Het gaat hard op AI-gebied

In oktober vorig jaar, nu zo'n vijf maanden geleden, schreef ik een zevenpuntenplan voor AI in bibliotheken. Ik had wat rondgekeken, eens wat op een rij gezet en maar eens een voorzet gemaakt. Die zeven punten vindt u hierboven nog eens terug en via deze link is het nog terug te lezen. Ik had niet de illusie volledig te zijn. Ik volg het graag maar ik ben geen expert. 

Het is wel grappig, want vijf maanden later is op veel punten van dit plan - zonder echte regie - toch veel voortgang te melden. En dat kan ik nog best wat vergeten zijn. Zullen we eens wat mooie voorbeelden langslopen? Trekken we aan het eind samen nog een paar conclusies voor het vervolg.

AI-inspiratiegids

Voor wie wil beginnen met AI is de AI-inspiratiegids een prachtig boekwerkje. Het is hier te vinden en te downloaden. Het geeft tal van tips voor bibliotheken van workshops die al gehouden zijn en wat de

ervaringen waren. Dat is zelfs veel breder dan mijn punt 5: organiseer cursussen ChatGPT. Die vink ik maar af dus. Er komen cursussen 'Maak smartlappen met AI', schrijfworkshops met AI of een cursus Deepfake. Ook bevat het een aardig lijstje met sprekers die je zou kunnen benaderen als je eens een lezing zou willen organiseren. 

De inspiratiegids is ontwikkeld vanuit het programma Digitaal Burgerschap. Dit programma stimuleert en ondersteunt bibliotheken bij het integreren van digitaal burgerschap in hun beleid en activiteiten. In het programmateam zitten vertegenwoordigers van POI’s, bibliotheken en de KB. 

En hou dat programmateam nog even vast. Ik vermoed dat we nog een punt kunnen afvinken van het zevenpuntenplan.

Sectoradvies voor een  AI-normenkader

Hoe pas je AI toe? Hoe ver mag je gaan? En waar moet je oppassen? We moeten met elkaar afspreken hoe we verantwoord omgaan met AI In december 2023 verscheen hierover een advies. Het werd geschreven door Michel de Gruijter (KB) en Niels Boogaard (NBD|Biblion/Bookarang). Ze deden onderzoek, samen met een groep experts uit de bibliotheekwereld, om te kijken wat nodig is om tot een goed normenkader te komen. De uitkomst is een roadmap. Die ziet er zo uit.

Zij deden het onderzoek aan de hand van de zeven AI-principes die de KB een paar jaar geleden heeft geformuleerd: Robuust, Transparant, Onpartijdig, Onder toezicht, Inclusief, Privacy en Toegankelijkheid. Vanuit deze principes zou dat kader tot stand moeten komen. 

De roadmap is wellicht niet echt geschikt voor afzonderlijke bibliotheken maar is zeker als sector of als groep van bibliotheken die samen digitalseert goed bruikbaar. Het laat vooral zien dat je moet nadenken over hoe je AI gaat integreren in systemen vóórdat je dat daadwerkelijk doet. Het is dus eigenlijk een startpunt voor punt zeven van mijn simpele zevenpuntenplan. Vink.

Het rapport over het normenkader en de roadmap kun je hier vinden.

Niet de familie Chabot maar de familie Chatbot

Op BNetwerk verscheen afgelopen een bijzonder aardig artikel over de Bibliotheek Midden-Brabant en in het bijzonder vakcollega Joep van der Weide. Joep is één van de voorlopers op het gebied van AI en het leuk om te lezen hoe men bij Midden-Brabant vormgeeft aan het thema AI. 

Joep legt in het interview uit dat er soms nog wel wat weerstand is tegen het gebruik van AI en dat je dus soms 'camouflageactiviteiten' organiseert. Je past AI dan in, in een bestand programma, bijvoorbeeld bij een schrijfworkshop. Meestal levert dat hele leuke reacties op. 

Ook gaat Midden-Brabant aan de slag met de familie Chatbot... nee, niet de familie Chabot. Even opletten. In het artikel zegt Joep daarover:

"De familie Chabot schrijft dit jaar samen het boekenweekgeschenk. Dus het leek ons leuk om onze bezoekers tijdens de Boekenweek kennis te laten maken met de familie Chatbot. In een aantal vestigingen gaan we met bezoekers en AI samen een nieuw boekenweekgeschenk schrijven. We zetten vooraf flipovers neer met enkele vragen. Bijvoorbeeld over waar het verhaal zich moet afspelen. Bezoekers kunnen dan hun mening alvast geven. En daarna organiseren we workshops waarin we met die suggesties aan de slag gaan, samen met de bezoekers en AI. Dus daar komt een heel nieuwe verhalenbundel uit.”

Waar het artikel precies vandaan komt, staat er niet bij. Maar ik heb een bruin vermoeden dat, jawel, het landelijk programmateam Digitaal Burgerschap erachter zit. U hebt al door dat ik punt één van het zevenpuntenplan - een landelijk projectteam - ook wel kan afvinken. Ook landelijke projectteam is er dus al. Een beetje vermomd ,misschien maar toch.

AI-cursus

En passant, haalt Joep in het interview ook nog een gratis cursus over AI aan. Het is de 'Nationale AI-cursus'. Ik heb er een stuk van gedaan en het is een makkelijke en informatieve serie. Heel laagdrempelig en vooral gericht op bewustwording. De site kent een flink aantal andere lezingen over AI. Ik heb geprobeerd het initiatief van deze cursussen wat te achterhalen maar ik snapte na het lezen van de informatie toch nog niet helemaal hoe het zat. Maar een leuk en bruikbaar initiatief.  

Laat ik het een mooie aanzet voor punt drie van het zevenpuntenplan noemen. Vink!

AI-dag

Op 23 januari werd een landelijke AI-dag gehouden voor bibliotheekmedewerkers en annex. Zo'n 160 collega's namen er aan deel. Ik was er graag bij geweest. 

foto: BNetwerk

Op BNetwerk staat gelukkig een vrij uitgebreid verslag.  Het was een programma waar ook veel voorbeelden uit andere sectoren werd gedeeld zoals bij de politie, het onderwijs, de kunst of zelfs bij de stadsdichter. Op zo'n dag werk je aan bewustwording maar stimuleer je ook lokale, provinciale of landelijke experimenten. Ik vermoed dat we dit soort bijeenkomsten nog wel vaker gaan zien. 

Vakblad wordt geschreven door AI

Misschien wel het leukste voorbeeld heb ik bewaard voor het laatst. Bibliotheekblad - dat moedig meegaat in de digitale ontwikkelingen - heeft zijn eerste artikel door ChatGPT laten schrijven. En wel een artikel dat gaat over AI in de bibliotheeksector. U kunt het artikel zelf - en openbaar - lezen op deze plek. 

Op de vraag hoe AI het bibliotheekwerk de komende tien jaar zal veranderen, geeft ChatGPT het volgende antwoord:

'Digitale Inclusiviteit: bibliotheken zullen zich inzetten om digitale inclusiviteit te waarborgen door toegang tot AI-technologieën te bieden voor alle gemeenschapsleden. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld gratis AI-workshops, toegankelijke interfaces en de beschikbaarheid van door AI-ondersteunde hulpmiddelen voor mensen met verschillende behoeften.

Uitgebreide Collecties: AI zal bibliotheken helpen bij het voorspellen van opkomende trends en het aanvullen van collecties op basis van de actuele behoeften en interesses van de gemeenschap. Hierdoor zullen bibliotheken meer diversiteit kunnen bieden in hun aanbod, zowel fysiek als digitaal.

Versterkte Leeromgevingen: bibliotheken zullen fungeren als dynamische leeromgevingen, waar AI wordt gebruikt om educatieve programma’s te personaliseren, interactieve leersessies te organiseren en gebruikers te ondersteunen bij hun levenslang leren-trajecten.

Community-driven evenementen: AI zal worden gebruikt om community-engagement te stimuleren door evenementen te organiseren op basis van de interesses van de lokale bevolking. Van leesclubs tot interactieve tentoonstellingen, bibliotheken zullen fungeren als hubs voor sociale interactie en culturele uitwisseling.

Evolutie van de rol van Bibliothecarissen: bibliothecarissen zullen zich meer richten op het faciliteren van menselijke interacties, het aanbieden van gespecialiseerde ondersteuning en het begeleiden van bezoekers bij het gebruik van geavanceerde technologieën. Hun rol zal evolueren naar die van curatoren en facilitators van kennis.

Sommige punten zou ik misschien zelf misschien nog wat scherper formuleren of net anders maar ik geef toe dat ChatGPT nooit om een mening verlegen zit en altijd snel informatie structureert en hier een lijn uit weet te halen. 

Conclusies? Dat zijn er wel een paar 

Nou, ik bracht dus maar gewoon een paar zaken bij elkaar die u zelf ook gewoon op internet had kunnen vinden. Maar graag gedaan hoor. Maar welke conclusies trekken we? Nou, dat zijn er wel een paar. 

Conclusie 1: Het gaat best hard met dat zevenpuntenplan

Nog maar vijf maanden geleden schreef ik voor de vuist weg een zevenpuntenplan. Nu vijf maanden later kan ik op bovenstaande kaart bij bijna alle punten wel iets invullen. Met andere woorden: de sector is volop in beweging. Er wordt veel aandacht besteed aan hoe je AI in je programmering kunt inbrengen. Er is nog niet zoveel aandacht voor AI kan worden ingezet in het bibliotheekwerk zelf, hetzij fysiek, hetzij in digitale infrastructuur. Hoewel ik vermoed dat er meer gebeurt in die digitale infrastructuur dan vele zien. 

Conclusie 2: Doen we het samen of allemaal apart?

Er gebeurt op heel veel plekken 'iets'. Dat is mooi en dat is ook goed. Het is de snelste manier om te innoveren. En er is een landelijk programmateam Digitaal Burgerschap waar dit thema ook in goede handen is. In ieder geval voor alles wat met programmering in bibliotheken te maken heeft. Ik denk dat er een moment komt dat er wellicht landelijk iets meer regie mag komen. Maar dat brengt mij tot conclusie 3.

Conclusie 3: Een vraag, wordt een AI-punt de opvolger van het IDO?

De impact van AI op de samenleving kunnen we nog nauwelijks overzien. Maar wie door de oogharen heen kijkt, ziet dat AI wellicht dezelfde potentie tot technologische en maatschappelijke veranderingen heeft als internet zelf. We staan echt nog maar aan het allereerste begin. Weet u nog waar u was, een jaar nadat internet in uw leven kwam? En wat u toen wist van internet? 

En ik denk eerlijk gezegd dat AI straks op allerlei manieren geïntegreerd gaat worden in ons leven. En dat zal vaak met zegeningen zijn. Maar soms ook met een vloek. Krijgen we groepen die straks niet meekunnen met AI? Wie het weet mag het zeggen. Maar het zou mij niet verbazen. 

Conclusie 4: Lekker verder!

En dan ben ik weer terug bij conclusie 1: er gebeurt al veel. Soms nog klein, soms nog voorzichtig. Maar ga daar vooral mee door. Maak het groter en zoek nog meer uitdaging. En laten we het tempo en de omvang langzaam opvoeren. Mooi om te zien hoe de hele sector beweegt. 

Applaus voor jezelf dus!