We lezen meer, we denken dat we minder lezen en aan het eind hebben we toch een leescrisis

Deze week las ik twee bijzondere onderzoeksrapporten. Twee onderzoeken uit dezelfde koker die elkaar ogenschijnlijk tegen lijken te spreken. Het gaat om het onderzoek "Hoe leesgedrag is veranderd door corona" uit 2022 en "Hoe kun je lezen het beste stimuleren?" uit 2023. Beide zijn onderzoeken die door KVB/Boekwerk zijn gepubliceerd. Dat er een schijnbare tegenstelling in de twee rapporten lijkt te zitten, zegt overigens niks over dit puike instituut dat in de regel te weinig credits krijgt voor hun goede werk. 

We lezen meer!

Eerst maar eens het goede nieuws. Want dat is dat we meer zijn gaan lezen in Nederland! Het aantal niet-lezers daalde tussen 2017 en 2022 van 34% naar 25%. Dat is een kentering ten opzichte van alle andere historische onderzoeken die over lezen zijn gedaan. Wie dat nog eens na wil lezen moet terecht bij het SCP-rapport Lees:tijd. 

Het onderzoek dat hier gedaan is, is een terugkerend onderzoek met een vast panel  met 7.500 panelleden uit 5.000 huishoudens. Het panel bevat mensen uit alle lagen van de Nederlandse bevolking en vormt een goede vertegenwoordiging van de Nederlandse bevolking. 'Probability-based' heet dat in onderzoekstermen. Dit is dus geen eendagsonderzoek om een quote in een nieuwsitem te zijn maar onderzoek dat in de loop der jaren al vaak herhaald is. De uitkomsten zijn dus zeer betrouwbaar.

In het onderzoek wordt dus gewerkt met vier groepen lezers. 

1. Niet-lezers: Nederlanders die in de afgelopen 12 maanden in hun vrije tijd niet regelmatig hebben gelezen
2. Soms, kort: Nederlanders die regelmatig, maar minder dan 4 dagen in de week lezen en op deze dagen daar 90 minuten of minder aan besteden.
3. Soms, lang: Nederlanders die regelmatig, maar minder dan 4 dagen in de week lezen en op deze dagen daar meer dan 90 minuten aan besteden.
4. Vaak, kort: Nederlanders die regelmatig, en 4-7 dagen in de week lezen en op deze dagen daar 90 minuten of minder aan besteden.
5. Vaak, lang: Nederlanders die regelmatig, en 4-7 dagen in de week lezen en op deze dagen daar meer dan 90 minuten aan besteden.

Als je inzoomt op de resultaten zie je iets wat nog opmerkelijker is. Het zijn namelijk vooral jonge mensen (tot 44 jaar :-) die meer zijn gaan lezen. 

De meest spectaculaire daling bij niet-lezers zie je in de leeftijdsgroep 25-34 jaar. Het aandeel niet-lezers daalde daar van 47% voor corona naar 28% in de coronaperiode. Ondertussen loopt dit wel weer op naar 30% in 2022 maar het is nog altijd fors onder het niveau van voor corona. 

Blijft het zo ná corona?

Het onderzoek is overigens ver in 2022 afgerond dus nadat coronamaatregelen waren opgeheven. Ook toen zagen de onderzoekers nog steeds een toename van het leesgedrag ten opzicht van 2017. Het is interessant om te volgen of die verandering in leesgedrag dus beklijft of dat het toch een crisiseffect is. Vooralsnog wijst het op dat eerste maar het is nog te vroeg om te juichen, denk ik.

KVB meldde ook nog dat Nederlanders in dit onderzoek aangaven dat men meer boeken is gaan lezen. 

Gemiddeld lazen Nederlanders vóór corona tussen de 1,2 en 1,3 boeken uit in een maand. Sinds corona is dit gemiddelde gestegen naar 1,5 tot 1,6.

We lezen meer maar we denken dat we minder lezen...

