zondag 22 mei 2022

Hoe ik met mijn bed vast kwam te zitten in het poolijs (en hoe ik het overleefde)


De afgelopen weken overkwam het mij dat ik met mijn bed vast kwam te zitten in het poolijs van Antarctica. Hoewel u mij niet echt kent als een reislustig type, gebeurde het me toch. Leest u mee wat ik meemaakte en hoe ik het gelukkig overleefde.

Uitslapen is niet één van mijn kwaliteiten. Ik ben meestal vroeg wakker. Maar op die vroege momenten waarop de wereld nog helemaal stil is, maak ik de grootste reizen. Ik drentel naar de keuken, maak koffie, smeer een ontbijtkoek, loop terug naar mijn bed en schud de kussens nog eens op. Klaar voor vertrek. En ik open een boek. 

Een Belgische poolexepeditie

De afgelopen weken las ik 'Waanzin aan het einde van de aarde' van Julian Sancton en zo reisde ik mee met de Belgische expeditie naar de Zuidpool. Ik hoor het u denken: een Bélgische expeditie? Wij kennen België niet echt als maritieme natie maar toch is het zo. De onderneming vond plaats van 1897-1899 en werd gestart door baron Adrien de Gerlache. Zijn vader vond het maar niks dat hij wilde varen. En eerlijk gezegd: de Belgische marine stelde niet echt veel voor en Adrien was er dan ook snel klaar. Koning Leopold bood hem een baan aan bij de scheepvaart in de Congo maar dat sloeg hij af. Hij had grotere dromen. Hij wil naar Antarctica.

Via 'crowdfunding' weet hij zijn expeditie bij elkaar te krijgen. Zijn bemanning bestaat onder andere uit de latere ontdekkingsreiziger Roald Amundsen en de Amerikaanse scheeparts Frederick Cook. Alle mannen hebben zo elk hun redenen om mee te gaan. De één om aan de druk van zijn vader te ontkomen, de ander als opstap naar een eigen expeditie en en derde vlucht voor meegemaakt verdriet. Allemaal mannen die om verschillende redenen hunkeren naar erkenning.  En alles bij elkaar team met op zijn zachtst gezegd niet al te veel ervaring en de nodige gebreken. Het schip, met de mooie naam de Belgica, loopt dan ook al snel achterstanden op bij de start en komt eigenlijk te laat aan in het poolgebied. 


Mannen die  hunkeren naar erkenning

De Gerlache, die kampt met de enorme druk op de expeditie om zo zuidelijk mogelijk te gaan, weet dat het niet gaat lukken om een zuidelijk record te vestigen omdat er steeds meer ijs komt en de zeeën al dichtvriezen. Teruggaan zou echter een afgang betekenen voor hem. Hij moét zich bewijzen. En dus besluit hij zijn schip het ijs in te varen. Moedwillig overwinteren dus. Een strategie van de dood of de gladiolen.

Wat er dan gebeurt, laat zich het beste omschrijven als een psychologische thriller. De mannen moeten het tijden met elkaar zien te rooien en naast de fysieke ellende als kou en tekort aan gevarieerd voedsel, word je deel van men mentaal meemaakt. Dat proces is goed gedocumenteerd door de scheeparts Cook.  De eeuwige nacht breekt aan en mannen lijden aan gebrek aan daglicht. Hij lost dit op door mannen naakt voor een vuur te laten staat. Het zal de eerste vorm van lichttherapie blijken. Er ontstaat scheurbuik en dat lost hij op door de mannen vers pinguïnvlees te laten eten. Totdat natuurlijk ook de laatste pinguïn vertrokken is naar het noorden. 

De waanzin is de grootste vijand in het ijs. Maand na maand verstrijkt en de tijd komt dat het ijs zo moeten ontdooien. Om hen heen gebeurt dat inderdaad maar het schip blijft muurvast zitten. De angst ontstaat dat men nooit meer wegkomt. Ook hier wordt een list verzonnen. Men komt met een truc van Houdini vrij uit het ijs maar die spoiler geef ik nog niet.

Piramidespel 

Het schip komt veilig los en kan terugkeren. De Gerlache keert als een kleine held terug naar  België. Cook keerde terug naar Amerika en deed ook nog een expeditie naar de Denali, de hoogste berg van Noord-Amerika. Hij beweerde dat hij de top had bereikt maar later werd bewezen dat hij loog.  Daarna doet hij een expeditie naar de Noordpool en beweert dat hij de pool heeft bereikt. Ook dat nieuws wordt groot gebracht in alle kranten maar even snel al weer in twijfel getrokken. Hij bleek geen enkel bewijs te hebben. Cook beweerde dat hij zijn meetresultaten had meegegeven aan een vriend die ze was kwijt geraakt. Cook komt te boek te staan als een pathologische leugenaar. Later begint hij in de oliehausse een Oliemaatschappij en verkoopt daar aandelen voor. Enige puntje van zorg: de olie moet nog gevonden worden. Daarvoor geeft hij steeds meer aandelen uit. Hij haalt zo honderden miljoenen dollars binnen en betaalt zijn dividend aan aandeelhouders door nog meer aandelen uit te geven. Hij heeft zijn eigen piramidespel gemaakt en dat gaat natuurlijk ook fout en hij beland voor lange tijd in de gevangenis.

Amundsen wordt later de ontdekker van Zuidpool. Het was de tip van Cook om naar de Zuidpool te gaan. De Noordpool was immers al ontdekt, was zijn betoog. Amundsen had geld ingezameld voor een expeditie naar de Noordpool maar als hij vertrekt, gaat hij, zonder het zijn geldschieters te vertellen, naar de Zuidpool. Daar komt hij in een race terecht met Scott, wie het eerste op de pool is. Amundsen wint die race en laat voor de verliezende Scott een briefje achter in een tentje op de pool. Hij vraag de Britse Scott om het briefje mee te nemen en te overhandigen aan de Noorse koning. Scott overleeft de expeditie niet en sterft op de terugtocht van de pool.

Fotograaf op de zuidpool

Dat er zo'n gedetailleerd verslag is van de tijd in het ijs is te danken aan het feit dat zowel De Gerlache als kapitein Lecointe, als Amundsen als Cook hun ervaringen gepubliceerd hebben. Daar kregen ze ook weer ruzie over want De Gerlache en Lecointe vonden dat zij daar het alleenrecht op hadden.  Het was ook Cook die als fotograaf aan boord was en dat levert op dat we ook beelden hebben van die expeditie van met nu 125 jaar gelden. Een deel van deze foto's zie je bij dit artikel.

De Gerlache, Amundsen en Cook, een team met gebreken en mannen hunkerend naar erkenning. En toch boven zichzelf uitstijgend in deze expeditie door de goede combinatie van talenten. 

En zo, zat ik dus weken vast met mijn bed in het poolijs. De koffie naast me, de wereld nog stil. Lezend zat ik naast De Gerlache, Amundsen en Cook. Mijn bed was de Belgica en net als zij ben ik ook maar een man die zo zijn gebreken heeft en die hunkert naar erkenning. En kennen we allen niet momenten dat het leven voelt als poolijs en dat je zit op een plek waar je niet voor- of achteruit kunt? 

Zo mijmerend stapte ik elke ochtend ook weer uit dat poolijs, stapte onder de douche en toog aan het werk. Aan het werk voor die sector die elke dag mensen lezend naar de meest bizarre plaatsen laat reizen. In hun hoofd. Bibliotheken zijn hofleveranciers van verbeelding! En Julian Sancton, die schreef een vijfsterrenboek!

Wil je het boek lezen, dat kun je hier klikken om het te lenen als gedrukt boek, ebook, of luisterboek. 

De getoonde foto's van de Belgica en hun bemanning zijn van Frederick Cook en zijn geplaatst onder een creative commons licentie.

Geen opmerkingen: