Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En deze keer doe ik dat niet.
Een paar weken geleden werd ik gebeld door Math Göbbels - bekend van al zijn podcasts over bibliotheekwerk. Hij vroeg mij wat ik wist van de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en waarom ons dat eigenlijk niets doet? Ik zei: 'Het is voor velen een ver-van-mijn-bed-show'. En dat was het voor mij eigenlijk ook.
Math legde me uit hoe hij geschrokken was van de berichten van wetenschappers die de Verenigde Staten ontvluchten omdat ze verwachten daar niet meer goed te kunnen werken. Door complotten en desinformatie wordt een wetenschappelijk bewijs niet meer automatisch voor waar aangenomen. Bekijk het toch wat dystopische video-interview met bibliotheekgoeroe David Lankes van 2 april hier nog eens terug.
En we kenden natuurlijk al langer de verhalen van allerlei 'Book bans' in Amerika. Op Wikipedia vind je zelfs een pagina met de meest geweerde boeken en waarom deze geweerd worden. Bekijk de lijst maar eens. Je schrikt ervan. Eén van mijn lievelingsboeken, 'The great Gatsby' van F. Scott Fitzgerald, staat op de lijst. Het zou teveel sex bevatten terwijl het toch vooral een boek is dat gaat over een obsessief verlangen. Die sex is me duidelijk niet bij gebleven. In de lijst veel titels die verboden zijn omdat ze over de LHBTI-gemeenschap gaan, omdat er drugsgebruik in voorkomt, obscene taal of bovennatuurlijke verschijnselen.
2.452 titels verboden in 2024
Ik besloot verder te speuren. En ik ontdekte dat in Amerika bibliotheken zwaarder onder vuur liggen dan ik zelf dacht. De verboden verschillen van plaats tot plaats en van staat tot staat. De American Library Association, zeg maar de Amerikaanse VOB, maakte bekend dat er vorig jaar 2.452 titels op verschillende plekken verboden werden verklaard. Ook onderzocht men wie het was die vroeg om verwijdering uit de bibliotheek. In 72% van de gevallen was dat een overheid zelf of een belangengroep. Dat betekent dat belangengroepen en de overheid er zelf op uit zijn om censuur te plegen in collecties.
Waarom is dit gegeven belangrijk? Nou, omdat voor een goed functioneren van een democratie het noodzakelijk is dat iedereen toegang kan krijgen tot alle denkbeelden. Op basis van die denkbeelden mag je je eigen mening vormen. Maar als bij voorbaat informatie wordt geweerd of achter gehouden, juist om reden dat deze informatie iets verkondigt dat je zelf niet aangenaam vindt, ontneem je de ander het recht om goed zijn of haar eigen mening te vormen.
Een bekend voorbeeld is de in Florida geldende
'Stop Wake Act' die al begin 2022 werd aangenomen. Die wet geeft aan dat ongemakkelijke onderwerpen niet meer op school behandeld mogen worden. Boeken over slavernij, burgerrechten, onderdrukking, genderidentificiatie en dergelijke worden daarom nu geweerd. Het dagboek van Anne Frank mag daar in schoolbibliotheken niet meer uitgeleend worden evenals werken van Martin Luther King. Gouverneur DeSantis van Florida had het bij deze wet over 'cultureel marxisme van verderfelijke ideologieën die ons tegenwoordig worden opgedrongen'. Hier grijpt een overheid dus actief in. Dit is geen oppositie meer of 'een geluid in de samenleving' maar de overheid zelf. Het is beleid.
Langdurige blootstelling aan informatie die niet juist of onvolledig is, laat grote groepen uiteindelijk toch geloven dat dat de waarheid is. En daarom is die inmenging van de overheid dus zo fnuikend: burgers moeten vrij hun mening kunnen vormen op basis van alle informatie. Een overheid die op voorhand daar onderdelen uit haalt, pleegt censuur.
In Nederlandse bibliotheken is geen enkel boek verboden. Zelfs Hitler's Mein Kampf -
in het Nederlands beschikbaar als Mijn Strijd - is in een geannoteerde en toegelichte versie verkrijgbaar in Nederlandse bibliotheken. U en ik zullen het boek verwerpelijk vinden maar we kunnen onszelf informeren waarom dat zo is. Elk boek is zo beschikbaar. Zeker niet in elke bibliotheek - we hebben geen bewaarcollectie en schaffen aan op wens van onze gemeenschap - maar wie wil kan via het netwerk van bibliotheken alles vinden. De KB Nationale Bibliotheek heeft de wettelijke taak om alle Nederlandse publicaties te bewaren en beschikbaar te stellen. Alleen met die vrije toegang tot informatie is vrije meningsvorming geborgd.
'Collecties en diensten mogen niet onderworpen zijn aan enige vorm van ideologische, politieke of godsdienstige
censuur of onder druk staan van commerciële belangen.'
Het lijkt zo logisch maar dat is het dus niet.
Verboden woorden
En deze lijst is niet compleet.
Moderne vorm van boekverbranding
Martijn Kleppe, directielid van de KB Nationale Bibliotheek gaf zondagavond in
Nieuwsuur (vanaf minuut 23) aan dat het Amerikaanse beleid een moderne vorm van boekverbranding is. Hij duidt daarbij op het verdwijnen van onderzoeksdata en websites van de Amerikaanse overheid. Ook hier gaat het weer om informatie die in lijn ligt met de verboden woorden zoals we hierboven zien.
Afbraak van structuren
Maar het gaat verder dan dat. Wie d
e tijdlijn op LinkedIn van David Lankes eens doorkijkt, schrikt van de hoeveelheid negatieve berichten op lokaal, staats- of federaal niveau. Wie ziet wat hier gebeurt, zie hoet een culturele en educatieve infrastructuur - noem het beschaving - wordt afgebroken. Resoluut en zonder aarzeling.
Het is dan ook niet zo gek dat de Amerikaanse bibliotheekvereniging ALA dan ook een rechtzaak is begonnen tegen president Trump. Dit om de afbraak van de bibliotheken en musea (die in één stichting vertegenwoordigd zijn) te voorkomen.
En in Nederland? Bibliothecarissen die niet wegkijken
Nu kun je denken: ach, dat is in de Verenigde Staten. Dat gebeurt bij ons niet.... Maar de Verenigde Staten zijn geen dictatuur, het is een open democratie die in veel zaken Europa's grootste bondgenoot is. Veel van wat politiek onmogelijk leek voltrok zich de afgelopen jaren voor onze ogen.
Bibliotheken begonnen ooit toen boeken nog duur en schaars waren. We leven inmiddels in een wereld waarin we een overvloed aan informatie hebben en waarin desinformatie wordt ingezet als machtsmiddel. Burgers helpen om fake-nieuws en desinformatie te herkennen worden basisvaardigheden voor de toekomstige democratie.
Ondertussen is Bert Hogemans, directeur-bestuurder van Bibliotheek Gelderland-Zuid, op LinkedIn een besloten groep begonnen onder de titel:
Librarians not looking away. Doel is om internationaal uit te wisselen, solidariteit te creëren of om gedachten te scherpen. Of zoals Bert het zelf zegt in zijn eerste post:
'We'd like this group to become a 'brave space' for everyone who thinks stories and sharing are important tools for democracy. A brave space where support can be asked and given and actions can evolve.
Think banned book clubs, democracy toolsheds and demonstrations. Maybe it will work, maybe it will turn to nothing. It is up to us.'
Aanknopingspunten in de wet en het bibliotheekconvenant
Ook de bibliotheekwet en het bibliotheekconvenant bieden aanknopingspunten overigens.
Artikel 4
van de Bibliotheekwet luidt: 'Een openbare bibliotheekvoorziening heeft een publieke taak die zij voor het algemene publiek vervult op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit.'
Op basis van de toegankelijkheid en pluriformiteit is een brede collectie en een programma met een waaier aan meningen noodzakelijk. De memorie van toelichting bij de wet wijst ook bij dit artikel op de vrijheid van meningsuiting. Als een boek verkocht mag worden, mag het dus in een bibliotheek zijn.
'Partijen gaan de rol van bibliotheken op het gebied van het versterken van de democratie en digitaal burgerschap uitbouwen en bestendigen.'
Dit is een doelstelling waar niet alleen bibliotheekpartijen zich achter geschaard hebben maar ook Rijk, provincies en gemeenten. En laten we wel zijn: iedereen ziet dat er stappen nodig zijn om de democratie te versterken. Van dialoog en luisteren naar elkaar wordt niemand slechter.
Wie aan de leestafel van een willekeurige bibliotheek gaat zitten, ziet hoe elke dag mensen de krant lezen, met elkaar in gesprek gaan en meningen wisselen. Een bibliotheek is dus - met bijna 60 miljoen bezoeken per jaar - dan ook een prima plek om meer te doen met democratische vaardigheden. Want alleen als we elkaar zien, horen en proberen te begrijpen kunnen we verschillen overbruggen en wantrouwen wegnemen.
Maar hoe? Daar zijn veel bibliotheken natuurlijk al op vele manieren mee bezig met tal van programma's, workshops en lezingen. Maar dat het nodig is dat er meer mee gebeurt, onderschrijft het convenant dus ook. En om eerlijk te zijn: we zoeken ook wel met elkaar naar de goede voorbeelden.
Wat kan ik doen?
Tja, dat vroeg ik me ook af. Want hoe snel principes in een moderne democratische staat lijken te vervliegen, baart mij zorgen. Nou ja, je zou je kunnen
aanmelden voor de LinkedIn-groep.
En ik zou het mooi vinden om hier met een bredere groep van bibliotheekcollega's eens verder over door te praten. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de invulling van onze programma's rond democratische vaardigheden en burgerschap? Moet dat intensiever? Moeten we ons voorbereiden op verbod van boeken in Nederland? En hoe kunnen we solidair zijn met collega's in de Verenigde Staten en kunnen we wellicht iets voor ze betekenen?
Alles begint met vragen stellen. Ik zoek ook maar. En ik heb de antwoorden ook niet.
Ik ben geen activist
Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En dit keer deed ik dat niet. Omdat ik denk dat het tijd is dat we elkaar bij de hand grijpen. En omdat ik - net als Bert Hogemans - niet weg wil kijken.
En omdat ik geloof dat we ook zelf een verantwoordelijkheid hebben om te proberen deze wereld mooier te maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten