Het einde van het ravijnjaar, extra geld voor bibliotheken en hoe we steeds minder Nederlands lezen

Het was een gek en druk weekje in bibliotheekland. Want het is niet één onderwerp dat ik vandaag bespreek maar het zijn er meerdere. Soms horen ze bij elkaar maar soms ook niet. Het gaat over het einde van het ravijnjaar, over nog een keer extra geld voor bibliotheken en over hoe we steeds minder Nederlands lezen. En ik begin maar eens met dat laatste. Houd ik het mooie nieuws over het geld nog even vast als toetje.

Eén op de vijf verkochte boeken is anderstalig

Want we lezen steeds minder Nederlands. Begin april maakt het ondergewaardeerde KVB|Boekwerk de kerncijfers boekenmarkt 2023 bekend. En wie een beetje duikt in de cijfers die kan bovenstaande grafiek samenstellen. En dan zie je dat we in de afgelopen tien jaar steeds meer anderstalig zijn gaan lezen. Eén op de vijf boeken die verkocht wordt is een niet-Nederlands boek.

De slimmeriken onder ons zullen zeggen dat het bovenstaande staatje nog niet zegt dat er echt minder Nederlandse boeken worden gelezen. Als het aantal verkochte boeken namelijk ook met 20% is gestegen, zijn er nog altijd evenveel Nederlandse boeken gelezen.

Voor die slimmeriken heb ik het onderstaande staatje. Daarin zie je dat de boekverkoop wel wat fluctueert maar over het geheel genomen de afgelopen tien jaar dus stabiel is rond de 41 à 42 miljoen exemplaren. Niet echt gestegen, niet echt gedaald.

De vraag is: is het erg dat we meer anderstalig gaan lezen? Op lange termijn heeft dit zeker effect. Als 20% van de vraag nu anderstalig is, is de verkoop van Nederlandstalig teruggelopen. Op lange termijn betekent dat, dat er minder Nederlandstalige boeken komen. En we zijn niet zo'n heel groot taalgebied.

Eén op de drie jongeren leest het liefst in het Engels

Dat anderstalig is overigens vooral Engelstalig. En wie wel eens een gemiddelde boekhandel binnenloopt herkent dat ook. Elke boekhandel heeft inmiddels een redelijke collectie in die taal. En binnen dat Engels zie je dat vooral boeken voor jongeren steeds vaker in het Engels zijn.  

Uit eerder onderzoek van KVB, over de leeswereld van jongeren, bleek dat één op de drie jongeren zelfs het liefst in het Engels leest. Dat onderzoek besprak ik hier al eens eerder. En daar plaatste ik destijds onderstaande plaatje bij. 

Wat je in bijgaande overzicht ziet is dat jongeren vanaf 12 jaar een steeds grotere voorkeur voor Engels als leestaal krijgen. Duits, Frans of andere talen scoren in vergelijking nog hele kleine percentages. 

Ik vermoed overigens niet dat deze internationalisering van het lezen iets te maken heeft met slechte leesvaardigheden van jongeren. Het zijn juist de sterke lezers die (de heavy lezers en hoogopgeleiden in het onderzoek) die een sterkere voorkeur voor Engels hebben. 

In bibliotheken zie ik de opkomst van het Engels ook maar de trend is daar toch echt iets minder ver dan bij boekverkopers. Dat heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat een winkelvoorraad een veel kortere looptijd heeft dan een bibliotheekcollectie. Bibliotheken lopen dus iets achter op boekhandels. Maar dat bibliotheken dus verder gaan internationaliseren is zonneklaar als je deze cijfers ziet. 

Vergelijkbare cijfers uit bibliotheken heb ik niet kunnen halen uit openbare bronnen omdat daar niet wordt uitgesplitst in verschillende talen voor bibliotheekcollecties. 

€ 11 miljoen extra voor bibliotheekwerk

En dan nog twee keer prachtig nieuws. Het nieuws dat bibliotheken het meest direct raakte, was dat er nog een keer  € 11 miljoen wordt uitgetrokken voor bibliotheken. Dit als aanvulling op de SPUK-regeling die al twee keer was overtekend en waar nog voor € 11 miljoen aan aanvragen vooralsnog waren afgewezen. 

Het nieuws kwam op maandagochtend en het wachten was op de voorjaarsnota waar dit geld uit zou moeten komen. Om half twaalf die ochtend kreeg een appje van iemand die echt had zitten wachten op de voorjaarsnota en hem snel had doorgespit. Met het verlossende geluid: ja, extra geld.

Hieronder zie je tekst die gaat over die € 11 miljoen. Het is tekst van pagina 140 van 295...  Zo verstopt zit dat dus in beleidstaal. 

Tja, verstopt in de eindejaarsmarge waar nog eens € 100 miljoen naar schulden bij toeslagenouders ging, € 22 miljoen voor schoolmaaltijden en dus ook € 11,3 miljoen voor bibliotheken. De plooien van de Rijksoverheid herbergt bedragen die jij en ik nooit in handen krijgen. Maar de ambtenaren kregen het toch maar mooi naar bibliotheekwerk gemanoeuvreerd. Complimenten weer voor het team bij OCW!

Op de site van de Rijksoverheid geeft staatssecretaris Gräper ook aan wat er gaat gebeuren en om hoeveel gemeenten het gaat:

Aanvragers die in de eerste ronde afvielen, konden in de tweede ronde opnieuw meedoen. In de laatste ronde kregen uiteindelijk 44 gemeenten geen subsidie voor 63 aanvragen. De aanvragen die in de tweede ronde buiten de boot vielen kunnen met deze extra 11 miljoen alsnog – bij een positieve beoordeling – gehonoreerd worden.

Op 63 plekken kan alvast gejuicht worden. Toch zijn er nog twee voorbehouden. De eerste is dat de Kamer officieel nog akkoord moet gaan. Maar er is echt niemand in de Kamer die dit gaat blokkeren. En het tweede is dat de aanvraag natuurlijk officieel nog gehonoreerd moet worden. 

Nog even doorlezen

Interessant is om op de site van de Rijksoverheid nog even verder te lezen. De staatssecretaris meldt daar ook nog even wat er met het geld van 2025 en 2026 - de zogenaamde € 3,- per inwoner - gaat gebeuren. Lees nog even mee:

Om ervoor te zorgen dat gemeenten zich goed kunnen voorbereiden op de zorgplicht is de inzet om een overgangsregeling in te stellen in 2025 en 2026. Staatssecretaris Fleur Gräper: ,,Ik denk aan een basisbedrag per gemeente en kijk naar mogelijkheden om ook kleinere gemeenten in staat te stellen zich voor te bereiden op de zorgplicht.’’

De staatssecretaris bevestigt hier dat er twee jaar een decentralisatieuitkering zal komen met geoormerkt geld voor bibliotheken. Daarna zal het structureel naar het gemeentefonds gaan. En let op: kleine gemeenten zullen nog een kleine plus krijgen in de komende twee jaar 

En weg is ook het ravijnjaar

Het tweede mooie nieuws is dat ook gemeenten extra geld krijgen. Want telkens als ik met wethouders sprak over de kansen met bibliotheken en de extra middelen die ze kregen, begonnen ze telkens over het ravijnjaar. Ook daarover schreef ik al eens eerder.  Dat ravijnjaar, en dat zou 2026 zijn, kwam voort uit een opschalingskorting aan gemeenten. De opschaling werd nooit ingezet maar de korting werd nooit afgeschaft. Gemeenten waren zich al aan het voorbereiden op bezuinigingen. De verwachting was dat dit aan de formatietafel wel zou worden opgelost maar omdat de formatie toch wat lang duurt, pakt het demissionaire kabinet dit punt toch op. Het oordeel is nog aan de kamer natuurlijk. Maar ook hier kan ik me niet voorstellen dat dit het niet haalt. 

Ergo: volle kracht vooruit en alle hens aan dek!

Hebt u door wat er gebeurt in zo'n weekje? Laten we het even samenvatten: ook de laatste SPUK-aanvragen worden goedgekeurd en op 60 plekken vind een extra investering plaats. Het is extra geld in de bovenste lijn. En die lijn wordt vanaf 2025 structureel. 

Tegelijkertijd kan de broekriem bij de gemeente weer een gaatje losser. Ombuigingen en vervelende scenario's kunnen van tafel. 

En dan hebben bibliotheken ook nog de wind meer bij de Boekstart en de Bibliotheek op school en eerder al bij de IDO's. Bovenstaande plaatje dat ik ook al eerder maakte illustreert dat. Overigens: dit voorjaar zal de Kamer nog spreken over het structureel maken van de inzet voor Bibliotheek op school. Daar zouden dan vanaf 2026 nog miljoenen extra moeten komen. 

Alles leidt maar tot één conclusie: er liggen tal van kansen, er liggen bergen werk en de belemmeringen bij gemeenten, die lijken weg. 

U weet wat u te doen staat: het is volle kracht vooruit en alle hens aan dek!