maandag 13 januari 2020

Waar lenen kinderen het meest? : De Best Presterende Jeugdbibliotheek van Nederland : Deel 2 van 3


Na de vorige blog over waar kinderen het meeste lid zijn, gaan we nu kijken naar het gebruik: waar lenen ze het meest? Want veel leden is één maar leden die veel lezen is natuurlijk twee. En lekker en veel lezen is natuurlijk waar heet om gaat.

Dit keer dus de uitleningen per jeugdlid in een top-15. En ik waarschuw maar vast: dit is een ingewikkeld blogje want de cijfers zijn niet makkelijk.

Landelijk gemiddelde 15,1
Het ongemakkelijke nieuws is: kinderen lenen minder dan volwassenen. Het landelijk gemiddelde over het geheel is 18,3 uitlening per lid als je kinderen en volwassenen samen neemt. Voor kinderen ligt het gemiddelde op 15,1, voor volwassenen zal het - ik heb het niet exact nagerekend - ergens rond de 23 à 24 uitleningen per lener liggen.  Interessant is bijvoorbeeld om te zien dat bijvoorbeeld ook plaatsen als Rijssen-Holten en Staphorst die vanwege hun christelijke signatuur een sterkere leestraditie kennen, dit zelfde effect zien. Ook hier lezen kinderen beduidend minder dan de volwassenen.

Nu is daar wel een verzachtend antwoord op te geven: volwassenen betalen voor hun lidmaatschap en kinderen niet. Dat kan ervoor zorgen dat volwassenen die weinig lezen sneller afhaken terwijl kinderen dan nog lid blijven. SCP-rapporten over leestijd bevestigen de teruggelopen leestijd tussen generaties en ik denk eerlijk gezegd dat we dat hier ook zien. Werk aan de winkel dus omdat we allemaal weten hoe belangrijk het is om veel met taal in aanraking te komen.

Drie Overijsselse jeugdbibliotheken aan kop
Tubbergen, Staphorst en Ommen, alle drie Overijsselse bibliotheken, gaan aan kop met meer dan 30 uitleningen per jeugdlid. Voor Tubbergen vind ik het een prachtig resultaat. Het is een bibliotheek die een aantal jaren nog werd geconfronteerd met een flinke teruggang door bezuinigingen. De toenmalige wethouder De Witte, nu  gedeputeerde in Overijssel, zorgde er toen voor dat de bibliotheek de ruimte kreeg om met de Bibliotheek op school aan de slag te gaan. En met succes zien we hier!

Over het geheel van de top-15 staan zelfs zeven Overijsselse bibliotheken. Dat is bijna de helft! De drie bibliotheken aan kop kwamen ook al in de top-15 van uitleningen voor over het geheel. Alle drie zijn het ook bibliotheken die altijd al actief waren in jeugdbibliotheekwerk en contacten met scholen hierover.

Wat meten we precies?
Maar nu ga ik het wat ingewikkelder maken. Want wat meten we precies bij deze telling? Zit de Bibliotheek op school hier wel of niet bij? Het antwoord is: ja en nee. Precies, ingewikkeld dus.

De bibliotheekenquête vraagt namelijk allen uitleningen uit aan bibliotheken. In  vraag 6 van de vragenlijst wordt gevraagd:
U heeft in 2018 [aantal boeken jeugd fictie uitgeleend] boeken jeugd fictie en [aantal boeken jeugd non-fictie uitgeleend] boeken jeugd non-fictie uitgeleend. Hoeveel van deze materialen zijn in 2018 uitgeleend via de Bibliotheek op school? 
Bovenstaande lijst bevat dus ook de uitleningen van de Bibliotheek op school. Van de 34,4 miljoen jeugduitleningen gingen er 5,6 miljoen via de Bibliotheek op school, zo'n 16% van het geheel.  Zo'n 70% van alle bibliotheken geeft bij deze vraag een antwoord. Zo'n 30% vult niks in.

Echter, dat zijn niet alle schooluitleningen. Er is nog vraag 7 in de  vragenlijst:
Hoeveel materialen van uw bibliotheekorganisatie zijn in 2018 uitgeleend via de Bibliotheek op school (exclusief verlengingen), via een uitleensysteem dat niet in beheer is van de bibliotheek?
Uitleningen jeugd: de Bibliotheek op school (exclusief verlengingen): Het gaat hierbij om de uitleningen van materialen die eigendom zijn van uw bibliotheekorganisatie en uitgeleend worden via de Bibliotheek op school, maar niet geregistreerd worden in het ILS van de bibliotheek.
 ILS: Integrated Library System, het systeem waar de klanten in geregistreerd worden en het uitleenproces in beheerd wordt (bijv. Wise, Vubis, Concerto of Brocade).
 Let op: Het gaat om de uitleningen die niet worden meegeteld onder vraag 5 en 6.

Volgt u het nog? Naast de uitlening in je eigen bibliotheeksysteem, kunnen er ook nog uitleningen buiten je eigen bibliotheeksysteem zijn. Denk dan aan uitleningen via Aura of KOHA. Die zijn in bovenstaande telling niet meegenomen. In totaal gaat het hier dan om zo'n 956.000 uitleningen van ongeveer 13 bibliotheekorganisaties.

Vraag 6 wordt wel meegeteld in het totaal en vraag 7 wordt niet meegeteld in het overzicht.  Dit leidt voor mij tot twee aanvullende overzichten.

Overzicht van uitleningen buiten bibliotheeksysteem



Ik heb de bibliotheekorganisaties die ook uit buiten hun bibliotheeksysteem uitlenen even op een rijtje gezet. Het zijn bovenstaande bibliotheken. In rood ziet u de uitleningen buiten het bibliotheeksysteem. In blauw de uitleningen aan de jeugd binnen het bibliotheeksysteem.

Soms gaat het om marginale aantallen zoals bij Nord Fryslan over Zeeuws Vlaanderen. Maar soms gaat het om meer dan wat in het bibliotheeksysteem gebeurt. Kijk maar eens naar BiblioPlus en Bibliorura. Wat ik niet weet is of verschillende systemen ook leidt tot verschillende ledensystemen en of bepaalde jeugdleden bij deze bibliotheken dan ook niet meegeteld zijn.

Deze uitleningen beïnvloeden het totaal maar licht - bijna een miljoen uitleningen op in totaal 35 miljoen uitleningen- maar het kan de uitkomsten van deze bibliotheken wel sterk beïnvloeden. Deze uitleningen zijn niet meegeteld in de reguliere telling. En eigenlijk snap ik niet zo goed waarom. Want het zijn precies hetzelfde soort uitleningen maar niet in het primaire bibliotheeksysteem.

Eigenlijk moet je deze uitleningen dus gaan meetellen.....

U snapt: dat heb ik gedaan en dan nog eens een top-15 gemaakt.

Top-15 inclusief uitleningen buiten het bibliotheeksysteem



En zoals verwacht leidt dat natuurlijk niet tot een aardverschuiving maar er is één bibliotheek die er nu toch in komt. En dat is Bibliorura, de bibliotheek van Roermond en Roerdalen. Op een mooie zevende plek en helaas voor BplusC Leiden dat eerst op de vijftiende plaats stond, die valt er nu net buiten. BiblioPlus

Het landelijk gemiddelde stijgt dan nog van 15,1 naar 15,5 boek per kind.

Alles bij elkaar was het nog wel een lastige exercitie om deze cijfers goed uit elkaar te trekken. Er zullen ongetwijfeld allemaal goede redenen zijn om het zo te doen maar soms denk ik wel bij dit soort zaken: één bibliotheeksysteem voor iedereen en voor elke school zou op dit punt wel een zegen zijn. Maar goed, we hebben de cijfers weer en als u er tussen staat hebt u puik werk geleverd.

Ik maak me op voor een derde en afsluitend blog over activiteiten, bezoek en het antwoord op de vraag: kunnen we een Best Presterende Jeugdbibliotheek aanwijzen? Voor bibliotheken die heel nieuwsgierig zijn: ik publiceer die uitslag donderdagochtend 16 januari.

Stay tuned!

2 opmerkingen:

Unknown zei

Hoe staat het met de Stadkamer Zwolle? Ik las onlangs dat het daar zo goed ging.

Mark Deckers zei

@Anoniem: Stadkamer staat niet in deze top-15 maar juist heel hoog in de vorige. In de volgende blog ga ik daar nog even op in. Het lijkt knap ingewikkeld om zowel in bereik als in diepte van gebruik gelijktijdig heel hoog te scoren.