Deze week wil ik een lans breken voor een zevenpuntenplan voor AI en ChatGPT en bibliotheken. We zitten, naar mijn mening, als sector niet kort genoeg op deze ontwikkeling. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk. De AI-parade is een leuke start maar is slechts een begin. Ik weet dat AI gevoelig ligt maar dat is geen reden om er niet beter naar te kijken.
Ik stam nog uit een generatie die het internet heeft zien ontstaan. Voor mij is er een tijd vóór en na internet. Ik heb nog geleefd zonder zoekmachines. Ik kwam in aanraking met vroege versies van het internet begin jaren '90 van de vorige eeuw. Met de zoekmachine Veronica op het Gopher-protocol. Pas jaren later kwam Google. Maar ik kan me nog herinneren dat ik zo voor het eerst zocht door de hele wereld en informatie vond van de hele wereld. Er lag plotseling een wereld aan mijn voeten. Een wereld die sindsdien alleen maar makkelijker toegankelijk is geworden.
De opkomst van internet werd door bibliotheken op twee verschillende manieren bekeken. De eerste was een positieve: we konden plotseling veel meer antwoorden geven op vragen en informatie was steeds eenvoudiger te vinden. Maar er was ook een keerzijde: wethouders die plotseling gingen zeggen dat de bibliotheek niet meer nodig was want alles was wel op internet te vinden. Wie de kranten de afgelopen weken heeft gelezen, heeft gezien dat die angst volstrekt onterecht was. De bibliotheek is, juist door al die digitale ontwikkelingen, relevanter dan ooit.
Van internet naar AI
En nu zo'n 30 jaar later staan we opnieuw voor een grote stap. We gaan van internet naar 'Artificial intelligence'. En het gaat net zo'n stap betekenen als de invoering van internet. Het Veronica van toen heet nu ChatGTP van OpenAI. Ik schreef er hier en hier al eens over. Zo had ik ChatGPT al eens een beleidsplan laten schrijven en had ik samen met een vriend een vriendenadvies gekregen van ChatGPT. In beide gevallen stond ik versteld van de kwaliteit.
De afgelopen week zat ik met een collega om tafel voor een traject rond een samenvoeging van een aantal bibliotheekorganisaties. Mijn collega vroeg ChatGPT om een intentieverklaring op te stellen voor deze organisaties waarin ze uitspreken over te gaan tot een samenvoeging. Wat denkt u? Inderdaad, daar kwam een adequate intentieverklaring uit die in de basis heel goed te gebruiken was. Het documenten moest op sommige punten wat lokaal gekleurd worden maar de basis was gewoon goed. Ook in het onderwijs kantelt de gedachte dat AI een gevaar is. Steeds vaker wordt gekeken hoe je het zinvol kunt inzetten in het leerproces.
Kortom de tijd is rijp voor deze vraag: hoe gaan bibliotheken AI en ChatGPT inzetten om burgers verder te helpen? De ontwikkelingen gaan snel en als het vandaag al van deze kwaliteit is, waar staat dit dan over enkele jaren? En als dat zo is, wat moeten we dan vandaag gaan voorbereiden?
Ik dacht er een paar uurtjes over na en maakt een zevenpuntenplan voor bibliotheken en AI en ChatGPT. Dat deed ik deels met ChatGPT zelf. Een schot voor de boeg. Maar ik sta open voor elke aanvulling, verbetering en zienswijze. Zie het dus zeker niet als een blauwdruk.
Hup, naar die zeven punten!
Punt 1. Landelijk projectteam AI
We kennen bij bibliotheken het programma Digitaal Burgerschap Een mooi programma waar AI zeker aandacht krijgt. Dit programma heeft potentie om uit te groeien tot een landelijk projectteam AI. Na de ontwikkeling van landelijke programma's als Bibliotheek op School of Informatiepunten Digitale Overheid, denk ik dat het interessant is om ook voor AI voor te sorteren op zo'n landelijk team. Vanuit het programma Digitaal Burgerschap is het nu al mogelijk om kleine experimenten uit te voeren op het gebied van AI. Maar het zal niet bij kleine experimenten blijven. Ik denk dat AI onze ICT-infrastructuur op termijn gaat veranderen. Het raakt dan de inkoop van digitale content, de opzet van bibliotheeksystemen en de inzet van mensen. Wie zo kijkt, ziet dat het dan al om veel meer gaat dan een aantal experimenten, die overigens natuurlijk ook hard nodig zijn. Tegelijkertijd staan bibliotheken niet alleen. Ze maken onderdeel uit van die snel ontwikkelende maatschappij. Een nog actievere deelname aan de Nederlandse AI Coalitie ligt dan ook voor de hand om ook met andere sectoren sneller en beter uit te wisselen.
Veel begint natuurlijk met dit soort teams. En die moeten natuurlijk hun eigen agenda maken. Maar hieronder heb ik, naar eer en geweten maar eens een eerste aanzet gemaakt voor zo'n agenda.
Punt 2. Vergroot de experimenteerkracht
Het programma Digitaal Burgerschap is eigenlijk het enige programma waar AI aandacht krijgt in onze sector en waar ook middelen beschikbaar zijn voor experimenten. Die experimenten komen echter maar mondjesmaat. Veel aanvragen blijven steken bij makersplaatsen en conventionele digitale trainingen. Dat is begrijpelijk en ook goed maar levert nog onvoldoende snelheid op rond de nieuwste ontwikkelingen. Van onderop komen dus nog maar beperkt ideeën. Misschien moet je die ideeën dus meer vanaf de zijkant van of buiten de sector halen. Wat zeggen specialisten als ze onze sector zien en waar zouden zij op inzetten? En waar zou je kunnen starten met experimenten?
Punt 3. Breed scholingsprogramma
Tja, de volgende stap is denk ik toch bewustwording en training. Niet iedereen gaat zelf een avondje oefenen met OpenAI en de tools ChatGPT en Dall-E. Maar er zijn er nog veel meer. Bij de introductie van internet, ging iedereen op cursus. Bij de introductie van sociale media hadden we de cursus 23Dingen van Rob Coers. En nu is het dus tijd voor weer een breed scholingsprogramma.
Overigens niet alleen de tools maar ook de keerzijden van AI moeten aan bod komen. Het is niet voor niks dat grote techbedrijven zelf om regels vragen omdat ze het gevoel hebben een technologie te hebben die men nog niet volledig onder controle heeft.
Punt 4. AI als hulp van de bibliothecaris
Toen ik als bibliothecaris werkte, had ik altijd avonddienst op de dinsdag. Dan was er een bezetting met twee bibliothecarissen. Dat was niet de drukste avond. Als mijn collega uitviel vroeg het hoofd of ik het ook alleen af kon. Dat kon. Als het druk werd en er ontstond een rij met vragen dan belde ik wel eens de Bibliofoon. De Bibliofoon was een telefonische hulpdienst van een aantal POI's die ook 's avonds bereikbaar was. Zo liet ik de Bibliofoon de ene klant helpen, terwijl ik zelf een tweede klant hielp.
Zo kun je ChatGPT natuurlijk ook inzetten: als extra bibliothecaris. Probeer het zelf maar eens. Bij tal van vragen kan ChatGPT prima helpen: geef vijf Nederlandse organisaties die zich inzetten tegen dierenleed. Of een praktische vraag van mijn dochter: geef een recept voor het ontwikkelen van fotopapier.
En ik hoor u denken: kan ik ChatGPT dit toevertrouwen? Tja, om eerlijk te zijn, als bibliothecaris wist ik ook niet alles. Sterker, ik had gebieden waar ik veel van wist en waar ik weinig van wist.
Punt 5. Geef cursussen ChatGPT en annex
We geven cursussen internet, we geven cursussen Klik & Tik en Digisterker en zo nog een handje meer. Waarom ook geen cursussen rond AI-programma's? Op internet worden ondertussen als cursussen ChatGTP aangeboden die vergoed worden met het STAP-budget. Als AI net zo gewoon gaat worden als de zoekmachine of social media dan gaat de samenleving langzaam verwachten dat iedereen het kan gebruiken. Op een bepaald moment gaat het gebruiken van AI dus tot de basisvaardigheden behoren.
Punt 6. AI als boekenadviseur
ChatGPT stelde zelf voor om AI in te zetten als boekenadviseur. Ik had er zo mijn bedenkingen bij. Maar ik dacht ook: laat ik het proberen en vroeg ChatGPT om een leesadvies. Ik vind Rumeiland van Vestdijk een mooi boek en wat zou ik dan nog meer kunnen lezen? Ook daar kwam een adequaat antwoord uit. De beste boeken van Vestdijk werden aangeraden. Er werd gekeken naar klassiekers uit de Nederlandse literatuur en hij noemde een paar goede titels. Er werd gekeken naar andere boeken over magisch realisme en er werd geadviseerd om te kijken naar andere boeken die meeslepend schreven over andere landen. Anders dan leesadvies dat we tot nu toe kennen - wie dit las, las ook - viel mij op hoe meervoudig ChatGPT eigenlijk keek. Hij ontleedde de roman in facetten en vanuit die facetten gaf hij weer opnieuw advies. Dat is een breder advies dan alleen op basis van uitleencijfers. En om eerlijk te zijn: als bibliothecaris had ik het niet beter gedaan. En dan was Vestdijk nog een schrijver die ik goed kende.
Punt 7. Bouw AI in, in de infrastructuur
We helpen mensen met het leren van een taal, we helpen mensen met het invullen van formulieren en we helpen mensen bij het vinden van informatie. Het zijn allemaal processen waar AI nu of op termijn echt heel goed moet kunnen helpen. Ja, dat is een spannende stap want je hebt het gevoel dat je iets overdraagt aan een machine. Maar op veel plekken in onze samenleving vinden we dat al heel gewoon. We moeten met elkaar kijken of AI bijvoorbeeld iets kan betekenen in het terugdringen van laaggeletterdheid, het leren van tal van vaardigheden of het met meer plezier lezen van boeken. Bij elke opgave waar je eigenlijk heel veel mensen nodig hebt, is het eigenlijk interessant om na te denken of AI niet iets kan betekenen. Ik ben dus niet zo bang dat AI leidt tot ontslagen medewerkers maar wel opnieuw een verandering van het werk. Een ontwikkeling die we al eeuwenlang zien vanaf de industriële revolutie.
ChatGPT zelf stelt het in een antwoord aan mij als volgt:
'Door ChatGPT op deze manieren te gebruiken, kunnen openbare bibliotheken hun bereik vergroten, gebruikersondersteuning verbeteren en een waardevolle aanvulling bieden op hun traditionele diensten. Het stelt bibliotheken ook in staat om 24/7 toegankelijk te zijn voor gebruikers en hun diensten te moderniseren in overeenstemming met de digitale behoeften van de gemeenschap.'
Een kanttekening en waarom bibliotheken niet verdwijnen
Ondanks al dit optimisme is een kanttekening zeker op zijn plaats. Sommigen vergelijken AI met de ontwikkeling van kernenergie. Er zijn ongekende mogelijkheden maar ook zeker nog donkere plekken in de technologie: doordravende algoritmes die bubbels creëren die niet bepaald divers of inclusief zijn en technologie die zo dicht op de privacy komt, dat de vraag is hoe je daar nog grip op houdt. Maar ook overheden die nog meer digitale controle kunnen uitoefenen waardoor nog minder sprake is van wederzijds vertrouwen.
Punt 8 moet misschien dan ook wel zijn dat we een veel bredere dialoog starten over gebruik van AI. Maar de Nederlandse AI Coalitie heeft dat ook als doel. Laten we elkaar de hand reiken en samen optrekken.
Ik denk dat deze nieuwe generatie technologie bibliotheken kan helpen bij het vinden van nieuwe oplossingen voor schier onoplosbare maatschappelijke problemen. In de schaarse arbeidsmarkt zijn we op zoek naar oplossingen waar we toch iedereen kunnen helpen met de beperkte formatie die we hebben. Zelfs als we die formatie fors uit zouden kunnen breiden, is het de vraag of we die maatschappelijke problemen kunnen oplossen. Technologie zou dus wel eens een handig hulpmiddel kunnen zijn.
Er gaat straks vast weer iemand die gaat zeggen dat AI het einde van bibliotheken gaat betekenen. Wie de geschiedenis goed heeft bekeken rond digitale ontwikkelingen, weet dat dat niet zo is. Met elke digitale ontwikkeling werd de bibliotheek steeds relevanter.
De bibliotheek is namelijk een plek om je als mens op een menselijke manier te ontwikkelen in een steeds verder digitaliserende samenleving. Geloof me, die worden in de toekomst nog belangrijker. Dus wacht niet af, aan de slag met elkaar!
De hier getoonde illustraties zijn gecreëerd met kunstmatige intelligentie van Dall-e met op basis van verschillende aan het onderwerp gelieerde trefwoorden.
7 opmerkingen:
Dag Mark,
Dank voor het initiatief. Nuttig en leerzaam, ook voor andere sectoren, dan de bibliotheken.
Digitalisering heeft ons veel gebracht, maar zorgt - als je niet oppast - ook voor verstoring van de informatie-huishouding. Thuis, maar ook op het werk. Waar staat mijn relevante informatie ook al weer, en hoe onthoudt ik wat de geldende versie of het authentieke document of bronbestand is. Waar organisaties nu al moeten oppassen dat digitale dossiers/archieven op orde zijn, legt AI daar straks naar mijn verwachting mogelijk een nieuwe uitdaging bij.
Waar privacy in je plan al een plek heeft, zijn bewaking van de informatiehuishouding en (bescherming van) intellectueel eigendom op zich ook nog wel donkere vlekken.
Succes met de volgende versie(s) ;-) van het plan.
Dag Marc, dank voor je voorzet. Ik heb je vraag ook even aan GPT4 voorgelegd. Het antwoord geeft nog wat aanvullende opties op jouw suggesties. En elk van die opties heeft GPT4 voor me uitgewerkt in een uitgebreid werkplan (maar dat voert voor dit comment wat ver :-))
GPT-4, net als andere geavanceerde taalmodellen, kan bibliotheken op verschillende manieren ondersteunen:
Referentiehulp: GPT-4 kan bibliothecarissen en bezoekers helpen bij het vinden van informatie over een breed scala aan onderwerpen. Het kan samenvattingen, uitleg en referenties geven voor verschillende onderwerpen, waardoor het onderzoeksproces efficiënter wordt.
Catalogiseren en Metadata Creatie: GPT-4 kan helpen bij het genereren van metadata voor boeken, artikelen en andere materialen. Het kan ook categorisaties of tags suggereren op basis van de inhoud van een document.
Leesaanbevelingen: Op basis van de leesgeschiedenis of voorkeuren van een gebruiker kan GPT-4 boeken of artikelen voorstellen die interessant kunnen zijn.
Digitale Collecties: Voor bibliotheken met digitale collecties kan GPT-4 helpen bij het transcriberen, vertalen of context bieden voor verschillende materialen, waardoor ze toegankelijker worden voor het publiek.
Programmering en Evenementen: GPT-4 kan helpen bij het maken van inhoud voor bibliotheekprogramma's, workshops en evenementen. Bijvoorbeeld, het kan leeslijsten, discussievragen genereren of zelfs helpen bij het creëren van interactieve verhalensessies.
Toegankelijkheid: GPT-4 kan worden gebruikt om realtime transcripties te maken voor evenementen, waardoor ze toegankelijker worden voor mensen met gehoorproblemen. Het kan ook helpen bij het vertalen van materialen of het bieden van vereenvoudigde uitleg voor bezoekers met verschillende behoeften.
Virtuele Assistent: Bibliotheken kunnen GPT-4 integreren in hun websites of apps als een virtuele assistent om veelgestelde vragen te beantwoorden, te helpen met accountproblemen of informatie te verstrekken over bibliotheekdiensten en evenementen.
Tutorials en Leren: GPT-4 kan helpen bij het maken van tutorials over hoe bibliotheekbronnen, databases en tools te gebruiken. Het kan ook bezoekers ondersteunen in hun leertrajecten, vragen beantwoorden over een breed scala aan academische onderwerpen.
Ondersteuning voor Afstandsonderwijs: Vooral relevant in de context van de COVID-19 pandemie, kan GPT-4 een waardevol hulpmiddel zijn voor studenten en docenten die afhankelijk zijn van bibliotheekbronnen voor afstandsonderwijs.
Inhoud Creatie: Bibliotheken kunnen GPT-4 gebruiken om inhoud te genereren voor hun blogs, nieuwsbrieven of sociale media kanalen, zodat ze boeiend en informatief blijven voor hun bezoekers.
Historisch en Archiefonderzoek: Voor bibliotheken met uitgebreide historische of archiefcollecties kan GPT-4 onderzoekers helpen oude teksten te begrijpen, context te bieden of zelfs ontbrekende of beschadigde delen van teksten te voorspellen.
Integratie met Digitale Tools: Bibliotheken kunnen GPT-4 integreren met andere digitale tools, zoals de Ai_PDF-plugin, om documenten te zoeken, samen te vatten en inzichten te bieden, waardoor het onderzoeksproces nog efficiënter wordt.
Het opnemen van GPT-4 in bibliotheekdiensten kan de gebruikerservaring aanzienlijk verbeteren, waardoor informatie toegankelijker wordt en het onderzoeksproces efficiënter wordt. Het is echter essentieel om ervoor te zorgen dat het gebruik van dergelijke technologie in lijn is met de missie en waarden van de bibliotheek en dat bezoekers worden geïnformeerd over hoe en wanneer AI wordt gebruikt.
@John: Ik ben me zeer bewust van de beperkingen en gevaren van AI. Maar het is terechtdat je daar op wijst. En het heeft inderdaad flink consequenties voor de informatiehuishouding. Overigens zijn andere sectoren echt al een paar stappen verder als je dat vergelijkt met onze toch wat verouderde technologie rond zoeken. Juist omdat het die consequenties heeft, moet je nu naar mijn menig al gaan verkennen.
@brewbart: dank voor de suggesties van GPT-4. Sommige zul je inderdaad ook herkennen van mijn plan. Dit was dus een gevalletje: iets van mij en iets van ChatGPT. Het deed me overigens deugd dat ik nog wel wat wist te verzinnen wat de AI nog niet wist :-) Voor zolang het duurt natuulijk.
Ha Mark, wat goed dat je hier aandacht aan besteedt. Ik zit wel met je bericht dat tech bedrijven vinden dat AI gereguleerd moeten worden. Dit is een verpakte manier om AI alleen binnen de grote bedrijven te houden. Zodat ze alsnog alle macht bij zich houden.
Mensen n als Timnit Gebru, die bij de AI-afdeling van Google werkte en ontslagen werd, waarschuwen nu voor de gevaren van AI.
Nu ik overigens AI volg, vind ik nog steeds dat het AI weinig voorstelt. Het harkt allerlei informatie bij elkaar en maakt er een pakketje van. Alsof het iets speciaals is, maar dat valt nog reuze mee. Het is daarom goed dat je in het licht van de nieuwigheid van Google plaatst. Inmiddels is die wow-bubbel ook gebarsten.
@Patrick: Dank voor je reactie en aandacht. Waardeer je blik altijd zeer.
Ik ga ervan uit dat wat ik 'gratis' ziet bij OpenAI slechts de achterkant is van de ontwikkelingen. Aan de voorkant gaat het nog veel harder. Dit soort ontwikkelingen wordt op korte termijn overschat maar op lange termijn onderschat. En wat ik nu aan die achterkant zie - zie mijn opmerking over het advies over een boek dat in vele facetten werd ontleed - lijkt misschien klein maar gaat veel verder dan technologie die ik tot nog toe zag. Ik krijg inmiddels - als schrijver - cursussen aangeboden om sneller te schrijven met AI. AI wordt dus voor de schrijver wat de trapondersteuning bij de elektrische fiets is.
Blijft staan dat ik nog ook allerlei vragen heb, vragen die jij ook terecht stelt. Maar gaat dit weg? Nee, deze technologie gaat zich verder ontwikkelen en gaat iets betekenen zoals de opkomst van internet destijds. Ik herinner me nog uit die tijd dat collega's hun neus toen ophaalden voor zoekmachines (bij elkaar geharkte informatie) of voor Wikipedia (bij elkaar geharkte informatie). Ik denk dus dat we op een hele wezenlijke ontwikkeling zijn gestuit.
ja én nee:
Ergens onderaan een kanttekening over negatieve aspecten is mij te dun.
De vergelijking met Google: dit advertentiebedrijf vraagt tegenwoordig aan de afdeling search om slechtere zoekresultaten, ten einde meer advertenties te kunnen verkopen.
Het giga-gebruik van energie, water, grondstoffen terwijl het klimaatprobleem sinds een paar jaar in overdrive is gegaan, stappen we te makkelijk overheen.
En de vergelijking met de e-bike: is sneller wel altijd beter?
Naast de mogelijkheden onderzoeken en uitdragen, lijkt me het continu afwegen een broodnodig onderdeel.
Nog meer energiegebruik in een dag proppen lijkt me efficiënter de klimaatafbraak aanjagen, die recent al in overdrive is gegaan.
Maar in sommige slim gekozen gevallen met AI tijd 'creëren' voor minder achter een scherm zitten en meer directe interactie met onze omgeving, zij het een walking meeting of met de fiets 'omrijden' door het bos, lijkt me ook nuttig voor onze inzichten.
Ik ben benieuwd.
@Ruud: dank voor je reactie en ik veel daarvan is naar mijn hart. Mijn opinie, net als die van jou, is dat de techniek iets moet bijdragen aan het menszijn. Maar net als jij zie ik de economische principes die dit vaak blokkeren of op zijn minst flink tegenwerken. Fijne reactie. Dank daarvoor.
Een reactie posten