Soms heb je van die melancholische buien. Tenminste, ik heb ze. Van die momenten waar je mijmerend in de avondzon kunt zitten en waar de zon langzaam met je gedachten verandert in de maan. Van die momenten waarin je wat je de afgelopen tijd meemaakte nog eens aan je voorbij laat trekken. En zo zittend op mijn balkon zag ik hoe ons land in de de afgelopen maanden verder polariseerde.
Wat begon met polarisatie rond het coronabeleid ging over in de oorlog in de Oekraïne en een toestroom van vluchtelingen. En via nog verder stijgende gasprijzen en inflatie naar boerenprotest en een stikstofcrisis. En dat boerenprotest verbreed zich via wapperende vlaggen en rode zakdoeken naar een breder ongenoegen bij een groep die groter is dan alleen de boeren. Ongenoegen dat ook gevoed werd door de kinderopvangtoeslagramp en de schadeafhandeling in Groningen.
En daar zit ik dan, met een prima drankje op mijn prettige balkon, van mijn aangename en goed geïsoleerde appartement, dat ik kan betalen van een goede baan omdat ik een ooit de opleiding tot bibliothecaris volgde. En ik denk aan de uitspraak van de oud-directeur van het SCP, Paul Schnabel: 'Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht'.
Ik besef dat ik een mazzelaar ben die toevallig aan de goede kant van de streep zit. Want grote groepen krijgen veranderingen over zich afgeroepen waar ze niet op zitten te wachten, waar ze bang voor zijn en waarvan ze niet weten of ze er goed door heen komen. Mensen die Nederland even een 'kutland' vinden. En terwijl het zonnetje zakt, is de hashtag 'kutland' die avond zelfs even trending op Twitter. Tweede Kamerlid Liane den Haan mengt zich in die discussie met de volgende tweet.
Atlas van afgehaakt Nederland
De Haan kan zich niet voorstellen dat burgers ons land even een 'kutland' vinden. Ik pak een rapport erbij dat daar over gaat. Een paar weken geleden werd Josse de Voogd, electoraal geograaf, geïnterviewd door de Volkskrant. Hij haalde daarbij zijn onderzoek 'Atlas van afgehaakt Nederland' aan. Dat onderzoek werd gehouden in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en het bevestigde wat ik al eerder las bij David van Reybrouck in zijn boek 'Pleidooi voor populisme': veel mensen voelen zich niet meer vertegenwoordigd door de politiek. Uit onderzoek blijkt dat 90% van de kiezers vindt dat politici meer beloven dan ze kunnen waarmaken, 70% vindt dat Tweede Kamerleden het contact met gewone mensen kwijtraken en 30% vertrouwt de politiek niet.
De Voogd haalt in het onderzoek de commissie Remkes, de staatscommissie Parlementair Stelsel, aan die stelt:
'De verschillen in onvrede tussen hoog- en laagopgeleiden en tussen mensen met een hoog dan wel laag inkomen nemen de laatste jaren toe. De scheidslijn tussen deze groepen wordt op dit punt dus scherper. Sinds het begin van deze eeuw is er volgens het SCP een groeiende groep relatief laagopgeleide kiezers met weinig tot geen vertrouwen in de politiek en een beperkte politieke interesse. Zij voelen zich niet vertegenwoordigd, zijn ontevreden over politici en politieke partijen, ze vinden één keer in de vier jaar stemmen niet genoeg en menen dat ‘de macht terug moet naar het volk’.'
Remkes adviseerde in het eindrapport dat de politiek de maatschappelijke tweedeling veel serieuzer moet nemen dan ze tot nu toe doen en dat die tweedeling een serieuze bedreiging is voor de democratisch rechtstaat. De adviezen zijn uit 2018, ver voordat het woordje 'nieuwe bestuurscultuur' werd uitgevonden.
Bruisregio's en krimpregio's
Met elke affaire wordt de groep die zich niet vertegenwoordigd voelt door de politiek groter. De Voogd legt met allerlei kaarten uit waar afgehaakt Nederland zich bevindt. In het onderzoek wordt daarbij gesproken over 'bruisregio's' en 'krimpregio's'. Bruisregio's zijn gebieden met een kosmopolitisch-progressieve leefwereld en deze staan tegenover de meer chauvinistische en conservatieve leefwereld in de krimpregio's. De afgelopen jaren heeft bij verschillende verkiezingen de opstandige stem uit op afstand geraakte regio’s de uitslag bepaald. Het is een opstand tegen de politiek-bestuurlijke elites in de bruisgebieden die onvoldoende oog zouden hebben voor de noden en het gebrek aan toekomstperspectief in de krimpgebieden.
De onderzoekers geven daarbij ook een voorbeeld:
‘Opvallend is de sterke toename van regionale economische ongelijkheid. Zo steeg tussen 2000 en 2016 het bbp per hoofd van de bevolking in de regio Amsterdam met 29.000 euro (van 47.000 naar 76.000 euro), en in Oost-Groningen met maar 7.000 euro (van 15.000 naar 22.000 euro). In beide regio’s steeg de welvaart, maar groeide de onderlinge kloof. Het vertrouwen in de Tweede Kamer spreekt voor zich: die is het hoogste in de bruisregio’s Amsterdam en Gooi & Vechtstreek, en het laagst in de krimpgebieden in Noord-Holland, Oost-Groningen, Drenthe en Zuid-Limburg.’
En zo volgt kaartje na kaartje. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar waar het meest wordt gestemd op 'buitenstaander-partijen' waarmee burger hun proteststem laten horen.
Kaartje na kaartje: gezondheid, werkgelegenheid, schooladvies en nog vele zaken meer.
Als je alles een beetje bij elkaar legt dan kom je ongeveer tot een kaart van afgehaakt Nederland. Gebieden waar men zich, meer dan op andere plekken in Nederland, niet meer vertegenwoordigd voelt door de politiek. Dat kaartje staat helemaal bovenaan het artikel. Mijn interpretatie van alle kaartjes die De Voogd zo nauwkeurig naast elkaar legde. Naast plattelandsgebieden gaat het ook om de probleemwijken in de grote steden. Met overigens uiteraard de opmerking dat dat niet wil zeggen dat iedereen in deze gebieden is afgehaakt. In deze gebieden zie je het gewoon meer. En ook buiten deze gebieden wonen afhakers alleen minder dan in de gemarkeerde zones.
Kansrijke en kansarme kiezers
De verschillen in Nederland zijn weer te geven over de assen waarin de opvattingen staan over 'Gaat Nederland de goede of de verkeerde kan op? en 'Hoe tevreden ben ik met mijn eigen leven.' Dat levert het volgende beeld op.
En daarmee krijgen de buitenstaanders een driedubbel probleem, zo schrijft De Voogd:
'Dit alles maakt dat ‘Afgehaakt Nederland’ feitelijk slachtoffer is van een driedubbel representatieprobleem:
1. Zij worden nogal eens matig vertegenwoordigd door rechts-populistische partijen en/of leiders;
2, Zij worden via hen nooit in de regering vertegenwoordigd, en hun belangen worden dus niet tot beleidskeuzen gemaakt.
3. Als stemmers op outcast-partijen en outcast-leiders worden de ontevreden kiezers ook nog eens gestigmatiseerd als ‘racist’, boze burger, domme anti-democraat, etc.'
Can't turn back the tide
De Atlas van afgehaakt Nederland werd opgesteld voor de grote boerenprotesten en zelfs voor de coronacrisis. Het percentage afhakers zal eerder groter dan kleiner zijn geworden. Het rapport spreekt over drie groepen: eenderde gaat het voor de wind en snapt de afhakers onvoldoende, eenderde is afhaker en eenderde zit er tussenin. Het rapport geeft aan dat de sleutel op de korte termijn ligt bij die middengroep. Als ook die afhaakt is het hek van de dam.
We gaan niet terug naar hoe het was. We gaan niet terug naar alleen gevestigde partijen. De enige manier is om afgehaakt Nederland serieus te nemen. Proberen het een stem te geven. Laat als politiek bijvoorbeeld zien dat je het probleem van Groningers echt oplost, laat zien dat niet alleen het bedrijfsleven telt maar ook de burgers en geef burgers veel meer stem. En of u nu rechtsboven of linksonder zit, probeer elkaar te begrijpen en te zoeken naar ruimte.
In tijden van onrust
De zon op mijn balkonnetje was na het lezen van de Atlas van Afgehaakt Nederland ondertussen verandert in de maan. Ik mijmer nog dat in tijden van onrust de bibliotheek eigenlijk altijd floreert, zelfs essentieel wordt. Om Schnabel maar te parafraseren: Met het land gaat het slecht, maar met de bibliotheek gaat het goed. Bibliotheken die in deze tijd veel zouden kunnen betekenen in de dialoog tussen groepen. Maar ik stop met mijmeren, de maan vertelt me dat het inmiddels meer dan tijd is om te gaan slapen. Op de achtergrond zingt Tom Waits over zijn Grapefruit Moon en hoe hij mijmert op zijn balkon.
En ook ik haak even af, voor mij is het is tijd voor vakantie. Dank weer voor jullie aandacht en tot over een paar weken.
4 opmerkingen:
Fijne vakantie Marc! En dank weer voor een goede samenvatting van een rapport dat op mijn leeslijst staat!
Vorige reactie was ook van mij #wordgeenreaguurder
Fijne vakantie Mark!
Zegt meer over Liane de Haan de twitteraar waar ik nooit van gehoord heb nog ooit van wil horen, dit land heeft helemaal geen geweldige zorg, helemaal geen geweldig onderwijs, het land zit nokvol met laaggeschoolde allochtonen en de woningnood is extreem. Liane is een typisch laf denkend links figuur die met onzin positieve argumenten komt omdat dat aantrekkelijk is voor de massa.
Een reactie posten