zondag 16 augustus 2020

Hoe het RIVM nog steeds last heeft van de uitvinding van de boekdrukkunst en wat bibliotheken daarvan kunnen leren

De vakantie zit er voor mij op. Voor mij een periode waarin ik nog meer lees dan ik anders al doe. Eén van de boeken die ik las was 'De Bourgondiërs' van Bart van Loo. Een dikke pil van ruim 600 bladzijden over de vorming van de Lage Landen vóór de tachtigjarige oorlog. Interessant om te lezen als Nederlander omdat wij vaak onze geschiedenis pas laten beginnen bij de tachtigjarige oorlog.

De mens als solitaire tekstverwerker


In dat boek schrijft Bart van Loo dat de mens met de uitvinding van de boekdrukkunst 'solitaire tekstverwerkers'  zijn geworden. Niet alleen was verspreiding van tekst in je eigen taal veel makkelijker en goedkoper geworden maar ook hoe we omgingen met teksten veranderde. Een steeds groter deel van de bevolking kon zichzelf ontwikkelen door de boeken die hij of zij las. Waar tot op dat moment educatie vooral bestond uit verhalen die gezamenlijk werden doorverteld, ontstond ineens de mogelijkheid om individueel kennis tot je te nemen. 

Dat is een belangrijk gegeven. De boekdrukkunst markeert dus ook de start van de 'persoonlijke' ontwikkeling van mensen. Zelf heb ik wel eens gezegd dat elk gelezen boek een verrijking van je menselijk DNA is. Medisch klopt het natuurlijk niet maar als ik zeg dat je bent wat je leest, zullen velen dat toch beamen. Je denkkader en je eigen mening zijn gebaseerd op de kennis die je tot je neemt.

Hoe instituties gingen wankelen door lezende mensen

Van Loo staat stil bij de populariteit van het boek 'De navolging van Christus' (Imitatione Christi). Het behoort tot één van de eerste boeken die via de boekdrukkunst verspreid werd. Ik heb het in een ver verleden ook wel eens gelezen en het is een zo praktische 'how to'-gids voor gelovigen. Eigenlijk was het dus al een van de eerste zelfhulpgidsen. Ondertussen zijn er meer dan 3.000 verschillende edities van verschenen en is het na de Bijbel waarschijnlijk het meest gedrukte boek. 

Wie de geschiedenis bekijkt, ziet dat de boekdrukkunst inderdaad een belangrijke pijler is voor de verdere ontwikkeling van de mens en dat door die persoonlijke ontwikkeling de waarde van instituties steeds verder afnam ten gunste van persoonlijke autonomie van burgers. Zonder boekdrukkunst had de Franse revolutie misschien niet plaats gevonden. In die revolutie werd afgerekend met de adelstand en de gedachte dat je op basis van geboorte een hogere plek kunt hebben dan een 'gewone burger'. Het is natuurlijk kort door de bocht gesteld want het duurde nog wel even tot er een vorm van stabiele democratie kwam.

Maar wie nog wat verder doorkijkt: ook de ontkerkelijking en ontzuiling is toe te schrijven aan die verdere emancipatie van de burgerij. En die emancipatie vindt onder andere zijn grondslag vindt in de boekdrukkunst. 

Internet bouwt in feite voort op de boekdrukkunst en maakt het mogelijk om nog sneller meningen en gedachten met een groot publiek te delen. En dat leidt tot een grotere druk op instituties. Het RIVM is daar een voorbeeld van. Een deel van de bevolking is niet meer bereid om specialisten in een bepaald instituut te vertrouwen alleen op basis van dat feit. Het RIVM heeft in feite last van de uiterste consequenties van de boekdrukkunst. 

Je wordt wat je leest

Een ander boek dat ik las tijdens de vakantie was het boek 'De moord op de boekverkoopster' van Frank Westerman. De moord op de boekverkoopster Marian Heij van boekhandel Kniphorst is het onderwerp van deze journalistiek novelle. Marian Heij runt de boekhandel en op een dag zit de Marokaanse Nassredine aan de leestafel. Marian raakt verliefd, ze trouwt en na enige tijd blijkt ze stap voor stap vergiftigd te zijn door Nassredine die elke avond rattegif in haar Beerenburg druppelt. Velen om Marian heen hebben opgemerkt hoe Marian veranderde onder invloed van de volwassen lover boy Nassredine. 

Westerman laat mensen uit haar omgeving aan het woord en haar collega Niek, bedrijfsleider bij Kniphorst, merkt op dat Marian de laatste jaren anders was gaan lezen. Het waren controversiële titels en hij stelt zich de vraag of Marian Hey wellicht haar lot tegemoet is gelezen? Kunnen boeken je de blik op de werkelijkheid ontnemen? Overigens zit er nog een waardevolle rol in het boek voor Sjaak Driessen, velen zullen de oud-directeur van de bibliotheek nog wel kennen. 

Bibliotheken: leesoffensief, omgaan met informatie en persoonlijke ontwikkeling

Lezen vormt dus je persoonlijkheid. Dat lezen is wel minder geworden in onze samenleving maar daar zijn ook andere media bij gekomen. De Amerikaans hoogleraar Maryanne Wolf betoogt in Vrij Nederland dat we minder diep zijn gaan lezen en dat dit effect heeft op hoe geconcentreerd we nog informatie tot ons kunnen nemen. Onze meningen en opinies worden hierdoor 'vlakker' en minder genuanceerd.

Wolf betoogt een leesoffensief voor 0-18 jaar maar wel in twee talen: zowel in gedrukte als digitale taal. Boeken moeten juist niet makkelijk in taal- en zinsgebruik worden maar juist uitdagen om nieuwe woorden te leren. In die zin hekelt ze ook het bestaande onderwijs dat er te weinig een combinatie wordt gemaakt tussen oude en nieuwe media om dat te bereiken. Overigens denk ik dat enthousiaste mensen die lezen in je omgeving en die daarover vertellen ook nog wel kan helpen. Maar goed, ik ben geen expert.

Zelf voeg ik er maar aan toe dat als je bijgaande informatie zo bij elkaar zet dat het omgaan met informatie en het goed vormen van een mening nog veel meer aandacht mag krijgen in onze samenleving en dus ook van bibliotheken. Niet alleen voor kinderen maar ook voor volwassen. Maar probeer dat maar eens te doen zonder al te bevoogdend te worden. Volgens mij hebben we hier wel een innovatiethema te pakken, zeker als je het  beziet in combinatie met vernieuwing van onze democratie en het inpassen van een grotere invloed van burgers.

Tot slot zie je in alles dat persoonlijke ontwikkeling door de eeuwen heen een steeds grotere betekenis krijgt. Internet heeft de mogelijkheden die boekdrukkunst bood een extra dimensie gegeven. Onze focus als bibliotheken ligt nu wellicht nog vooral op de doelgroepen die een extra zetje kunnen gebruiken zoals laaggeletterden en digibeten maar volgens mij is het tijd om veel breder te kijken. Het lezen loopt langzaam terug en daar bedienen we een hele brede doelgroep. Voor die brede doelgroep zie ik een mooie uitdaging in nieuwe vormen van persoonlijke ontwikkeling. En uiteraard blijft lezen belangrijk en moeten we ook die vaardigheid blijven koesteren.

U ziet: de vakantie is voorbij en er ligt weer een mooie taak! Aan het werk!

Geen opmerkingen: