dinsdag 17 mei 2016

Die nieuwe bibliotheek van u, weet u wel, wordt dat nog wat?

Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?

Het zijn de twee slotregels van Gerard Reve uit het gedicht 'Graf te Blauwhuis'.  Reve foetert nog maar eens op God bij het overlijden van zijn buurvrouw: van dat Koninkrijk zal dan ook wel niet zo veel komen.  Het zijn dichtregels die me door het hoofd spookten, toen ik een aantal onderzoeken naast elkaar legde. En Reve parafraserend dacht ik: Die nieuwe bibliotheek van u, weet u wel, wordt dat nog wat?

Terugloop 'oude bibliotheek', groei 'nieuwe bibliotheek'
Om te beginnen: ik beschouw mijzelf als een optimist, soms tegen beter weten in. Begin 2015 schreef ik: 'De bibliotheek van de toekomst is dichter bij dan we denken'. Het ging toen over mijn ervaringen als interim-directeur in Deventer en hoe de contouren van die toekomstige bibliotheek ook al te zien zijn: bibliotheek op school, wijkwinkels, voorleesexpress en steeds meer activiteiten. We zien afkalvend gebruik in uitleningen en stijgend gebruik van die nieuwe bibliotheek. Maar gaat het snel genoeg? Groeien we hard genoeg om die 'oude functies' te compenseren?

De afgelopen week kwam ik cijfers uit Engeland tegen en die maakten me niet vrolijk.

Tja, die Britten... Een paar weken geleden was ik nog enthousiast over hun robuuste toekomstvisie, Een puike strategie noemde ik het. En fijn ook dat ze er zo de sokken inzetten met die nieuwe bibliotheekvisie. Maar nu snap ik ook wel een beetje waarom. Want afgelopen weekend las ik het rapport: 'Taking part, focus on libraries'. Kijk maar eens wat er met hun resultaten gebeurde sinds 2011.


Dat zijn lelijke cijfers. Het aantal actieve leners daalde in vier jaar tijd met 25%, het aantal bezoekers met 15%. Overigens een slechte grafiek want het lijkt hier alsof het aantal bezoekers harder daalt dan het aantal leden. Dat heeft met de assen aan de linker- en rechterkant te maken die ongelijk geschaald zijn... Visueel trucje. Maar goed, de cijfers zijn dramatisch.

Dat er minder geleend wordt: daar kan ik nog vrede mee hebben. Maar dat het aantal bezoekers zo hard terugloopt lijkt me 'shocking' voor onze theedrinkende overburen. 

En Nederland?
Toch tijd om eens te kijken hoe dat dan in Nederland is. Hoe gaat het daar met de bezoekersaantallen? Wij schermen toch al jaren met de opmerking dat bezoekers belangrijker worden dan leden en uitleningen. Is al zichtbaar wat alle inzet voor de maatschappelijke en educatieve bibliotheek oplevert?

Vorig jaar werd door de VOB met veel tamtam gemeld dat er maar liefst 72.000 activiteiten plaatsvonden in de bibliotheek. Verder werd op de site gemeld dat het aantal bezoeken in 2014 steeg naar 63 miljoen. Dat was in 2013 nog 60 miljoen.

Dat lijkt een goede score: drie miljoen bezoekers extra in één jaar tijd. Maar kijk even wat er voor 2013 gebeurde. Dit zijn de cijfers van de bibliotheekmonitor. Recenter worden ze daar nog niet aangeboden.


Met andere woorden: met de stijging in 2014 weer naar 63 miljoen zijn we terug op het niveau van 2012. Maar dat er steeds meer bezoekers naar de bibliotheek komen, is echt nog niet te zien. Hoe komt dat?

De 'oude bibliotheek' verdwijnt sneller dan de 'nieuwe bibliotheek' komt
Liegt de VOB als ze zeggen dat steeds vaker mensen naar activiteiten komen in de bibliotheek? Nee, dat denk ik niet. Maar er zijn wel twee zaken tegelijk aan de gang. Het aantal uitleningen daalt al jaren gestaag. En wie minder leent, krijgt ook minder bezoekers van uitleningen.Boeken worden geleend in fysieke bibliotheken. Een lener is dus ook een bezoeker. Daar komt nog bij dat er in de afgelopen jaren steeds vaker via internet wordt verlengd: dat wordt wel geteld als uitlening maar levert geen bezoeker op.

Dan zelf maar eens rekenen
Met wat rekenkundig knutselwerk met bovenstaande cijfers en de CBS-statistieken voor de uitleningen en de leden kom ik tot onderstaande grafiek. Daarin is een index te vinden vanaf 2005 over het verloop van ledenaantallen, uitleningen en bezoekersaantallen. 2005 is dus 100%. Hoe is het vanaf die tijd gegaan?


De uitleningen zijn het hardst gedaald sinds 2005. In 2014 is hier nog 58% van over. De leden zijn het meest stabiel met 93%. Hoewel gezegd moet worden dat het aantal jeugdleden sterk is toegenomen en het aantal volwassen leden is afgenomen.

Tot slot de bezoekersaantallen. Ten opzichte van 2005 zit die op 73%. Hoger dan die 58%.  Met andere woorden: bezoekers presteren beter dan uitleningen!

Tempo!
Het goede nieuws is dus: ja, we hebben meer bezoekers dan je alleen op basis van uitleningen zou mogen verwachten. Het slechte nieuws is echter dat de terugval in bezoek door minder uitleningen zeker niet in zijn geheel gecompenseerd wordt door nieuwe activiteiten.

Is dat erg? Nou, het is in ieder geval een constatering. Cijfers zijn niet heilig maar ze geven wel inzicht in de omvang. Voor mij is het een teken dat we als bibliotheken wel flink bezig zijn met ontwikkeling van die maatschappelijke en educatieve bibliotheek maar dat dit qua omvang nog maar beperkt te zien is in de cijfers. En dat is voor legitimatie naar de politiek wel degelijk een aandachtspunt. Niet alleen sturen op mooie concepten maar ook op evident publieksbereik en de zichtbaarheid van de resultaten.

Daar is dus nog wel wat werk aan de winkel.

Dubbelstrategie: behouden en vernieuwen
Wat deze cijfers verder aantonen voor mij is dat een dubbelstrategie nodig is. Om spreidingsbeleid te legitimeren zijn zowel de 'oude bibliotheek' als de 'nieuwe bibliotheek' nodig. Wie alleen inzet op de 'nieuwe bibliotheek' moet versneld afscheid nemen van een groot publieksbereik. Dat is nu nog echt te vroeg. Maar wie alleen inzet op de 'oude bibliotheek' heeft ook niet voldoende basis meer. De keuze tussen waar je moet investeren zijn daarom voor bibliotheken verdraaid lastig. We zijn verdediger en spits tegelijk. Alleen met heel hard werken gaat je dat lukken. Ik zal eens op zoek gaan naar cijfers van bibliotheken met zo'n dubbelstrategie om dat te onderbouwen. Als u die cijfers hebt, mag u me die toesturen. Dan ga ik ze verwerken.

De vraag van Reve
De VOB had gelijk toen ze zeiden dat burgers steeds vaker voor activiteiten naar de bibliotheek komen. En ja, ik had gelijk toen ik zei dat de bibliotheek van de toekomst al verder is dan we denken. Ik geef toe, het is zwemmen tegen de stroom in.

Terug naar de vraag van Reve:  Die nieuwe bibliotheek van u, weet u wel, wordt dat nog wat?

Het antwoord luidt: Die nieuwe bibliotheek van u, weet u wel, dat wordt wel wat hoor.
Het is alleen nog wel wat werk en we hebben geen tijd te verliezen.
Dus hup, aan de slag!

5 opmerkingen:

Zomer65 zei

Uit onderzoek onder onze leden blijkt dat 70% komt om iets te lenen, waarvan 30% komt alleen om iets te lenen. Dat geeft wel aan hoe hard het gebruik van de bibliotheek wijzigt. Bij Kennemerwaard organiseren we ook vaker activiteiten buiten onze eigen muren. Die bezoekers zijn lastiger te meten. En ook de kinderen die via dBoS gebruik maken van de bibliotheek komen niet altijd in de fysieke bibliotheek. Dus ik zie bij ons ook wel een teruggang in bezoekers, al is die niet zo groot als bij de teruggang in (betalende) leners. Uiteindelijk gaat het met die nieuwe bibliotheek wat mij betreft ook om de kwalitatieve impact die je hebt, zoals met dBoS, en daarnaast om de kwantitatieve impact ;-)

Mark Deckers zei

@Erna: dank voor je reactie. Ik realiseerde me tijdens het schrijven ook dat een deel van de activiteiten programmatisch is geworden en deels ook buiten of zelfs los van het gebouw georganiseerd kan worden. Door sommige wethouders wordt dat argument soms gebruikt om dan maar het mes in de vestigingen te zetten. Zover ben ik echt nog niet. Sterker: ik ben groot voorstander van behoud van spreidingsbeleid op nieuwe waarden. Nieuwe waarden die je in dit artikel al terugziet. En daarin past dat we zelfs op veel meer plaatsen aanwezig zijn - zoals op scholen - dan op minder plaatsen.

Ronald zei

Al met al geen rooskleurig beeld. Volgens mij zijn de uitzonderingen de nieuwe bibliotheken, dus nieuwe gebouwen. Nieuwe gebouwen trekken absoluut meer bezoekers. Dus, tijd om al die grauwe vestigingen die er nog steeds zijn aan te pakken. Esthetiek wn beleving zijn kennelijk minstens zo belangrijk als nieuwe functies.

Zomer65 zei

ik ben ook erg gehecht aan onze vestigingen, dat delen we Mark. Niet ten koste van alles, maar zodat je de zichtbaarheid kwijt bent in een dorp/wijk/stad verlies je nog meer maatschappelijk draagvlak. Eens met Ronald dat restyling en (her)huisvesting een belangrijk middel is om de bibliotheek aantrekkelijker te maken. Het oog wil ook wat, en een mooie verpakking helpt om de inhoud te verkopen. Dat laatste moet wel kloppen bij de vraag die je wilt beantwoorden ;-)

Mark Deckers zei

@Ronald: Dank voor je reactie, mooie aanvulling. Ach, dat van die uitleenaantallen wisten we natuurlijk al. Die zijn veel dramatischer dan de bezoekersaantallen. Ik denk dat je gelijk hebt dat nieuwe gebouwen meer bezoekers en meer verblijfsduur genereren. Die nieuwe functies gaan hand in hand met nieuwe inrichting waarbij sfeer en ambiance zeker belangrijke kenmerken zijn. Wat mij betreft gaan ze hand in hand.
@Erna: Jij ook dank. Zichtbaarheid op lokaal niveau is belangrijk inderdaad. En de verpakking moet kloppen met de inhoud.