Bouw niet alleen dijken maar ook bibliotheken...

Kunt u het zich nog herinneren dat Covid onze wereld trof? Mensen gingen massaal hamsteren. Pasta, rijst maar vooral... toiletpapier. Angst doet rare dingen met mensen. De premier moest er aan te pas komen om te zeggen dat er echt voldoende toiletpapier was om tien jaar te poepen. 

Maak werk van schuilplekken voor naderend klimaatonheil.

Door Covid maar ook door toegenomen dreiging in de wereld zijn we serieuzer gaan nadenken over allerlei rampen die ons kunnen overkomen. En de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid bracht op 21 mei een rapport uit waarin het de regering oproept werkt te maken van schuilplekken aan te wijzen voor naderend klimaatonheil. En jawel: bibliotheken worden in dit rapport genoemd als mogelijke plekken. Ik neem u even mee naar de inhoud van dit rapport, dan hoeft u de 182 pagina's met toch wel droge ambtelijke taal niet zelf te lezen.

Steeds meer klimaatrampen

De afgelopen jaren kreeg Nederland steeds vaker te maken met extreem weer en overlast hierdoor. Het is het directe gevolg van de klimaatverandering die we in de wereld zien. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer en droger in ons land en als het regent of stormt is het intenser. Natuurbranden, overstromingen en oversterfte door hitte zal steeds vaker voorkomen.

Dit soort klimaatrampen raakt onze gemeenschappen. Mensen moeten hun huis uit door wateroverlast of natuurbranden, raken hun spullen kwijt of mensen raken uitgeput door hitte. Het WRR-rapport laat zien dat daarvoor zowel fysieke áls sociale maatregelen nodig zijn. De fysieke maatregelen kennen we: hogere dijken, meer ruimte voor rivieren en meer groen in steden en dorpen. We kennen daarvoor zelfs een NK Tegelwippen. Het WRR-rapport geeft overigens wel aan dat rijke mensen zich makkelijker kunnen aanpassen aan de klimaatverandering dan arme mensen.

Sociale infrastructuur

Maar er is meer. Er zijn ook sociale factoren. En die gaan dus niet over de fysieke infrastructuur maar over de sociale infrastructuur. En die liggen in de lijn van het hamstergedrag dat ik hierboven schetste. Als het spannend wordt, kiezen velen als snel voor zichzelf. Mensen die zich minder goed kunnen redden hebben dan het nakijken. 

Als 100 procent veiligheid niet bestaat, zijn fysieke maatregelen nooit voldoende. Klimaatbestendigheid vraagt daarom ook van de samenleving om bij calamiteiten samen dit goed te doorstaan. Elkaar helpen dus. Sociale cohesie, zo noemen we dat in beleidstaal, is dus van levensbelang.

Het gaat er dus om, om veerkracht te organiseren in de samenleving. En daar doet het rapport drie aanbevelingen voor. Die drie aanbevelingen ziet u hierboven. 

Bouw niet alleen dijken maar ook bibliotheken

In de eerste aanbeveling: investeer in sociale infrastructuur worden bibliotheken expliciet genoemd. 

Het rapport stelt het volgende: 

De overheid moet hogere doelen stellen en een hoger tempo aanhouden bij het versterken van de sociale infrastructuur in wijken en regio’s waar klimaatkwetsbaarheden en sociaal-economische kwetsbaarheden zich opstapelen. Juist omdat mensen in zulke omgevingen in en om hun eigen woning vaak minder weerbaar zijn, moeten de mogelijkheden om in publieke ruimten en gebouwen bescherming te genieten groter zijn. Geef in die wijken bijvoorbeeld prioriteit aan de aanleg van luchtkoelingssystemen in buurtcentra, bibliotheken, scholen en zorginstellingen. En zorg ervoor dat dit soort publieke ruimten ook een functie kunnen vervullen in het verschaffen van informatie en in het stimuleren van initiatieven.

Kort gezegd: bouw niet alleen dijken maar ook bibliotheken. Toen de energiecrisis uitbrak en de energierekening voor velen explodeerde, meldden de bibliotheken zich al als warme huiskamer. Nu kunnen we bibliotheken dus ook aanbieden als koele huiskamer. Hebben bibliotheken die plekken? Ja, die hebben ze zeker. 

Maar er is meer. Het gaat niet alleen om het creëren van plekken om te schuilen. Het gaat ook om plekken waar informatie verstrekt kan worden of initiatieven gedeeld kunnen worden. En dat geldt natuurlijk op het moment dat een ramp zich voltrekt maar ook al veel eerder. Nu dus. Wat kunnen mensen zelf doen om hun wijk of buurt aan te passen op de ontwikkelingen van het klimaat? Welke hulpstructuur moet je wellicht samen opzetten als er een grote hittegolf komt? Hoe weet je wie dan hulp nodig heeft? Dat zijn zaken waar lokale overheid en burgerinitiatieven elkaar raken. En ik denk dat bibliotheken daar een prima verbinder in kunnen zijn. 

Lokale coördinator rampenbestrijding

De burgemeester is in de gemeente de leider als het gaat om rampen of crises. Als het gaat om meerdere gemeenten komt het bij de veiligheidsregio's terecht. De WRR pleit zelfs voor een landelijke 'schuilplaatscoördinator'. Het is helder dat overheden worden opgeroepen hier hun rol te pakken om burgers te helpen.

Ik kan mij best voorstellen dat een bibliotheek zich - met het rapport van de WRR in de hand - eens meldt bij de burgemeester. Dit met de vraag hoe de burgemeester dit ziet en of de bibliotheek iets kan betekenen. En zie dat dan ook in het licht van de oproep dat Nederlanders zich beter voor moeten bereiden op andere rampen. Zo riep de regering Nederlanders op om een noodpakket in huis te hebben voor drie dagen. Want naast klimaat zijn er helaas nog meer ontwrichtende dreigingen denkbaar als stroomuitval, internetstoringen en zelfs oorlog. 

Bij een crisis heb je dus niet alleen dijken nodig maar ook bibliotheken, zegt de WRR.