zondag 10 juli 2022

Waar een deur dicht gaat, gaat een raam open : over failliete bibliotheken en een zorgplicht voor gemeenten

Verdriet en vreugde liggen soms angstig dicht bij elkaar. Een paar dagen voordat mijn jongste dochter geboren werd, verloor een goede collega haar echtgenoot. Ik condoleerde haar met het verlies, zij feliciteerde mij met mijn dochter. Elk jaar sta ik daar bij stil als mijn jongste dochter jarig is. En ik weet zeker dat zij dat in omgekeerde richting ook doet. Het zijn momenten die je bij blijven. Waar een deur dicht gaat, gaat een raam open...

Dat verdriet en vreugde zo dicht bij elkaar liggen, overkwam me deze week weer. Al was het wel op een heel andere schaal en een heel andere manier. Op de ene plek ging bijna een bibliotheek failliet terwijl op een andere plek een motie werd aangenomen waardoor gemeenten verplicht kunnen worden tot de zorg voor een volwaardige bibliotheek. 

Er ging bijna een bibliotheek failliet

Jazeker, er ging bijna een bibliotheek failliet. Het gebeurde in Haaksbergen. Een plaats met bijna 25.000 inwoners, gelegen onder de rook van Enschede en tegen de Duitse grens. En niet onbelangrijk: in deze bibliotheek bracht ik mijn middelbare schooltijd door. Het was overigens ook de bibliotheek die tijdens onze eindexamenstunt door ons per ongeluk in de fik werd gestoken met brandende autobanden. De conrector trad op als kordate brandweerman en sommeerde ons uiteraard te stoppen met deze kwajongensstreken. Laat ik zeggen dat het vuur voor bibliotheekwerk toen al in mij brandde.

Maar goed, daar ging het niet over. Die bibliotheek in Haaksbergen is al heel wat jaren lijdend voorwerp in de Haaksbergse politiek. In 2014 werd de oplossing nog gezocht in het Kulturhus Haaksbergen, een fusie van theater en bibliotheek. De financiële problemen werden langzaam groter en de rekenkamer constateerde in 2020 dat de politiek jarenlang te weinig geld over had gehad voor deze functies. Maar de oplossing werd niet gezocht in meer geld, de gemeente was namelijk door tekorten al onder financieel toezicht komen te staan van de provincie. Nee, men zocht de oplossing in weer een andere organisatie. Het werd een coöperatie, coöperatie De Kappen, een soort burgerinitiatief. In al de jaren dat de kwestie voortsleepte, vertrok personeel of werd ontslagen. Tegelijkertijd liepen de tekorten verder op. De bibliotheek werd een financiële tijdbom. En iedereen wist het. 

De gemeenteraad weigerde in de afgelopen maand, nadat overigens de provincie in de afgelopen tijd incidenteel was bijgesprongen, opnieuw meer geld beschikbaar te stellen. Na die weigering dreigde de coöperatie zichzelf failliet te laten gaan. Tegelijkertijd meldde de provincie zich bij de gemeenteraad dat als dat zou gebeuren dat zij hun eerdere bijdrage om de bibliotheek te borgen terug zouden terugvorderen. Wat de gemeente ook zou doen, het zou geld gaan kosten. De gemeenteraad kwam op 7 juli daarom extra bij elkaar en wist een motie goed te keuren met raadsbrede steun waarbij het nieuwe college de ruimte krijgt om tot een tijdelijke oplossing te komen. Die ruimte die het nieuwe college krijgt is overigens ongeveer even groot als het bedrag dat men anders aan de provincie moet terugbetalen. 'Je gaat het pas zien als je het door hebt', zou Cruijff zeggen.

Hier kroop een organisatie door het oog van de naald. Maar het is een redding voor enkele maanden want in het najaar volgt een definitieve voorzieningendiscussie. Daarbij moet bezien worden wat het langetermijnperspectief  is voor bibliotheek en theater. 

Wie verder wil lezen, moet het artikel van Teun Staal lezen in Tubantia. Teun Staal is overigens één van die journalisten die dit soort politieke kwesties in Twente en Overijssel altijd zeer nauwkeurig volgt. Mag ook wel eens gezegd. Wie de stukken rond deze kwestie en de gemeenteraad nog eens wil terugzien, kan hier terecht.

Waar een deur dicht gaat.... naar een zorgplicht voor gemeenten

Enkele uren vóór het debat in de gemeenteraad in Haaksbergen begon, dienden de Kamerleden, Mohandis (PvdA), Werner (CDA) en Westerveld (Groen Links) de volgende motie in naar aanleiding van de hoofdlijnenbrief Cultuur van staatssecretaris Uslu. Over die brief en het debat dat daarover volgde schreef ik hier al eerder. In dat debat hadden genoemde Kamerleden al aangedrongen op een zorgplicht voor alle gemeenten om een bibliotheek in stand te houden. Deze Kamerleden dienden dan ook de volgende motie in:

PvdA, CDA en Groen Links die dat samen indienden. Twee oppositiepartijen, één coalitiepartij. Dat zou normaal gesproken geen meerderheid zijn. Maar wie het debat had gevolgd had al wel kunnen horen dat meerdere partijen bereid waren hierin mee te gaan. En dus gebeurde het dat enkele uren nadat de gemeenteraad in Haaksbergen had besloten tot het voorlopig redden van de bibliotheek, dat de motie in stemming werd gebracht in de Tweede Kamer. En een zeer ruime Kamermeerderheid stemde met 130 stemmen vóór en 20 stemmen tegen in met de motie. De tegenstemmen kwamen van de PVV en de Groep Van Haga. 

En zo werd het een dag waarbij alle overheidslagen, Rijk, provincie en gemeente zich bemoeiden met het borgen van (volwaardig) bibliotheekwerk. 

Van 'besparen en risico mijden' naar 'investeren en risico nemen'

In 2023 moet er dus een voorstel naar de Kamer voor een wetswijziging in de bibliotheekwet. Waar nu nog de vrijheid geboden wordt aan gemeenten om zelf te beslissen of zij een bibliotheek onderhouden, moet dit dus een zorgplicht worden. En ja, gemeenten zullen aangeven dat dit betekent dat het Rijk ook over de brug moet komen met extra geld. De staatssecretaris had overigens al aangekondigd in het najaar met een bibliotheekbrief te komen en bij Prinsjesdag ook inzicht te geven in hoeveel geld er extra komt voor bibliotheekwerk vanaf 2023. 

Na lange tijd van bezuinigen lijkt het harde werken aan de maatschappelijk educatieve bibliotheek ook financieel zijn vruchten af te werpen. In een sector waar we het afgelopen decennium vooral de woorden ‘besparen en risico’s mijden’ kenden, zal het van ons allen nog wel even schakelen zijn om ons denken om te zetten naar ‘investeren en risico’s nemen’. Er zijn ergere dingen om aan te wennen, zullen we maar zeggen.

7 juli 2022. Een dag waarop zorgplicht en faillissement heel dicht bij elkaar lagen. Vreugde en verdriet. Een dag waar alle overheidslagen zich inzetten voor behoud en groei van de bibliotheek.  Een dag waarop een klein stukje bibliotheekgeschiedenis werd geschreven. 

En een dag die ons nog wel even bij zal blijven.

Geen opmerkingen: