De afgelopen weken las ik drie historische boeken die toevalligerwijs in elkaars verlengde bleken te liggen. En ik doe u in deze rommeltijd dus maar weer eens drie boekentips cadeau. Want een dag niet gelezen is een dag niet geleefd.
Berlijn, ondergang 1945
Wij kennen, als Nederlanders, vooral de opmars van de Westerse geallieerden en onze eigen bevrijding. De opmars van Amerikanen, Britten, Canadezen, Polen en Fransen. De opmars van de Rode Leger vanuit de Sowjet-Unie richting Berlijn is voor velen veel minder bekend. Velen hebben misschien nog wel 'Der Untergang' als film gezien maar die gaat toch vooral over het drama en het onvermogen dat zich afspeelde in de bunker van Hitler.
Antony Breevor schreef een imposant meesterwerk over de ondergang van Berlijn en de opmars van het Rode Leger. Een verschrikkelijke geschiedenis overigens. Want het Rode Leger trekt plunderend en verkrachtend door Polen en Oost-Pruisen. De soldaten zijn vervuld van wraak na de wreedheden van de Duitsers bij de opmars naar Stalingrad. Zowel de Duitsers als de Russen zijn opgehitst door eigen propaganda. Het Rode Leger kenmerkte zich ook al met een interne veiligheidsdienst, de NKVD en SMERSH, die erop gericht waren alle deserteurs of afwijkende meningen met geweld de kop in te drukken. Stalin speelt verschillende legergeneraals tegen elkaar uit om ze uit te dagen het eerst bij Berlijn te zijn. Het toont Stalin die Roosevelt om de tuin leidt bij de eerste besprekingen in Jalta met zijn opmerking dat Berlijn niet van belang is en dat de Russen zich zullen richten op Praag.
Stalin is van meet af aan erop uit geweest om een buffer in Europa aan te leggen die onder Russische invloedssfeer komt na de oorlog. De in politieke ideologie gedrenkte terreur is een terugkerend thema in de Russische geschiedenis.
Verder toont het boek van Breevor de volstrekte manie van Hitler die tot het eind in een overwinning bleef geloven en die een ieder die hem niet geloofde ontsloeg, gevangen zette of executeerde. Het is bizar hoe lang de Duitsers zijn blijven vechten om Berlijn en waarom er nog zoveel mensenlevens onnodig zijn gesneuveld aan beide zijden.
Veertig herfsten
Het boek Veertig herfsten van Nina Wilner begint waar het boek van Breevor eindigt: de 'bevrijding' door het Rode Leger en het begin van de DDR. Nina Wilner beschrijft de levens van vijf vrouwen in de veertig jaar die de DDR bestaan heeft. Vijf vrouwen uit dezelfde familie die verschillende wegen volgen. Eén vrouw vlucht naar het westen, haar dochter groeit op in Amerika en wordt spion in de DDR, de moeder van het gezin blijf in de DDR en probeert zich te redden onder het steeds beklemmender socialistische regime, en een kleindochter komt in het Oost-Duitse topsportsprogramma terecht.
Wie nu naar Berlijn gaat en souvenirs van de 'Ampelmannetjes' meeneemt kan soms een wat nostalgisch beeld krijgen van de DDR. Het tegendeel is natuurlijk waar. De DDR was het Noord-Korea van het ijzeren gordijn waarbij 1 op 10 inwoners in dienst was van de geheime dienst. En ook hier weer het verhaal van eeuwigdurende propaganda en leugens over goede verdiensten van het eigen land.
Veertig herfsten toont de wilskracht van vijf vrouwen die elk op hun eigen manier overleven. Een ontroerend en waargebeurd verhaal en dat ook mooi beschrijft hoe het systeem wankelt en valt in 1989.
Als je dit boek interessant vindt, vindt je ook Stasiland van Anna Funder interessant. Wat mij betreft nog altijd het standaardwerk over de DDR.
Schreeuw in de stilte
Het boek Schreeuw in de stilte gaat weer verder waar Wilner ophoudt. Het boek van Ildar Dadin gaat over het ontbreken van de democratische verhoudingen in het huidige Rusland onder Poetin. Dadin is vanwege een relatief kleine protestactie, maandenlang opgesloten in de strafkolinie IK-7. Hij schetst het beeld van sadistische folteringen door bewakers die er alles aan doen om hem te 'breken'. Hoewel de tijd van miljoenen mensen in een Goelag in Rusland wel achter ons ligt, laat dit boek zien dat openlijke oppositie in Rusland nog steeds met geweld en marteling wordt onderdrukt. Overigens laat Dadin zien dat de oppositieleider Navalny, die wij kennen van zijn vergiftiging met novtisjok, ook weer geen lieverdje is maar een stevige nationalist die graag nog een aantal etnische zuiveringen wil doorvoeren aan de Aziatische kant van Rusland.
Ik vond het boek overigens niet al te best geschreven. Zijn tijd in de strafkolonie is zeer lezenswaardig maar daarna volgt een meer politieke uiteenzetting en verantwoording voor wat hij daarna heeft gedaan. Het krijgt dan iets prekerigs voor mij.
Overigens komt Dadin vrij nadat het hem lukt om internationale aandacht voor zijn situatie te vragen. Het toont aan dat het Rusland onder Poetin, nog steeds een land is dat terreur onder het mom van politieke ideologie nog steeds niet schuwt.
Het is dichterbij dan je denkt
Berlijn ligt maar zo'n 600 kilometer hier vandaan. De bevrijding van Berlijn is nog maar zo'n twee generaties geleden. Onze opa's kunnen of konden nog vertellen over de oorlog. De geschiedenis is dichterbij dan je denkt. Nederland kent nu ongeveer twee generaties van relatieve vrede en een verder groeiende democratie. Deze boeken laten je zien dat die vrijheid nog steeds een kostbaar maar broos goed is. We hoeven slechts te kijken naar oppositie in Rusland of de oorlog in Syrië om te weten dat geweld en onderdrukking nooit ver weg is. Hier onverschillig tegenover staan, is wel de slechtste strategie, is de les die deze boeken ons leert. We sluiten bijna het jaar af dat - ironisch genoeg met lockdown - in het teken stond van 75 jaar vrijheid.
Van de drie boeken is het boek van Wilner, 'Veertig herfsten' het meest lezenswaardig en verhalend. De geschiedenisliefhebbers zullen aan hun trekken komen met het boek van Breevor, 'Berlijn, de ondergang 1945'. En de politieke activisten zullen het boek van Dadin, 'Schreeuw in stilte', het meest appreciëren.
Alle boeken zijn als gedrukt boek en als ebook te leen bij de bibliotheek.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten