“Een ieder heeft het recht op vrijheid van mening en meningsuiting; dit recht omvat de vrijheid om zonder inmenging een mening te koesteren en om inlichtingen en denkbeelden te zoeken, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen, in welke vorm ook.” - Artikel 19 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens.
Toegang tot informatie is een mensenrecht. Ik haal dit wetsartikel aan in de week waarin Jan Terlouw overleed. De man waaraan vaak de uitspraak wordt toegeschreven dat de bibliotheek geen luxe was maar een noodzaak. Dit omdat dat bibliotheken een essentiële rol spelen in het bevorderen van lezen, kennisdeling en gelijke kansen, vooral voor kinderen en jongeren. En hoe logisch dit mensenrecht en de bijbehorende democratische instituties zoals vrije pers, onderwijs en bibliotheken ook lijken, zo vanzelfsprekend blijkt het ook in de 'vrije' westerse wereld niet te zijn.
Een maand geleden schreef ik voor het eerst uitgebreid over de ontwikkelingen bij bibliotheken in de Verenigde Staten. Het ging over verboden boeken in bibliotheken, verboden woorden op website en financiering die werd stopgezet. Alles bij elkaar een verontrustend rijtje.
Na dat artikel wam de Authoritarian Threat Index uit waaruit bleek dat de VS snel afgijden naar een autocratie. En een week geleden kwam het nieuws dat Carla Hayden, directeur van de Library of Congress ontslagen was. De reden van haar ontslag: ze zou te veel inzetten op diversiteit, inclusie en gelijke kansen. Vriend en vijand zijn het erover eens dat een ontzettend goede directeur van de Library of Congress was. Hayden was de eerste vrouw, de eerste Afro-Amerikaan en sinds 1974 ook weer eerste beroepsbibliothecaris in deze functie. Deze directeur wordt louter ontslagen om wie ze is en wat ze uitdraagt. Lees ook het commentaar van de Amerikaanse Library Assocation die het een 'onrechtvaardig' ontslag noemen.
Vorige week schreef ik er nog niet over. Want ik merkte dat ik nog zo boos was dat ik bang was dat dit zou leiden tot een nutteloze scheldpartij. Een week later heb ik me herpakt en denk ik na over wat je zou kunnen doen. En met velen sprak ik er ook over. Ondertussen gaf de KB Nationale Bibliotheek al een statement af waarin de organisatie oproept om op te komen voor een Weerbare Samenleving. Een oproep die ik van harte ondersteun. En die ik ook graag handen en voeten geef. Want belangrijker dan roepen hierover is iets doen. En velen met in de sector vinden dat ook. Ik geef u dan ook vijf dingen die u kunt doen als bibliotheekmedewerker in deze enge ontwikkeling.
Tip 1: Onderteken de petitie tegen het ontslag van Hayden
Een eenvoudige actie is het ondertekenen van de petitie tegen het ontslag van Hayden. Daar werd ik al vroeg op gewezen door Maria Schledorn. De petitie is gestart door EveryLibrary. EveryLibrary is een lobby-organisatie voor openbare bibliotheken, schoolbibliotheken en universiteitsbibliotheken. Ook zetten ze zich in tegen verbieden van boeken, ongeoorloofde politieke inmenging en dreigende sluiting.
Tip 2: Lees en luister verder
Van meerdere collega's kreeg ik tips om verder te lezen of te luisteren. Zo kreeg ik van Marjoleine Molenaar van de Bibliotheek Rotterdam (zie ook verderop) de tip van de podcast De Cartooncrisis van Stine Jensen over vrijheid van meningsuiting.
Van Martijn Kleppe van de KB Nationale Bibliotheek kreeg ik een heel leeslijstje toegestuurd waar ik een paar titels uitpik die vooral aantoont hoe op meerdere vlakken het taalgebruik wordt veranderd of toegang tot informatie onder druk staat:
- Bommenwerper te gay voor Trump
- Wetenschappers halen stilletjes al onderzoeksdata weg uit VS om toegang te houden
- War heroes and military firsts are among 26,000 images flagged for removal in Pentagon’s DEI purge
- Nederlandse organisatie redt data die onder Trump dreigen te verdwijnen
En word ook lid van de besloten Linkedingroep 'Librarians not looking away'. Dit is een plek waar meer initiatieven gedeeld kunnen worden. Daar zit vast iets tussen van wat je kunt doen.
Tip 3: Acties rond Verboden boeken
In mijn blogje van een maand geleden meldde ik al dat er in de VS in 2024 wel 2.452 boeken verboden waren. Per staat en plaats kan het verschillen maar de optelsom doet je toch schrikken. Het is een onderwerp dat ook David Rozema van Probiblio bezig houdt.
Speciaal overzicht van verboden boeken
Hij hielp me aan een lijst met een recent overzicht van verboden boeken. Dat overzicht heb ik op een aparte pagina geplaatst. Die pagina vindt u hier. Met grote dank aan David.
Display
Veel van de boeken hebben ook een Nederlandse vertaling. Deze boeken kun je op een aparte tafel leggen met de opmerking: Deze boeken zijn in de Verenigde Staten verboden. Daar kun je maandag al mee beginnen.
Banned books week
Het idee van David Rozema van Probiblio gaat echter verder. Zijn plan - en dat steun ik van harte - is om de verboden boeken extra onder de aandacht brengen van het Nederlandse bibliotheekpubliek. In Amerika kennen ze daar al een speciale week voor: de Banned Books Week. Een week waarin bibliotheken wijzen op welke boeken op andere plekken verboden zijn. David wil dit idee dit najaar ook graag in Nederland uitvoeren. Met landelijk promotiemateriaal en de mogelijkheid om deze boeken via NBD|Biblion ook extra aan te schaffen.
Zijn idee is om in iedere bibliotheek zo aandacht te vragen voor verboden boeken. En zo'n actie kun je landelijk natuurlijk ondersteunen met stickers en promotiematerialen. Ook zou je dit kunnen koppelen aan een petitie waarbij mensen de mogelijkheid krijgen om hun onvrede te laten blijken door je handtekening te zetten. De handtekening worden dan aangeboden aan de Amerikaanse ambassade.
Tip 4: Organiseer een lezing en het gesprek
Marjoleine Molenaar
Wij organiseren om de haverklap lezingen. Dus waarom zou dit daar niet een goed onderwerp voor zijn? Zoek je ideeën? Ik noemde net al Marjoleine Molenaar van de Bibliotheek Rotterdam. Zij schreef een boek over verboden boeken (ook een leestip), heeft er een website over en.. ze geeft er ook lezingen over. Ze is te boeken via deze link bij de schrijverscentrale.
Midden-Brabant: Controverses in de boekenkast
Een bibliotheek die al langer aandacht besteed aan diversiteit in de collectie is de Bibliotheek Midden-Brabant. En onlangs organiseerden zij vijf avonden over controverses in het collectiebeleid van bibliotheken. Daarbij kwamen vragen aan de orde als: Wat als je je niet herkent in hoe vrouwen in bepaalde romans worden beschreven? Wat als boeken een andere koloniale geschiedenis vertellen dan die van jou? En wat als je je stoort aan niet-inclusief taalgebruik in oudere werken, of dat juist de ingrepen van sensitivity readers je storen? En dan zijn er nog muziek, films en videogames die seksistisch zouden zijn of aanzetten tot geweld.
Hoewel ik zelf niet bij deze bijeenkomsten was, heb ik wel gehoord dat het mooie gesprekken opleverde met het hierop toegestroomde publiek. Een waardevolle dialoog dus. Maar ook wel iets wat de nodige kwaliteiten vraagt. Dus wie dit wil doen, vraag even verder bij deze goede bibliotheek.
Tip 5: Verboden Boeken-club
Deze tip kreeg ik weer van Bert Hogemans van de Bibliotheek Gelderland-Zuid was de volgende. Bibliotheken helpen op heel veel plekken allerlei leesclubs. Waarom zou je voor deze leesclubs het aanbod niet eens op verboden boeken leggen? Het zijn natuurlijke plekken waar al over lezen wordt gepraat. En zeg nou zelf de Verboden Boeken-club klinkt toch veel spannender dan Leeskring Oppendam?
En nog meer...
Toen ik erover na begon te denken en eens wat rondvroeg, kostte me het niet heel veel moeite om de ideeën te vinden. En dus zijn er vast nog veel meer ideeën te vinden. Zullen we elkaar verder helpen en die ideeën maar delen? Deel ze gerust rond dit artikel.
En verder: praat er eens over met je collega's, geef je directeur eens een por en vraag of hij niet wat kan doen samen met de andere bibliotheken in Nederland.
En voor wie zich afvraagt, waarom maak ik me druk? Dan haal ik graag een deel aan van het statement van de KB Nationale Bibliotheek:
'In de Nederlandse bibliotheken maken we ons grote zorgen over de inperking van de vrije toegang tot informatie in de Verenigde Staten. Al langere tijd wordt bibliotheken gevraagd onwelgevallige boeken uit hun collecties te verwijderen. Daarnaast verspreidt de Amerikaanse overheid lijsten met woorden die niet langer in haar publicaties mogen worden gebruikt.
Maatregelen als deze zijn bedoeld om de vrijheid van informatiestromen in te perken, en de onafhankelijke rol van informatieverstrekkers aan banden te leggen. Dit druist volledig in tegen de essentiële rol die bibliotheken spelen in de vrije ontwikkeling van burgers in een democratisch land. In Nederland is er gelukkig geen sprake van dat de overheid zich bemoeit met de manier waarop wij onze meningen mogen vormen. Maar Amerika laat zien dat we voor de weerbare samenleving moeten blijven opkomen.'
Toegang tot informatie is een mensenrecht!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten