Je zal maar minister van Onderwijs zijn, dacht ik na het lezen van de Staat van het Onderwijs 2025. De Staat van het Onderwijs is eigenlijk het jaarlijkse schoolrapport over het hele onderwijs. Want tjonge, wat een opgave heeft dat onderwijs! En dat bedoel ik niet negatief. Ik bedoel dat dat onderwijs zo ontzettend veel moet doen en ook nog in heel veel varianten moet bestaan. Ik neem bij voorbaat mijn petje af voor die hele sector inclusief de bestuurders die de lijnen mogen uitzetten.
Maar ok, daar houden de complimenten ook op. Want ja, er ligt voor dat onderwijs nog een flink aantal opgaven. Overigens is de inspectie - die de Staat van Onderwijs opstelt - milder dan voorgaande jaren over het handelen van het onderwijs. Kregen scholen in vorige rapporten nog wel flink ervan langs, nu is er waardering voor de resultaten die zijn bereikt, terwijl ook helder is dat er nog veel te doen is. Het satirisch programma 'Even tot hier' maakte er zelfs een lied over deze aanpak.
En omdat bibliotheken steeds vaker samenwerken met het onderwijs in de Bibliotheek op school is het toch goed om dit soort rapporten te volgen. Ik las het voor u en pikte er vier grafieken uit waarvan het handig is dat u ze als bibliotheekdirecteur of onderwijsspecialist ze eens gezien hebt. Uw onderwijspartner kan in ieder geval de indruk krijgen dat u de sector toch redelijk op de voet volgt met deze grafieken. Dus doe er uw voordeel mee.
Grafiek 1: Het lijkt best goed te gaan met taal en lezen
De eerste grafiek is bovenstaande over taal, lezen en rekenen. Basisvaardigheden is een belangrijk onderwerp in het rapport. Maar bij de grafiek is wel wat ondertiteling bij nodig. Ik neem u even mee. Het basisonderwijs moet ervoor zorgen dat leerlingen het 1F-niveau halen. Dat is het meest fundamentele niveau als het gaat om lezen en schrijven. 99% van de leerlingen haalt dat ook in het reguliere basisonderwijs (bo) als het gaat om lezen. De percentages bij het speciaal basisonderwijs (sbo) en speciaal onderwijs (so) liggen gezien de extra opgave in dit type onderwijs logischerwijs lager.
Het 2F-niveau wordt gezien als basisniveau om in te stromen op vmbo-t, havo en vwo. Ook hier zien we dat dat bij lezen best goed lukt in het reguliere basisonderwijs. 75% behaalt bij lezen ook dat niveau.
In die zin is er bij rekenen en taalverzorging meer werk aan de winkel. Maar dan kijken we toch te oppervlakkig.
Grafiek 2: Want kwetsbare groepen blijven achter
Deze grafiek geeft de uitsplitsing van bovenstaande tabel. Hier wordt alleen gekeken naar de leerlingen die het schooladvies Praktijkonderwijs (Pro) of Vmbo-basis (Vmbo-b) krijgen. Van de 164.479 leerlingen in het reguliere basisonderwijs die we in de eerste tabel hadden, blijven er nu nog 3.622 over. Het gaat hier dus over de kinderen die het meeste moeite hebben met leren en ja, ook met lezen.
Hier zien we dat 55% van de kinderen die Praktijkonderwijs geadviseerd krijgen, het 1F-niveau niet halen bij taalverzorging en 35% van de leerlingen die Vmbo-b geadviseerd krijgen. Voor lezen liggen de percentages met 30% en 12% wel wat lager. Nu gaat het hier om een kleine groep die aan de onderkant van het schooladvies zitten maar wie verder zou kijken naar bijvoorbeeld Vmbo-kader en Vmbo-gt dat we ook dan nog altijd redelijke hoge percentages zie van kinderen die met een te laag taal of leesniveau doorstromen. Met andere woorden: er is een grote spreiding tussen leerlingen in de de resultaten.
Hoewel in de breedte scholen dus goed scoren is er een smaldeel waar het echt niet zo goed mee gaat. En dat is ook wat de inspectie zelf constateert. Die conclusie geef ik u aan het eind. Want eerst kijken we we nog naar het Voortgezet Onderwijs.
Grafiek 3: De onderbouw van het VO leest steeds slechter
Als u dit artikel leest op een mobiel - grote kans - dan is dit waarschijnlijk een slecht leesbare grafiek. Maar het toont de gemiddelde leesvaardigheid door de jaren heen in de verschillende onderwijsvormen. Maar wat u zeker kunt zien: de weg leidt naar beneden. Waar de inspectie door veranderde toetsvorm geen vergelijking door de jaren kan maken bij het basisonderwijs, is dat wel mogelijk in het voortgezet onderwijs. En dan zie je toch een zorgelijk beeld. In een paar jaar tijd daalt het leesniveau met zeker een leerjaar.
Ik geef u ook even de ambtelijke tekst van de inspectie bij deze grafiek:
'De conclusie uit het peilingsonderzoek dat leerlingen in vmbo-g/t, havo en vwo
functioneren op het niveau dat past bij de schoolsoort is positief. Maar tegelijkertijd
constateren we dat die vaardigheid in elk geval sinds 2018 afneemt. Dat blijkt onder meer
uit gegevens uit het leerlingvolgsysteem van Cito voor het vo (figuur 2.2.2b) (Seton et al.,
2024). Die laten zien dat de leesvaardigheid van de leerlingen in de onderbouw al sinds
het schooljaar 2018-2019 daalt. Datzelfde geldt voor de woordenschat van de leerlingen.
Ook in internationaal onderzoek (PISA) onder 15-jarigen werd een afname geconstateerd
van de leesvaardigheid in vergelijking met 2015 en 2018 (Meelissen et al., 2023). De PISAtoets meet meer dan de Nederlandse toetsen hogere-ordeleesvaardigheden, zoals het
reflecteren op en het evalueren van teksten. Nederlandse leerlingen presteren juist in die
vaardigheden internationaal gezien slechter.'
Het is fijn dat de inspectie constateert dat het niveau voldoet voor de onderwijssoort. Maar wie de daling tussen 2018/2019 tot 2023/2024 ziet, die kan ook constateren dat wat in 2018/2019 nog het startniveau was in leerjaar 1, dat dat in nu soms dicht bij het eindniveau zit in leerjaar 3. Met andere woorden: ondertussen moet je in leerjaar 1 dus nu eigenlijk het programma van groep 8 van de basisschool draaien...
En aan de bovenkant van de onderwijspiramide kan men wellicht wel met een paar woorden minder in het vocabulaire maar aan de onderkant is iets missen in de woordenschat of taalvaardigheid natuurlijk sneller een belemmering. En dat brengt ons dan ook bij de conclusie van de inspectie.
Conclusie inspectie: Kwetsbare groepen leerlingen lopen grote kans op laaggeletterdheid
En die conclusie op van de inspectie op dit vlak luidt dan ook:
'We maken ons zorgen over de beperkte groei in taalvaardigheid van leerlingen die
vanuit het bo en speciaal basisonderwijs (sbo) met een leesvaardigheidsniveau onder
1F naar het vo gaan. In alle lagen van het reguliere vo dalen de taalvaardigheidsniveaus
in de onderbouw. Deze zijn vooral te laag in vmbo-b en vmbo-k. Zeker deze
opleidingen moeten zorgen voor uitstekend taalonderwijs zodat leerlingen voldoende
taalvaardig kunnen starten in het mbo op niveau 2. Ook is het van groot belang dat
het praktijkonderwijs (pro) blijft streven naar 1F voor hun leerlingen. Op deze manier is
niveau 2F voor leerlingen aan het eind van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) op
niveau 2 haalbaar. Dit niveau is absoluut noodzakelijk om in de maatschappij te kunnen
functioneren of om door te kunnen stromen naar hogere mbo-niveaus met betere
kansen op de arbeidsmarkt. Het risico op laaggeletterdheid wordt daarmee aanzienlijk
verminderd. Toch verlaat een groot aantal studenten het mbo zonder het niveau 2F lezen
en luisteren te beheersen. De groep laaggeletterden in onze samenleving is nog altijd te
groot. Daarom moet goed taalvaardigheidsonderwijs in het funderend onderwijs en het
mbo een prioriteit blijven.'
Een paar jaar geleden schreef de inspectie bij soortgelijke uitkomsten nog dat scholen die binnen een paar jaar op orde moesten hebben. Nu wordt iets diplomatieker gezegd dat het een prioriteit moet blijven. Maar de insteek is hetzelfde: niet achterover leunen maar hard aan het werk met zijn allen! Niet alleen als scholen, ook als bibliotheken. Het zijn beleidsteksten die goed passen bij alle investeringen die we als bibliotheeksector nu doen in de Bibliotheek op school. Ook dit rapport is weer een onderbouwing dat hier inspanningen nodig blijven en dat - naast een samenwerking met alle basisscholen en speciaal onderwijs - juist ook dat Vmbo erg belangrijk is. En dat sluit aan bij de impulsregelingen die nu actief zijn.
Dus hup, aan de slag! Doe er uw voordeel mee zou ik zeggen.
Maar eh....
Ja?
Je zou toch vier grafieken doen?
Oja. Daar komt ie.
Grafiek 4: Boeken, handelperspectief en burgerschap
Ja, ook dit grafiekje zal op uw mobiel nog niet al te best te lezen zijn. Maar het geeft aan wat thema's zijn rond sociale veiligheid in scholen en waar scholen vaak niet goed in weten te handelen. Het gaat dan om thema's als pesten op social media, (offline) pesten, discriminatie, polarisatie en nog zo wat thema's.
Scholen weten vaak niet goed hoe te handelen, blijkt uit het onderzoek van de inspectie. Ik zie hier gelijk een lijst in van thema's die tegenwoordig met regelmaat in kinderboeken en young adult literatuur voorkomen. Boeken moeten op dit vlak zeker wat kunnen betekenen. Ik zeg niet dat je pesten oplost met boeken maar ik ben er wel van overtuigd dat verhalen en boeken zeker wat kunnen betekenen in de bewustwording van kinderen. En wellicht worden thema's op die manier wel beter bespreekbaar.
Het bijzondere is dat de inspectie in het rapport ook burgerschap als thema noemt waar beter invulling aan gegeven moet worden. Volgens mij liggen beide onderwerpen in elkaars verlengde en kun je met boeken en praten over boeken juist op deze thema's veel met elkaar doen.
Nou, ook dat lijkt me dus een grafiekje om als bibliotheek even in je achterzak te steken.
Grafieken in de rugzak en aan de slag
De inspectie heeft zijn goede werk weer gedaan. Ik benijd ze niet. Eerst zijn ze niet streng genoeg en nu wordt weer gezegd dat ze te soft zijn. Nou, u en ik weten dat er op al die plekken in het onderwijs gewoon knetterhard gewerkt wordt. En u en ik weten ook dat bibliotheken met leesplezier kunnen bijdragen aan de grote opgave die er ligt.
Het is fijn dat het ministerie dat ook ziet en met stimuleringsbijdragen hier tot 2026 op inzet. Het wachten is natuurlijk nog op de structurele financiering voor bibliotheken op dit vlak. Maar wie de opgave ziet en de goede inzet van bibliotheken, moet toch hoop hebben dat ook dat binnenkort wel een keer aan de orde is.
Tot die tijd: deze grafieken in de rugzak en hop: aan het werk!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten