Over indexering, SPUK-middelen en gratis lidmaatschappen

De zomervakantie is nu definitief voorbij. En dat merken we aan het bibliotheeknieuws. Het is veel en het is divers. In dit blogje deel ik drie ontwikkelingen die in de afgelopen twee weken voorbij kwamen. Over hoe bibliotheken meer geld krijgen maar toch minder kunnen, over of de tweede SPUK-ronde nog wel zin heeft en over een politieke partij die pleit voor een gratis bibliotheeklidmaatschap voor alle Nederlanders. 

Benieuwd? Mooi. Lees dan verder.

Bibliotheken krijgen meer geld maar de kosten stijgen nog harder

Net voor mijn zomervakantie maakte ik al de Staat van het bibliotheekbestel op. In dat overzicht liet ik in acht grafieken zien hoe de sector ervoor staat. Eén van de staatjes ging ook over het feit dat sinds lange tijd de gemeentelijke subsidie aan de sector als geheel weer redelijk stijgt. Toen meldde ik ook al dat ook de kosten verder stegen.  De VOB, in de persoon van Klaas Gommers, rekende nog even verder na die opmerking en meldde in de nieuwsbrief van de VOB dat de kosten veel harder gestegen waren dan de subsidie. Ik vroeg bij Klaas Gommers zijn rekenmodel op en rekende daar nog even mee verder. 

Dan kom je tot bovenstaande grafiek. De gemeenten gaven in 2022 2,8% meer gemeentelijke subsidie dan in 2021. Dat is mooi zou je denken. Maar de kosten stegen veel harder dan die 2,8%. De totale kosten stegen met 9,0% waarbij de personeels- en huisvestingscomponent nog gunstig afsteekt met 8,0% en 7,7%. De landelijke inflatie lag in 2022 volgens het CBS op 10,0%. In die zin hebben bibliotheken het nog netjes gedaan. Gemeenten blijven met hun subsidie dus nog flink achter op de kostenstijging. Zo kan het dus dat je meer geld krijgt en toch moet bezuinigen. 

Hebben gemeenten dat geld dan niet? Dat is het stomme. Dat geld is er wel. De VOB meldt dat gemeenten met de Voorjaarsnota structureel € 271 miljoen hebben gekregen voor de compensatie van de gestegen kosten van maatschappelijke organisaties. Let even op: dat bedrag is structureel. Dat gaat dus niet om een tijdelijke compensatie, hiermee kan op dit moment gewoon structureel verhoogd worden. Niet alleen dit jaar. Ook volgende jaren.

Gaan bibliotheken nu failliet? Nee, dat niet. De extra kosten worden alleen niet gedekt met structurele subsidie. Wie in het dashboard van de bibliotheekstatistiek kijkt, ziet dat bibliotheken in 2022 samen zo'n € 30 miljoen aan 'overige inkomsten binnenhaalde'. Dan moet je denken aan extra tijdelijke projectsubsidies of coronasteun. Ook waren er in 2022 ten opzichte van 2021 zo'n € 11 miljoen extra 'eigen inkomsten'. Dan moet je denken aan gestegen contributies verhuur van ruimten of boetegelden.

Overigens complimenten op deze plek voor Klaas Gommers en de VOB-nieuwsbrief. Want Klaas had handig rekening gehouden met de verschillen die er in gegevenslevering zitten tussen 2021 en 2022. En het is knap hoe dat kleine VOB-bureau zo goed op alle ontwikkelingen zit. Chapeau. 

Heeft aanvragen in de tweede SPUK-ronde nog zin? Spoiler: jazeker!

Dan door naar het tweede onderwerp. En dat gaat niet over minder geld maar juist over meer. Het gaat over de afhandeling van het extra rijksgeld voor bibliotheken in 2023 en 2024. Dat gaat via een zogeheten Specifieke Uitkering, ook wel de SPUK genaamd. In een eerder blog noemde ik die SPUK al 'een regeling van kansen' was. 

Dat velen dat ook zo zagen, bleek wel uit de eerste van twee rondes. Die eerste ronde werd namelijk meer dan dubbel overtekend. In totaal was voor er € 39 miljoen aangevraagd terwijl er € 17,6 miljoen beschikbaar was. Dus-i, de uitvoeringsorganisatie voor deze subsidie, heeft op 5 september bekend gemaakt dat de toekenning in de eerste ronde zijn gedaan. Velen hebben in deze ronde dus geen toekenning gekregen. In totaal zal dit voor een bedrag zijn van zo’n € 21,4 miljoen. Wie wil zien welke gemeenten allemaal gehonoreerd zijn, kan dat vinden in deze link. 

Als er zoveel overtekend is, heeft het dan nog zin om in te dienen in de tweede ronde vragen velen zich af?

Het antwoord is: ja, dat heeft zeker zin. 

Kijk maar even maar naar bijgaande grafiek. Het budget in de eerste ronde was € 17,6 miljoen (voor 2023) maar in de tweede ronde (voor 2024) is € 38,4 miljoen beschikbaar. 

De verwachting is dat de aanvragen die nu niet gehonoreerd zijn doorgaan naar de tweede ronde. Ik begrijp van de ambtenaren dat er wordt gekeken of dat automatisch kan maar in het ergste geval moet een bibliotheek opnieuw indienen. Dat is overigens niet heel veel werk. Ik ga er dus voor het gemak maar vanuit dat die € 21,4 miljoen overtekende aanvragen doorschuiven naar ronde twee. Als dat gebeurt is er nog altijd € 17 miljoen beschikbaar voor extra aanvragen. Dat is net zoveel als er in de hele eerste ronde kon worden toegekend. Daarbij komt dat de ‘concurrentie’ om dit budget danig is geslonken omdat veel bibliotheken die bovenaan de lijst stonden, nu al gehonoreerd zijn en niet meer kunnen aanvragen. Aanvragen heeft dus zeker nog zin. Statistisch gezien heb je zelfs meer kans in de tweede ronde. De tweede ronde gaat open op 15 november. De Provinciale Ondersteuningsinstellingen zijn beschikbaar voor bibliotheken en hun gemeenten om de aanvragen te ondersteunen of mee vorm te geven.  

Samenvattiend: de regeling is succesvol en biedt in ronde twee nog volop kansen. Pak die kans, zou ik zeggen.

PvdA/GroenLinks: Gratis basisabonnement voor alle Nederlanders

En dan door naar het laatste onderwerp van deze week: de verkiezingen. 

We gaan opnieuw naar de stembus op 22 november van dit jaar. En dat betekent dat alle partijen - opnieuw - verkiezingsprogramma's maken. Ook in de conceptverkiezingsprogramma's staan bibliotheken prima genoemd. Ook daar wordt gewoon doorgebouwd op de zorgplicht. De VOB liet in hun nieuwbrief al een mooi overzicht zich dat ik hieronder zo graag nog herhaal.

Twee partijen vallen echt op. Meest opvallen: PvdA/GroenLinks pleiten voor een een gratis basisabonnement. Zij schrijven in hun programma het volgende: 

‘We maken het basisabonnement van de bibliotheek gratis voor iedereen. Bibliotheken gaan samenwerken met scholen om daar een wisselende en hoogwaardige collectie boeken te garanderen. We houden vast aan de plannen om een zorgplicht voor gemeenten in te voeren die voorschrijft dat in iedere kleine gemeente of grootstedelijke buurt met kansengelijkheidsproblematiek een bibliotheek moet zijn.’

Ook VOLT valt op. Zij pleiten voor een verhoging van de leeftijd van het gratis lidmaatschap. Tot welke leeftijd meldt het verkiezingsprogramma niet. Verder noemt bijna elke partij die nu al een concept-verkiezingsprogramma heeft, de bibliotheek. 

Van alle overige partijen is de VVD wellicht nog het meest uitgesproken die heel direct wijst op een bibliotheek in élke gemeente.   

Hieronder het overzicht dat de VOB eerder verspreidde in haar nieuwsbrief: 

• De VVD pleit voor een bibliotheekvoorziening in elke gemeente en zet in op de online bibliotheek.
• De SP wil dat gemeenten meer geld krijgen om te investeren in voorzieningen, waaronder de bibliotheek. 
• PvdA/GroenLinks willen een gratis basisabonnement van de bibliotheek voor iedereen, doorwerken aan de zorgplicht en samenwerking met scholen stimuleren. 
• De Partij voor de Dieren wil investeren in voldoende bibliotheken en benadrukt de belangrijke sociaal-maatschappelijke functie van bibliotheken. 
• Het CDA wil dat gemeenten voldoende geld hebben om te investeren in bibliotheken en wil in samenwerking met bibliotheken dat er een onderwijsbreed leesoffensief komt. 
• VOLT wil betere toegang tot cultuureducatie en bibliotheken door betere gemeentelijke financiering en door de leeftijdsgrens van gratis lidmaatschap van de openbare bibliotheek te verhogen. 
• JA21 wil basisvoorzieningen die dorpen en steden vitaal houden garanderen, waaronder de bibliotheek. 

Afgelopen week kwam daar nog - ná verspreiding van de nieuwsbrief van de VOB - nog het programma van de BBB bij. Zij noemen de bibliotheek een belangrijke ontmoetingsplaats en willen in het onderwijs extra inzetten op lezen. 

Voor mij was dit weer de eerste week na mijn vakantie. U ziet, de vakantie is echt om en er is genoeg te doen: zorgen voor een goede compensatie van kostenstijgingen, een kans pakken bij de SPUK en zien dat de landelijke partijen ook in hun verkiezingsprogramma's opnieuw voor de bibliotheek kiezen. 

Ik zeg: volle kracht vooruit!