donderdag 12 januari 2017

Bestselleritis

Een bevriende journalist vroeg mij of ik hem kon vertellen hoe vaak de werken van Bert Schierbeek nog uitgeleend worden in Nederland. Ik vertelde hem dat ik dat voor heel Nederland niet kon achterhalen maar wel voor heel Overijssel.' Overijssel heeft ruim één miljoen inwoners dus als je het aantal van Overijssel keer zestien doet, heb je wel heel Nederland'. Hij nam er genoegen mee.

Bert Schierbeek, wie kent hem nog?  Wie goed heeft opgelet tijdens de literatuurlessen weet nog dat hij 'iets' met de vijftigers had. Maar kunt u nog snel een titel noemen? Nee hè. Ik deed ooit onderzoek naar hem toen ik voor de WSF-bibliotheken werkte. Naast Schierbeek waren ook Jacq Firmin Vogelaar en Sybren Polet in dat onderzoek betrokken. Schrijvers die misschien nog wel meer vergeten zijn.

Ik belde Jan - een goede collega - en vroeg hem of hij aan die cijfers kon komen. Geen tevergeefs beroep. Al snel meldde hij me dat in Overijssel er nog 40 verschillende titels van Schierbeek aanwezig zijn  en dat we daar 90 exemplaren van hadden. In Overijssel hebben we ongeveer 90 vestigingen. In elke vestiging zou dus wel een Schierbeek kunnen staan. Dat was het goede nieuws.

Die 90 boeken van Schierbeek waren vorig jaar samen twee keer uitgeleend. Twee keer. 'Dat is niet zo veel.' legde ik de journalist eufemistisch uit. 'Gemiddeld in Overijssel lenen we elk boek dat we hebben per jaar zo'n vijf keer uit. Eigenlijk hadden die boeken samen dus zo'n 450 keer uitgeleend moeten zijn. Maar gelukkig hebben we ook boeken van Herman Koch. Die lenen we zo'n veertien keer per jaar uit. Dus alles bij elkaar komt dat wel goed.' Tot zover mijn college collectiemanagement voor journalisten.

We mijmerden nog even dat Schierbeek wel in het weeshuis van de literatuur terecht was gekomen. 'Ja, weeshuis, dat wel', zei de jounalist. 'Maar geen stiefkind!' zei hij erachter aan, doelend op het feit dat er nog 90 exemplaren zijn die slechts een muisklik verwijderd zijn van alle lezers in Overijssel.

Er zijn wel eens mensen die fluisteren dat bibliotheken leiden aan 'bestselleritis'. Een ziekte die zou  leiden tot versmalling van collecties onder de zakelijke druk van uitleenaantallen. Ik zocht ooit al eerder uit of dat zo was. De 'uitleenfrequentie' - hoe vaak een boek per jaar wordt uitgeleend - is in de  afgelopen jaren niet gestegen maar gedaald. Minder uitleningen per boek dus. Bibliotheken worden niet geleid door rendementsdenken maar men is wel de afgelopen vijftien jaar de helft minder gaan uitlenen.

Meer boeken zijn niet de oplossing als je vindt dat er te weinig gelezen wordt. Meer boeken van Schierbeek leiden dus niet tot meer uitleningen.

Er is geen 'bestselleritis'. Hooguit een gebrek aan verlangen naar verhalen en verbeelding. En het is maar de vraag wat moeilijker te bestrijden is. Er ligt in ieder geval een schone taak.

2 opmerkingen:

Frank Huysmans zei

Hoi Mark, een kleine nuancering bij je goede stuk: 'bestselleritis' meet je (vind ik) niet alleen af aan de gemiddelde uitleenfrequentie van de collectie over tijd, maar ook aan de spreiding rond dat gemiddelde (of mediaan, of een andere maat die een centraal punt in de verdeling aangeeft). Je kunt een onderscheid maken tussen 'rendementsdenken' (in je eerdere stuk) en 'bestselleritis'. Ook wanneer het gemiddeld aantal uitleningen per titel daalt, kan het aandeel van de bestsellers op het totaalaantal uitleningen stijgen. Denk aan de bekende long tail-verdeling. Die kan een relatief lage top hebben - dan is het aandeel van de bestsellers op het totaalaantal uitleningen beperkt. Of de verdeling kan een hele hoge top hebben; dan zou je van bestselleritis kunnen spreken: heel veel mensen wilden de bestsellers ('bestlenders' eigenlijk) lezen en lieten de minder populaire titels links liggen.
Om te meten of het aandeel van de bestsellers over tijd is gestegen, zou je gebruik moeten maken van een ongelijkheidsmaat zoals het eerste deciel (de top 10-procent) gedeeld door het tiende (de minst uitgeleende 10% boeken), of de Gini-coëfficiënt - zie Wikipedia. Leuke vingeroefening om te doen wanneer de landelijke datawarehouse gereed is!

Mark Deckers zei

@Frank: dat is goede nuancering. Overigens als mensen de term 'bestselleritis' gebruiken is die nuance vaak al verdwenen. Aangezien de uitleenfrequentie nauwelijks verschoven is, doet dat vermoeden dat de verdeling binnen het geheel ook niet verschoven zou zijn. Dat kan inderdaad een misvatting zijn. Dat zou betekenen dat we én meer bestsellers én meer winkeldochters hebben gekregen of andersom. Er valt nog genoeg te onderzoeken inderdaad. Eigenlijk moeten we er daarvoor nog minstens een professor bij hebben ;-)