Over AI, over Niek van ZINiN en over het tijdperk van de slimme bibliotheek

Het gaat hard met AI. Heel hard. Deze week werd ik er maar liefst drie keer mee geconfronteerd. Ik neem u mee naar wat ik meemaakte. 

Een vet nummertje van Niek

Op maandag mocht ik spreken bij een mooi feestje in Hellendoorn. In die gemeente in Overijssel werkt de ZINiN-bibliotheken met alle basisscholen samen aan 100% Bibliotheek op school. 

Niek, de geluidsman van het theater zorgde voor de intromziek. Het was een vet nummertje over 100% Bibliotheek op school in Hellendoorn. Het nummer was gegenereerd door AI. Had Niek de avond ervoor nog even gemaakt. Was niet veel werk, zei hij nog. Mijn interesse was gewekt.... Hou die nog even vast.

Een pechgevalletje voor Diederik

Op vrijdagochtend rijd ik naar Zoetermeer voor een overleg met de commissie Digitaal van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en aansluitend zal  ik een middag bijwonen over artificial intelligence in de bibliotheekpraktijk. Het is een middag die is georganiseerd door de VOB en NBD|Biblion. 

Terwijl ik in de auto naar Zoetermeer rijdt, hoor ik op de radio dat de ALDI de stem van Diederik Ebbinge in de commercials heeft vervangen door een AI-stem. De stem die de ALDI heeft gekozen, lijkt overigens verrekte veel op de stem die de HEMA nu gebruikt. Diederik Ebbinge geeft aan dat dit natuurlijk een voorbode is van wat komen gaat: stemacteurs gaan brodeloos worden. Ook de Kunstenbond reageert erop en zegt bang te zijn voor verdringing van arbeid. Het verbond van Nederalndse Voice-overs is inmiddels een petitie gestart om het gebruik van AI-stemmen te verbieden. 

Gaan dwergen verdwijnen  uit boeken?

Na mijn overleg in de ochtend schuif ik aan bij het middagprogramma. Het doel van het programma is de vraag: hoe zorg je voor de succesvolle implementatie van AI-toepassingen in jouw organisatie? De VOB en NBD hebben hiervoor verschillende sprekers uitgenodigd en tot slot een panel.In de zaal zitten zo'n 80 geïnteresseerden, bibliotheekdirecteuren maar ook bibliotheekmedewerkers, teamleiders, ICT'ers en collectievormers.

Het theoretische gedeelte van de middag laat ik even achterwege. Want hoe AI precies in elkaar zit, wilt u denk ik niet weten. U wilt net als ik weten wat het in de praktijk gaat doen.

Niels Bogaards en Mireille de Valois Turk van de NBD lieten de zaal zien hoe ze bezig zijn om AI te gebruiken om je collectie inclusiever te maken. Dit doordat je met AI beter door alle teksten van boeken kunt gaan, breder kunt metadateren of doordat je oude metadatering kunt vervangen door nieuwe metadatering. Je moet dan denken aan het detecteren van verouderd of denigrerend taalgebruik, het signaleren van verouderde concepten, het gebruik van genderstereotypes of achterhaalde standpunten. Bedenk daarbij ook dat we niet weten hoe we over vijf of tien jaar aankijken tegen stereotyperingen en dat dit dus steeds dynamischer gaat worden. Als voorbeeld wordt het gebruik van dwergen in verhalen genoemd. Het zou kunnen dat we dit over tien jaar niet meer vinden kunnen. 

Helder is dat dit absoluut nog in de kinderschoenen staat. Maar, ontwikkelingen gaan wel snel. En de vraag wordt dan ook: op welke manier wil je dit inzetten? Denk aan de discussie rondom boeken van Roald Dahl of onze eigen Jip en Janneke. Het ligt allemaal uiterst gevoelig in de samenleving maar dat betekent niet dat je hier niet onderzoek naar moet doen. Interessante gedachte en het geeft ook aan hoe snel onze maatschappij haar blik op de werkelijkheid verandert. Die snelheid van koplopers en achterblijvers is natuurlijk ook precies een deel van de voedingsbodem rond polarisatie.

Ook Ronald Capelle van de bibliotheek AanZet liet zien waar zij mee bezig zijn. Ronald Capelle is een begenadigd verteller en weet hij waar hij het over heeft. Wat mij betreft laat zijn lezing vooral zien, hoe ingewikkeld het eigenlijk is. Het meest concrete voorbeeld dat hij noemt is hoe AanZet Bookarang gebruikt aan inspriatievinder voor boeken (zie afbeelding). Als je dat wilt uittesten kun je hier terecht. Ik geef toe, het is een begin... maar toch ook nog niet meer dan dat. 

In een volgende lezing leggen Michel de Gruijter (KB) en Niels Boogaard (NBD|Biblion/Bookarang) uit welk normenkader je zou moeten ontwikkelen voor AI en welk stappenplan je daar voor zou kunnen volgen (zie afbeelding). Daar schreef ik twee maanden geleden al eens uitgebreider over toen het advies uit kwam. De zaal stelt dat de KB en NBD best het voortouw mogen nemen namens de sector omdat de relatief kleine bibliotheekorganisaties hier echt kennis ontberen. Dat normenkader kunt u hier overigens helemaal lezen.

De praktijk  mag nog wel volgen... 

Om heel eerlijk te zijn, heb ik op dat moment nog niet heel veel praktische voorbeelden gehoord over het gebruik van AI in de bibliotheek, behalve het ene voorbeeld van AanZet. Geen voorbeelden van hoe ChatGPT al gebruikt wordt bij IDO's of gewoon bij het beantwoorden van vragen van gebruikers van de bibliotheek. Of hoe we met zijn allen de Lees Simpel-app kunnen gebruiken. Volgens mij hebben we nog wel wat te doen als sector. 

Overigens zijn er al wel veel bibliotheken die een cursus ChatGPT aanbieden. Als je even googelt vind ik de bibliotheken Veenendaal, Oost- en West-Achterhoek, Midden-Brabant, Deventer, Emmen, Zeewolde, Breda en dat was nog maar de eerste pagina met zoekresutlaten. 

Het eindigt met een paneldiscussie. Daarvan noteer ik nog dat een directeur bekende dat hij zijn voorwoord van zijn jaarverslag en ook sommige columns wel eens met chatGPT had geschreven. 

Nina Nannini van NBD|Biblion vatte het eind van de middag wel goed samen.  De industriële revolutie zorgde voor mechanisering. Een proces dat, ook na anderhalve eeuw, nog steeds geoptimaliseerd wordt. Dat kun je letterlijk zien als je bij de NBD het proces ziet van de boekverwerking waar met tal van machines en robots wordt gewerkt. AI gaat voor dezelfde revolutie zorgen. Ook voor onze sector. Of juist zelfs voor onze sector waar we zoveel met informatie werken. En wij maken daar nu het allereerste begin van mee en het zal onze wereld nog op zijn kop zetten. Ik geef haar gelijk.  Wen er maar vast aan en investeer er in. Dus ja, werk zelf eens met ChatGPT, Dall-e of eh... Nou, lees maar verder. 

Terug naar Niek: maak je eigen song met AI!

In het weekend laat ik de week nog eens aan me voorbij trekken. Van wie heb ik nou het meest geleerd deze week? Dat blijkt Niek te zijn, de technicus van ZINiN. Met het muzieknummer dat hij liet horen heeft hij me getriggerd. Hoe deed hij dat? Met welk pakket? Ik Google en vind een goed artikel over het AI-pakket Suno.  Ik log in met mijn Google-account, klik op 'explore' en ik geef mijn vraag op: een afro-beat song over AI in bibliotheken. Klik. Twintig seconden later staat het voor me klaar. Het was letterlijk twee minuten werk en het nummer staat als video voor me klaar. Ik upload het naar YouTube en kan het hier met u delen.  Het is het nummer en de video die u boven dit artikel vindt. Als ik ergens van van mijn stoel viel deze week was het hiervan. Niek was deze week mijn gids in AI-lind.

Kom er maar in en speel maar af: Het tijdperk van de slimme bibliotheek! En Niek: bedankt!