Vrijheid is een open boek

Boeken laten ons nadenken, voelen en inleven in andere mensen ideeën en werelden. 
Boeken bieden ons vrijheid. 
Precies daarom worden ze nog te vaak wereldwijd gecensureerd en verboden. 
Ik denk dat bibliotheken de taak hebben om het gesprek daarover te blijven aanwakkeren. 
En daarom doet de bibliotheek Utrecht heel erg graag mee met de week van het verboden boek.

Het zijn de woorden van Deirdre Carasso, directeur van de bibliotheek in Utrecht die ze uitspreekt in onderstaande filmpje. En de woorden zijn me uit het hart gegrepen. 

Op veel plekken in de wereld is het helemaal niet vanzelfsprekend dat je mag lezen wat je wilt. En recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten laten zien dat die verboden echt niet alleen beperkt zijn tot totalitaire regimes. Tal van boeken over de LHBTI-gemeenschap worden daar bijvoorbeeld geweerd. In april van dit jaar besteedde ik al voor een eerste keer aandacht aan het fenomeen 'book bans'  en in mei maakte ik al een lijstje van wat je zelf zou kunnen doen als bibliotheek. 

Week van het Verboden Boek

Ik ben dan ook erg blij dat Probiblio de handschoen oppakkte en samen met het CPNB en het  International Literature Festival Utrecht samen de Week van het Verboden Boek organiseren van 20 tot en met 28 september. 

De Week van het Verboden Boek is een campagneweek waarin bibliotheken het vrije woord  kunnen vieren en boeken centraal stellen die ergens ter wereld verboden of gecensureerd zijn. Hoewel de ontwikkelingen in de Verenigde Staten wel degelijk een katalysator zijn voor deze week is het met nadruk breder dan dat. En Probiblio roept alle bibliotheken in Nederland op om mee te doen – groot of klein, fysiek of online. En die oproep ondersteun ik van harte. 

Hoe kun je meedoen?

Ja, ik weet het, de week ligt in een drukke tijd, het is kort dag enzovoort. Er zijn altijd goede redenen waarom iets niet kan. Maar laten we kijken wat wél kan. Meedoen hoeft niet heel groot of ingewikkeld te zijn. Probiblio heeft een mooie toolkitpagina gemaakt waarin tal van kleine of grotere voorbeelden staan van hoe je kunt deelnemen. Dat kan een simpele displaytafel zijn maar ook een lezing over het onderwerp. En zeg nou zelf, zo'n display moet toch lukken?

En op die pagina worden daar dan ook weer voorbeelden en namen bij genoemd. Ook ben ik de eerste bibliotheek al tegengekomen die het weer koppelt aan de aansluiten Kinderboekenweek waarbij het thema 'Vol avontuur' is. 

Tot slot is er een mooie community op BiebtoBieb voor deze Week van het Verboden Boek waar alle bibliotheekmedewerkers aan kunnen deelnemen. 

Wat gebeurt er landelijk?

Landelijk vindt er op zaterdag 20 september  onder auspiciën van het International Literature Festival Utrecht een Lezermars plaats waarin aandacht wordt gevraagd voor verboden boeken. Daar kun je aan meedoen. Sterker nog, de brancheverenniging VOB roept je zelfs op om mee te doen!

Naast de lezersmars zullen ook boekhandels aandacht voor dit thema vragen. En gezien de aard van het onderwerp vermoed ik dat ook een flink aantal landelijke media er het lichtje op zullen zetten. 

Op mijn nachtkastje: Navalny

Op dit moment ligt de autobiografie van Aleksej Navalny op mijn nachtkastje. Een boek dat verboden is in Rusland en dat je daar ook beter niet kunt bezitten. Hij schrijft daarin uitgebreid over zijn ervaring in strafgevangenissen. En de rol van boeken in die gevangenissen. Gevangenen worden telkens weer gecontroleerd of ze niet iets mee smokkelen in hun spullen of in of op hun lichaam. Maar nog belangrijker dan 'iets' dat je meesmokkelt, zijn de gedachten die je mee kunt dragen in boeken. Hij schrijft daarover:

'Wat ze [de bewakers]  het grondigst inspecteren zijn de boeken. Dat viel me lang geleden al op en het is duidelijk een erfenis uit de tijd van de USSR. Boeken zijn een bron van instabiliteit en afvalligheid. In een gevangenis is het voorstelbaar dat je jas niet goed wordt nagekeken en dat ze je telefoon over het hoofd zien. Maar je kunt er zeker van zijn dat al je boeken worden meegenomen, geregistreerd en bestudeerd, er wordt een stempel in gezet met de tekst "gecontroleerd op extremistische inhoud", en pas dan krijg je ze terug. Zo groot is de macht van het geschreven woord.'

Navalny bekocht zijn oppositie met zijn leven. Zijn boek bleef en zijn woorden blijven aanzetten tot vrijheid. 

Vrijheid is een open boek

Marjoleine Molenaar, die bij de Bibliotheek Rotterdam werkt, schreef het boek 'Verboden boeken'. Als je inspiratie wilt hebben op hoeveel plekken en om welke (vaak bizarre) redenen een boek verboden werd, moet je dit boek lezen. Het doet je beseffen in welke vrijheid wij leven en hoe die vrijheid er voor zorgt dat wij kennis mogen nemen van zoveel verschillende denkbeelden, meningen en opvattingen. Het bepaalt daarmee letterlijk onze bewegingsvrijheid. 

En met Navalny en met Molenaar ben ik terug bij de woorden van Deirdre Carasso: 'Boeken bieden die vrijheid. En juist om die reden worden ze nog te vaak wereldwijd gecensureerd en verboden.' Wij hebben als taak om daar het gesprek over aan te wakkeren. 

Elk boek dat gelezen wordt, elk gedicht dat wordt gehoord, is een verrijking van ons menselijk DNA. Het doet iets met ons. En hoe groter de variëteit die we tot ons mogen nemen, hoe groter de kans dat woorden ook dat effect hebben. Boeken kunnen levens veranderen. Hoe meer censuur, hoe kleiner die kans wordt.

Of zoals de Lezersmars het formuleert op hun site: samen vormen we een symbolisch weerwoord van boekenliefhebbers tegen censuur, autocratie en ondemocratische bewegingen die overal ter wereld opduiken. Een krachtig statement vóór literaire vrijheid en de verbindende kracht van literatuur.

Een dikke pluim voor mijn collega's van Probiblio voor dit initiatief. En voor eenieder: Kom in beweging en doe mee!