zondag 14 mei 2023

De mooie voorbeelden van Hengelo, Venray en Mar en Fean om sociaal juridische hulp om de hoek te bieden

Ondertussen zijn er ongeveer 700 informatiepunten Digitale Overheid actief in Nederlandse bibliotheken. Een ontwikkeling die razendsnel is gegaan en waarbij lokale bibliotheken samen met hun lokale partners mooie netwerken hebben geactiveerd om inwoners verder te helpen met vragen op dit gebied. Is er dus veel werk verzet? Jazeker! Zijn we klaar? Nou, ik denk dat er nog meer kansen liggen om burgers te helpen... 

Eentje daarvan gaat over sociaal-juridische hulp voor inwoners. Wat als de vraag iets ingewikkelder is dan een snel antwoord?  Of wat als je echt geholpen moet worden met schulden? Of wat als je een verschil van mening met een overheidsinstelling of een bedrijf? Een drietal bibliotheken, Hengelo, Venray (BiblioNu) en Mar en Fean hebben hier, samen met lokale partners,  de afgelopen paar jaar mee geëxperimenteerd. Hun ervaringen zijn inmiddels beschikbaar gesteld in het rapport 'Sociaal Juridische Hulp om de hoek'.  En de resultaten zijn naar mijn gevoel zodanig dat het hele bibliotheekstelsel er iets mee kan. 

Samenwerking Sociaal Werk Nederland en Koninklijke Bibliotheek

Het project is een samenwerking tussen Sociaal Werk Nederland en de Koninklijke Bibliotheek en het vormt één van de de elf initiatieven die binnen de ‘Stelselherziening rechtsbijstand’ is opgezet door de minister voor Rechtsbescherming. Het doel van het project ‘Sociaal-juridische dienstverlening om de hoek’ was om, ik citeer, 'op een vernieuwende manier bij te dragen aan oplossingen van juridische problemen. Oplossingen die passend, duurzaam en van hoge kwaliteit zijn.' 

Het probleem is namelijk dat niet elke inwoner van Nederland dezelfde sociaal-juridische hulp krijgt. Het is namelijk een taak van de gemeente om hierin te voorzien en die gemeenten vullen dat verschillend in. Daar komt bij dat gemeenten onderling verschillen en dat de organisaties die dit ondersteun verschillen. Veel is opgehangen aan de wijkteams maar dit zijn generieke teams die specifieke financiële en juridische kennis ontberen. Daar heb je sociaal raadsmannen en -vrouwen voor nodig. En ook die invulling verschilt weer sterk per gemeente (lees: dat was op sommige plekken al wegbezuinigd). 

Opzet van de pilots

De drie deelnemende bibliotheken werkten voor deze pilot samen met kleinere of grotere welzijnsorganisaties. De één werkte samen met een kleine ondersteuner, de ander met een grotere welzijnsorganisatie en de derde met een vrijwilligersorganisatie. 

Veel van de vragen gingen over het regelen van zaken met de overheid. Want wie goed sociale zekerheid of zorg wil regelen, moet soms van behoorlijk goede huize komen om alle procedures te begrijpen. Met andere woorden: iets regelen met de overheid is nog lang niet altijd eenvoudig en soms zelf heel complex. Maar goed, dat wist u al. En als de problematiek dan ook nog stapelt is de overheid lang niet altijd onderdeel van de oplossing maar soms mede de oorzaak van het probleem. En probeer dan maar eens ergens makkelijk en onafhankelijke hulp te krijgen. 

En levert het wat op?

Er is een mooi filmpje verschenen van de drie pilots. Je ziet daarin hoe waardevol deze samenwerking is en hoe je echt twee stappen verder kunt gaan voor inwoners. Ook zie je hoe natuurlijk deze dienstverlening past bij  het IDO en het Ontwikkelplein. Beide ontwikkelingen waar veel, zo niet alle, bibliotheken mee bezig zijn. 

Van Hengelo is ook een mooie infographic beschikbaar. En als oosterse chauvinist zet ik die ook graag boven dit artikel.  Het geeft aan hoeveel mensen deze nieuwe dienst wisten te vinden, waar ze voor kwamen en wat er ongeveer gebeurde. De pilot heeft wel wat te lijden gehad onder corona want deze opzet zal al wat langer in de pijplijn maar vraagt toch echt om goed menselijk contact. 

Vooraf had de bibliotheek Hengelo samen met partners een goede opzet gemaakt welke impact men wilde bereiken met de pilot. Men deed dit via de voor sommige wel bekende Theory of Change (TOC). Dat leverde de volgende plaat op.

 Ik geef toe, je moet even op het plaatje klikken om uit te vergroten maar het zal toch een plaat zijn waar je zo het gesprek kunt voeren in je eigen gemeente of met je sociale partners.

Waarom niet in elke gemeente?
Tja, als je dit zo snel ziet, dan denk je toch: zullen we dit niet gewoon in elke gemeente doen? Nou, dat ligt iets ingewikkelder dan bijvoorbeeld bij de IDO's. Hoewel... Ook hier speelt dat enerzijds gemeenten aan zet zijn in het verlengde van wijkteams en anderzijds dat het ministerie verantwoordelijk is voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Dezelfde zwaluwstaart tussen lokale en landelijke overheid die we ook bij de digitale overheid kennen. En de vernieuwing van de rechtsbijstand is wel onderdeel van het coalitieakoord.

De pilots met de bibliotheken was één van de elf initiatieven van het programma Stelselherziening Rechtsbijstand van de Raad voor de Rechtsbijstand. En deze instelling regelt namens het ministerie van Justitie en Veiligheid de gesubsidieerde rechtsbijstand en gesubsidieerde mediation in Nederland. Die rechtsbijstand ligt al een tijdje onder vuur en minister Weerwind is met vernieuwing bezig.  Minister Weerwind informeerde de Kamer hier begin dit jaar nog over.  Het is een netelig dossier dat over meer gaat dan alleen goede dienstverlening maar ook over de positie en vergoeding van verschillende partijen. Dat maakt het wat lastig om bibliotheken te positioneren bij dit ministerie omdat andere partijen het gevoel kunnen krijgen dat bibliotheken iets willen 'afsnoepen'. Maar goed, ik denk dat er wel een opening kan liggen. 

Waar bibliotheken hun IDO's doorontwikkelen en verbreden naar ontwikkelpleinen is ook een aanbod rond sociaal-juridische dienstverlening helemaal niet zo gek. In het dasboard basisvaardigheden gaf 32% van de bibliotheken aan dat zij als juridische spreekuren faciliteren en 16% gaf aan actief te verwijzen naar juridische dienstverlening van partners. Dat lijkt wel een beetje op de situatie die we kenden voordat bibliotheken gingen samenwerken met de Belastingdienst en later opschaalden naar het IDO. Ik zou het best een mooie stap vinden. 

De bibliotheek is geen loket  maar een abonnement op de wereld

Dat ik enthousiast ben, behoeft denk ik geen betoog. En toch wil ik één hele kleine kanttekening maken. Bibliotheken zijn door de stappen die ze op het maatschappelijk-educatieve vlak gezet hebben als essentieel bestempeld. Een gebied waar de overheid ziet dat bibliotheken problemen oplossen die in het verlengde liggen van het directe belang van de overheid zelf. Maar de bibliotheek is breder dan dat en is niet de overheid. Aad Nuis noemde de bibliotheek 'de stationhal van de verbeelding'. En staatssecretaris Uslu noemde de bibliotheek 'een abonnement op de wereld'.  En ze voegt daar aan toe: 'Het is een plek waar mensen cultureel en maatschappelijk ontwaken en groeien. Waar als kind werelden voor je opengaan. Waar je als ouder met een gerust hart je kind heen stuurt. Een plek waar kennis, verhalen en andere perspectieven voor iedereen binnen handbereik zijn.'  Daar past dit idee zeker in maar vooral vanuit het perspectief van de burger die zichzelf verder helpt en niet alleen vanuit de overheid die een vinkje zet dat aan een voorwaarde is voldaan. Dat is voor bibliotheken dan ook het perspectief om vanuit te blijven handelen. Dat deden ze ook in deze drie pilots maar ik wil het hier toch graag noemen.

Webinar

Is je interesse gewekt? Dan kun je de hele pilot nog eens nalezen in dit evaluatierapport.  In het rapport zit bijvoorbeeld nog een mooie maatschappelijk kosten-baten-analyse  waar ik in dit artikel niet op in gegaan ben.  

Verder wordt er op op 22 mei om 15.00 uur  door Sociaal Werk Nederland en de Koninklijke Bibliotheek een webinar over 'Sociaal Juridische Hulp om de hoek' georagniseerd.  In de link vind je  meer informatie en dat is denk ik een aanrader.

Ik hoop dat we met bibliotheken samen met partners en met steun van landelijke overheid hier in de komende jaren nog een paar mooie stappen kunnen zetten. Complimenten voor onze collega's in Hengelo, Venray en Mar en Fean en natuurlijk alle partners die er aan meewerkten. 

Nog meer info op deze pagina van BNetwerk

Geen opmerkingen: