Stasiland: onder de huid van voormalige inwoners van de DDR

Zoals bekend houd ik van bizarre geschiedenissen. In die categorie behoort ook het boek van Anna Funder 'Stasiland'. Stasiland is een boek dat de verhalen optekent van vele inwoners van de voormalige DDR. Dat doet ze op een meesterlijke wijze.

Zo interviewt ze Mirjam die op haar zestiende met een vrij naïeve poging probeert te vluchten naar het westen en die daardoor bijna de Derde Wereldoorlog had laten starten. Ze wordt gepakt en komt in de malle molen van de Stasi. Funder laat zien wat er van haar leven terecht komt en hoe ze haar geschiedenis meedraagt.

Ze laat de heer Von Schintzler aan het woord, een tv-presentator die voor de DDR  TV-programma's uit het Westen 'kapot' praatte op het 'zwarte kanaal'. Von Schnitzler, in het boek al een zeer oude man, is volledig blijven hangen in de tijd van de SED, de muur, de Stasi en het anti-imperialisme. Hij is er heilig van overtuigt dat het kapitalisme binnenkort toch nog zal instorten en dat het socialisme zal overwinnen.

Het meest aangrijpende verhaal is dat van Frau Paul, een moeder wiens zoontje in West-Berlijn in het ziekenhuis behandeld moet worden en die moet kiezen: 'je zoontje zien  en iemand verraden of je zoontje niet zien en iemand niet verraden'. Grote groepen mensen zijn op die manier door manipulatie verplicht om mee te werken aan de praktijken van de interne veiligheidsdienst.

Het verhaal met de grootste glimlach is wel die van Klaus. Klaus was rebels kunstenaar in het DDR-regime. Hij speelde in het Klaus Renft-combo (zie video) en laat zien hoe hij dezelfde manipulatietrucs uithaalde met de Stasi als die de Stasi met hem uithaalde.

Funder verbindt de verhalen op magistrale wijze door haar eigen gebeurtenissen als Australische journalist in Duitsland hier door heen te laten lopen. Ze laat zien hoe ze in contact komt met oud-Stasi-medewerkers en ze verhaalt over de 'puzzelvrouwen' in Neurenberg. De 'puzzelvrouwen' is een groep van ongeveer 30 medewerkers die oude versnipperde Stasi-archieven, snippertje voor snippertje weer aan elkaar te leggen. Rond de val van de muur was er wel tijd om ze te versnipperen maar geen tijd meer voor een definitieve vernietiging.

De muur is inmiddels op bijna alle plekken van Berlijn verdwenen. Het verhaal van Funder laat zien dat mensen blij zijn dat de muur verdwenen is. Niet alleen omdat de vrijheid terug is maar ook omdat het velen herinnert aan het verraad waartoe ze gedwongen werden door het systeem en de schaamte die dat met zich meebrengt.

In een recensie werd het boek van Funder aangeduid als: 'een meesterwerk van onderzoeksjournalistiek, haast geschreven als een roman, met een perfecte mix van compassie en distantie'. Nou, die kan ik wel onderschrijven.

Wie Stasiland wil lenen bij de bibliotheek, kan dat hier doen.