moeten besteden. Niet aan ebooks - u weet nu dat dit een niche blijft - maar vooral aan al die andere nieuwe functies die de bibliotheek wil vervullen: diensten rond basisvaardigheid, dienst rond digitale ondersteuning van onderwijs, diensten met digitale cursussen. Maak van de bibliotheek de digitale leeromgeving voor alle burgers van Nederland. Maar ik voel de discussie over mijn opmerking over het collectiebudget al aankomen.

Het jaar van het ebook gaat niet meer komen
Het trendrapport van PWC toont aan dat het tijdperk van gedrukte media definitief overschaduwd wordt door die van de digitale media. Er ligt een wereld voor ons. Er is nog zoveel te ontdekken. Maar het jaar van het ebook.... gaat niet meer komen.

Kom maar door met uw reacties!

Navigeren tussen trends en hypes, op naar een technologiekompas voor bibliotheken?

De telefoon deed er 100 jaar over om wereldwijd te worden gebruikt, internet 20 jaar en smartphones slechts 3 jaar. Digitale ontwikkelingen buitelen over elkaar heen maar komen en gaan ook even hard. Kent u nog Videotext, CD-i en Hyves? Wat is een constante en wat een passant?

Het zal een vraag zijn die menig ICT-manager of bibliotheekdirecteur zich ook met regelmaat zal stellen. Een aardig rapport dat u weer even bijpraat in deze wirwar van mogelijkheden is het trendrappport van Kennisnet. Hoewel geschreven voor de onderwijssector is  het in algemene zin ook heel bruikbaar.

Het rapport gebruikt voor de verkenning twee aardige technieken die u wellicht al eens eerder tegen kwam: de Gartner Hype Cycle (zeg maar de structuur van de La Divina Commedia maar dan voor ICT) en Strategic Tecnhology Map (een win-win-matrix tussen bedrijven en gebruikers). De overall-uitkomst van die Gartner Hype Cycle  voor onderwijs zie je hierboven.

Wanneer investeren?
Deze trendverkenning helpt je vooral om te bepalen wanneer je op welke manier moet investeren. Bottom-line geldt dat je op het 'plateau van productivity' je zaken goed geregeld moet hebben. Wie nu nog moet nadenken over WiFi heeft de boot aardig gemist om maar eens wat te noemen. Dat voelt u zelf ook. Maar nu nadenken of je wat gaat doen met Big Data lijkt interessant. Dat zullen op dit moment meer pilots en experimenten zijn dan exploitatievraagstukken.

Drie invalshoeken: fundament, proces en toekomst
Het rapport kiest drie invalshoeken: 1) het ICT-fundament (hardware en netwerk), 2) het huidige leerproces en 3) toekomstige onderwijsfuncties. Dat levert verschillende inzichten op: bij de het fundament zie je vooral investeringsvraagstukken terug in de infrastructuur terwijl je voor de tweede en de derde functie vooral het onderwijs induikt. ICT wordt op die manier stevig gekoppeld aan de missie en visie van educatie en blijft niet hangen in de situatie van vandaag.

Voor elke invalshoek wordt een Strategic Technology map (STM) gemaakt. In deze matrix worden effectiviteit voor de organisatie gematcht aan opbrengsten voor het individu. Vooral een koppeling aan opbrengsten voor het individu is belangrijk. Zonder een duidelijke 'what's in it for me' zul je lastig draagvlak krijgen maar het is wel de levensgrote valkuil van veel ICT-projecten. Leuk voor het bedrijf maar een ramp voor de medewerker of gebruiker.

Die STM voor het toekomstige onderwijs ziet eruit zoals hierboven. Niet alleen wordt aangegeven met kleuren waar de ontwikkeling zit in de Hype Cycle maar ook welke volgorde nieuwe ontwikkelingen zouden kunnen hebben. De ene ontwikkeling daagt als het ware uit tot de andere.

Voor bibliotheken?
Dit onderscheid in drie lagen (fundament, huidige functies, toekomstige functies) zou voor bibliotheken ook heel goed zijn en is bijvoorbeeld ook goed bruikbaar voor de stappen die de Koninklijke Bibliotheek nu zet rond de landelijke digitale infrastructuur. De bouwfase van veel onderdelen die nu gemaakt worden zitten vooral rond het ICT-fundament en de huidige processen (denk aan Nationale BibliotheekCatalogus en en Identificiatie en Authencticatie Management).

Maar met alleen die functionaliteiten kun je toekomst niet in. Maar tegelijkertijd moeten allerlei nieuwe functies het bestaande werk niet gaan belemmeren. Na het doorlezen van dit rapport van Kennisnet, denk ik dat het niet onverstandig zou zijn om ook voor onze branche zo'n rapport te hebben.

Kortom ICT-managers en directeuren: lezen dit rapport en complimenten voor Kennisnet!