Dan het tweede rapport van KVB/Boekwerk dat onlangs verscheen over 'Hoe je lezen het beste kunt stimuleren'. Daarin is gevraagd of mensen denken dat ze de afgelopen drie jaar meer of minder zijn gaan lezen. Daar komt het volgende uit. 

Bijna 40% van de ondervraagden denkt dat men minder leest in vergelijking met drie jaar geleden. Helaas krijg je in de sheets van dit onderzoek geen zicht op de achterliggende basiscijfers. Zo wordt gemeld dat dit voor jongeren nog hoger ligt maar deze cijfers zitten niet in de sheets. De omvang van het onderzoek is met 1.222 respondenten lager dat het bovenstaande onderzoek. Ik ben dus geneigd meer waarde te hechten aan het bovenstaande onderzoek dan aan deze stelling. Het zou dus kunnen zijn dat we denken dat we minder lezen maar dat we dat in de praktijk toch meer zijn gaan doen. 

Verder blijkt uit dit onderzoek dat iedereen lezen wel belangrijk vindt en dat het krijgen of zelf kopen van een boek, een goede stimulans is om iemand aan het lezen te krijgen. Ben je een leesbevorderaar, geef dan voor boeken cadeau...

Bibliotheek voor leden de belangrijkst inspiratiebron

Ook heeft men onderzocht waar Nederlanders hun inspiratie om boeken te lezen vandaan halen. Dat levert bijgaande staatje op. 

De belangrijkste inspiratiebron zijn dus je familie en vrienden, mensen die over boeken praten. De bibliotheek staat pas op de zesde plaats als inspiratiebron. Slechts 18% van de respondenten noemt de bibliotheek. Daar staat tegenover dat dit voor bibliotheekleden de belangrijkste inspiratiebron is met 46%. Die 31% die ook in de resultaten staat bij niet-leden moet denk ik 13%. Dat lijkt me een typefoutje in het onderzoek. 

Opvallend is ook de invloed van sociale media met 20%. Ook daar maakt het onderzoek nog een uitsplitsing welke invloed de verschillende platforms hebben op leesgedrag en welke leeftijdsgroep het meeste werkt met welk platform.

Facebook is voor de mensen die zich via sociale media laten inspireren voor 54% nog het grootste platform. Wie dacht dat TikTok of Instagram dat al zou zijn, komt dus bedrogen uit. Maar er zit inderdaad wel een generatiekloof. Jongeren zitten meer op Instagram en TikTok en ouderen zitten vooral op Facebook. 

Is er dus geen leescrisis?

In deze twee onderzoeken lijkt het dus alsof we meer zijn gaan lezen maar dat we denken dat het niet zo is. Is de leescrisis dus opgelost? Nee, geenzins. En daarover verscheen weer een mooi derde overzicht. Dit keer van de Boekmanstichting onder de titel: 'Ontlezing Samenwerken om  het tij te keren' 

Auteur Jack van der Leden ontleed vakkundig in deze Boekmanspecial hoe de leescrisis ontstond en welke maatregelen er tot nog toe genomen zijn. Wie de afgelopen jaren alle onderzoeken gevolgd heeft, leest niets nieuws. En toch krijg je een bijzonder ongemakkelijk gevoel als je alle onderzoeken en politieke stappen die wel of niet gezet zijn, zo op een rijtje ziet. Want uit alles blijkt dat de leescrisis een uitslaande brand is waar veel te weinig brandweerlieden op afgestuurd worden. En dat die brandweerlieden dan ook al jaren roepen.

Maakt dat moedeloos? Ja, een beetje wel. Maar ik zie ook lichtpuntjes hoor. Ik zie hoeveel mensen zich inzetten en hier net als ik, soms tegen de stoom in toch vooruitgang proberen te boeken. Ik zie hoe ieder op zijn plek het zijne of hare probeert te doen. Het is een stimulans om me in te blijven zetten, te blijven zoeken naar nieuwe wegen en vooral om te blijven pleiten voor voldoende brandweerlieden en brandweerauto's voor de uitslaande brand die leescrisis heet.