Vijf acties die je kunt ondernemen als je je zorgen maakt over wat in de VS gebeurt (en je in een bibliotheek werkt)

“Een ieder heeft het recht op vrijheid van mening en meningsuiting; dit recht omvat de vrijheid om zonder inmenging een mening te koesteren en om inlichtingen en denkbeelden te zoeken, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen, in welke vorm ook.” - Artikel 19 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens.

Toegang tot informatie is een mensenrecht. Ik haal dit wetsartikel aan in de week waarin Jan Terlouw overleed. De man waaraan vaak de uitspraak wordt toegeschreven dat de bibliotheek geen luxe was maar een noodzaak. Dit omdat dat bibliotheken een essentiële rol spelen in het bevorderen van lezen, kennisdeling en gelijke kansen, vooral voor kinderen en jongeren. En hoe logisch dit mensenrecht en de bijbehorende democratische instituties zoals vrije pers, onderwijs en bibliotheken ook lijken, zo vanzelfsprekend blijkt het ook in de 'vrije' westerse wereld niet te zijn. 

Een maand geleden schreef ik voor het eerst uitgebreid over de ontwikkelingen bij bibliotheken in de Verenigde Staten. Het ging over verboden boeken in bibliotheken, verboden woorden op website en financiering die werd stopgezet. Alles bij elkaar een verontrustend rijtje.

Na dat artikel wam de Authoritarian Threat Index uit waaruit bleek dat de VS snel afgijden naar een autocratie. En een week geleden kwam het nieuws dat Carla Hayden, directeur van de Library of Congress ontslagen was.  De reden van haar ontslag: ze zou te veel inzetten op diversiteit, inclusie en gelijke kansen. Vriend en vijand zijn het erover eens dat een ontzettend goede directeur van de Library of Congress was. Hayden was de eerste vrouw, de eerste Afro-Amerikaan en sinds 1974 ook weer eerste beroepsbibliothecaris in deze functie. Deze directeur wordt louter ontslagen om wie ze is en wat ze uitdraagt. Lees ook het commentaar van de Amerikaanse Library Assocation die het een 'onrechtvaardig' ontslag noemen. 

Vorige week schreef ik er nog niet over. Want ik merkte dat ik nog zo boos was dat ik bang was dat dit zou leiden tot een nutteloze scheldpartij. Een week later heb ik me herpakt en denk ik na over wat je zou kunnen doen. En met velen sprak ik er ook over. Ondertussen gaf de KB Nationale Bibliotheek al een statement af waarin de organisatie oproept om op te komen voor een Weerbare Samenleving.  Een oproep die ik van harte ondersteun. En die ik ook graag handen en voeten geef. Want belangrijker dan roepen hierover is iets doen. En velen met in de sector vinden dat ook. Ik geef u dan ook vijf dingen die u kunt doen als bibliotheekmedewerker in deze enge ontwikkeling. 

Tip 1: Onderteken de petitie tegen het ontslag van Hayden

Een eenvoudige actie is het ondertekenen van de petitie tegen het ontslag van Hayden. Daar werd ik al vroeg op gewezen door Maria Schledorn. De petitie is gestart door EveryLibrary. EveryLibrary is een lobby-organisatie voor openbare bibliotheken, schoolbibliotheken en universiteitsbibliotheken. Ook zetten ze zich in tegen  verbieden van boeken, ongeoorloofde politieke inmenging en dreigende sluiting.

Tip 2: Lees en luister verder

Van meerdere collega's kreeg ik tips om verder te lezen of te luisteren. Zo kreeg ik van Marjoleine Molenaar van de Bibliotheek Rotterdam (zie ook verderop) de tip van de podcast De Cartooncrisis van Stine Jensen over vrijheid van meningsuiting. 

Van Martijn Kleppe van de KB Nationale Bibliotheek kreeg ik een heel leeslijstje toegestuurd waar ik een paar titels uitpik die vooral aantoont hoe op meerdere vlakken het taalgebruik wordt veranderd of toegang tot informatie onder druk staat:

• Bommenwerper te gay voor Trump
• Wetenschappers halen stilletjes al onderzoeksdata weg uit VS om toegang te houden
• War heroes and military firsts are among 26,000 images flagged for removal in Pentagon’s DEI purge
• Nederlandse organisatie redt data die onder Trump dreigen te verdwijnen

En word ook lid van de besloten Linkedingroep 'Librarians not looking away'. Dit is een plek waar meer initiatieven gedeeld kunnen worden. Daar zit vast iets tussen van wat je kunt doen.

Tip 3: Acties rond Verboden boeken

In mijn blogje van een maand geleden meldde ik al dat er in de VS in 2024 wel 2.452 boeken verboden waren. Per staat en plaats kan het verschillen maar de optelsom doet je toch schrikken. Het is een onderwerp dat ook David Rozema van Probiblio bezig houdt. 

Speciaal overzicht van verboden boeken

Hij hielp me aan een lijst met een recent overzicht van verboden boeken. Dat overzicht heb ik op een aparte pagina geplaatst. Die pagina vindt u hier. Met grote dank aan David.

Display

Veel van de boeken hebben ook een Nederlandse vertaling. Deze boeken kun je op een aparte tafel leggen met de opmerking: Deze boeken zijn in de Verenigde Staten verboden. Daar kun je maandag al mee beginnen. 

Banned books week

Het idee van David Rozema van Probiblio gaat echter verder. Zijn plan - en dat steun ik van harte - is om de verboden boeken extra onder de aandacht brengen van het Nederlandse bibliotheekpubliek. In Amerika kennen ze daar al een speciale week voor: de Banned Books Week. Een week waarin bibliotheken wijzen op welke boeken op andere plekken verboden zijn. David wil dit idee dit najaar ook graag in Nederland uitvoeren. Met landelijk promotiemateriaal en de mogelijkheid om deze boeken via NBD|Biblion ook extra aan te schaffen.

Zijn idee is om in iedere bibliotheek zo aandacht te vragen voor verboden boeken. En zo'n actie kun je landelijk natuurlijk ondersteunen met stickers en promotiematerialen. Ook zou je dit kunnen koppelen aan een petitie waarbij mensen de mogelijkheid krijgen om hun onvrede  te laten blijken door je handtekening te zetten. De handtekening worden dan aangeboden aan de Amerikaanse ambassade.

Er zitten nog wel wat zaken die aandacht vragen bij dit idee. De Banned Books Week in Amerika valt precies in onze Kinderboekenweek, dus gelijk laten lopen lijkt niet echt heel handig. En ook is de vraag of je dan weer alleen de Verenigde Staten als focus moet nemen of dat je dat breder moet doen. 

Het doel is natuurlijk enerzijds om solidariteit te tonen met de bibliotheken in de VS maar anderzijds is het ook een manier om ons in Nederland te laten beseffen dat een open en democratische toegang tot kennis en literatuur niet vanzelfsprekend is. Wordt vervolgd, denk ik. Laat vooral weten als je dit een goed idee vindt. Dat helpt David. Je kunt contact zoeken met David door even een connectie te maken op zijn LinkedIn-profiel en hem even een berichtje te sturen. 

Tip 4: Organiseer een lezing en het gesprek

Marjoleine Molenaar

Wij organiseren om de haverklap lezingen. Dus waarom zou dit daar niet een goed onderwerp voor zijn? Zoek je ideeën? Ik noemde net al Marjoleine Molenaar van de Bibliotheek Rotterdam. Zij schreef een boek over verboden boeken (ook een leestip), heeft er een website over en.. ze geeft er ook lezingen over. Ze is te boeken via deze link bij de schrijverscentrale. 

Midden-Brabant: Controverses in de boekenkast

Een bibliotheek die al langer aandacht besteed aan diversiteit in de collectie is de Bibliotheek Midden-Brabant. En onlangs organiseerden zij vijf avonden over controverses in het collectiebeleid van bibliotheken. Daarbij kwamen vragen aan de orde als:  Wat als je je niet herkent in hoe vrouwen in bepaalde romans worden beschreven? Wat als boeken een andere koloniale geschiedenis vertellen dan die van jou? En wat als je je stoort aan niet-inclusief taalgebruik in oudere werken, of dat juist de ingrepen van sensitivity readers je storen? En dan zijn er nog muziek, films en videogames die seksistisch zouden zijn of aanzetten tot geweld.

Hoewel ik zelf niet bij deze bijeenkomsten was, heb ik wel gehoord dat het mooie gesprekken opleverde met het hierop toegestroomde publiek. Een waardevolle dialoog dus. Maar ook wel iets wat de nodige kwaliteiten vraagt. Dus wie dit wil doen, vraag even verder bij deze goede bibliotheek. 

Tip 5: Verboden Boeken-club

Deze tip kreeg ik weer van Bert Hogemans van de Bibliotheek Gelderland-Zuid was de volgende. Bibliotheken helpen op heel veel plekken allerlei leesclubs. Waarom zou je voor deze leesclubs het aanbod niet eens op verboden boeken leggen? Het zijn natuurlijke plekken waar al over lezen wordt gepraat. En zeg nou zelf  de Verboden Boeken-club klinkt toch veel spannender dan Leeskring Oppendam? 

En nog meer... 

Toen ik erover na begon te denken en eens wat rondvroeg, kostte me het niet heel veel moeite om de ideeën te vinden. En dus zijn er vast nog veel meer ideeën te vinden. Zullen we elkaar verder helpen en die ideeën maar delen?  Deel ze gerust rond dit artikel. 

En verder: praat er eens over met je collega's, geef je directeur eens een por en vraag of hij niet wat kan doen samen met de andere bibliotheken in Nederland. 

En voor wie zich afvraagt, waarom maak ik me druk? Dan haal ik graag een deel aan van het statement van de KB Nationale Bibliotheek:

'In de Nederlandse bibliotheken maken we ons grote zorgen over de inperking van de vrije toegang tot informatie in de Verenigde Staten. Al langere tijd wordt bibliotheken gevraagd onwelgevallige boeken uit hun collecties te verwijderen. Daarnaast verspreidt de Amerikaanse overheid lijsten met woorden die niet langer in haar publicaties mogen worden gebruikt.

Maatregelen als deze zijn bedoeld om de vrijheid van informatiestromen in te perken, en de onafhankelijke rol van informatieverstrekkers aan banden te leggen. Dit druist volledig in tegen de essentiële rol die bibliotheken spelen in de vrije ontwikkeling van burgers in een democratisch land. In Nederland is er gelukkig geen sprake van dat de overheid zich bemoeit met de manier waarop wij onze meningen mogen vormen. Maar Amerika laat zien dat we voor de weerbare samenleving moeten blijven opkomen.'

 Toegang tot informatie is een mensenrecht!

Overzicht van verboden en geweerde boeken in de Verenigde Staten en andere landen

Het overzicht dat ik hier publiceer hoort bij het artikel 'Vijf acties die je kunt ondernemen als je je zorgen maakt over wat in de VS gebeurt (en je in een bibliotheek werkt)'. Je vindt hieronder titels die verboden zijn in de VS en andere landen waarmee je aandacht kunt vragen voor vrije toegang tot informatie. Veel informatie heb ik verkregen van David Rozema en ik ben hem dankbaar voor al het werk dat hij daarin gestoken heeft. 

Hieronder vind je:

• De David-Rozema-top-25-most-banned-books-op-basis-van-ALA-top-10's
• ALA Top 100 meest geweerde boeken
• De ChatGPT-lijst van geweerde boeken in de VS
• De lijst van Marjoleine Molenaar

De David-Rozema-top-25-most-banned-books-op-basis-van-ALA-top-10's

De American Library Assocation maakt elk jaar een top-10 van meest geweerde boeken. David Rozema van Probiblio, legde de top-10's van de afgelopen jaren bij elkaar en kwam tot deze top-25 van meest geweerde boeken. Ook heeft hij gecontroleerd of er een Nederlandse vertaling van is.

1. Alexie, Sherman / The absolutely true diary of a part-time indian, 2007, vertaald
2. Anderson, Laurie / Halse Speak,1999, vertaald
3. Andrews, Jesse / Me and Earl and the dying girl,2012, vertaald
4. Celano, Marianne; Collins, Marietta; Hazzard, Ann / Something happened in our town,, 2018 niet vertaald
5. Chbosky, Stephen /The perks of being a wallflower. 1999, vertaald
6. Curato, Mike / Flamer, 2020, niet vertaald
7. Dawson, Juno / This book is gay, 2014, niet vertaald
8. Evison, Jonathan / Lawn boy, 2018, niet vertaald
9. Gino, Alex / George, 2015, vertaald
10. Green, John / Looking for Alaska, 2005, vertaald
11. Hope Perez, Ashley / Out of Darkness, 2015, niet vertaald
12. Hopkins, Ellen / Tricks, 2009, niet vertaald
13. Hopkins, Ellen / Crank, 2004, niet vertaald
14. Johnson, George M. / All boys aren't blue, 2020, niet vertaald
15. Kendi, Ibrahim X.; Reynolds, Jason / Stamped, 2020 niet vertaald
16. Kobabe, Maia  / Gender Queer, 2019, vertaald
17. Kuklin, Susan / Beyond magenta, 2014, niet vertaald
18. Lee, Harper / To kill a mockingbird, 1960, vertaald
19. Maas, Sarah J. A / Court of mist and fury, 2016, vertaald
20. McCormick, Patricia / Sold, 2006, vertaald
21. Moen, Erika / Let's talk about it, 2021, niet vertaald
22. Morrison, Toni /The bluest eye, 1970, vertaald
23. Reynolds, Jason / All American boys, 2015, vertaald
24. Steinbeck, John / Of Mice and Men, 1937, vertaald
25. Thomas, Angie / The hate u give, 2017, vertaald

ALA Top 100 meest geweerde boeken

De ALA publiceerd op haar website een top-100 van meest geweerde boeken in de periode 2010-2019. Daarbij wordt gemeld dat de lijst verre van uitputtend is omdat heel veel boekverboden niet gemeld worden.  Ik heb de lijst overgenomen van deze webpagina. 

De lijst ziet er als volgt uit:

1. The Absolutely True Diary of a Part-Time Indian by Sherman Alexie
2. Captain Underpants (series) by Dav Pilkey
3. Thirteen Reasons Why by Jay Asher
4. Looking for Alaska by John Green
5. George by Alex Gino
6. And Tango Makes Three by Justin Richardson and Peter Parnell
7. Drama by Raina Telgemeier
8. Fifty Shades of Grey by E. L. James
9. Internet Girls (series) by Lauren Myracle
10. The Bluest Eye by Toni Morrison
11. The Kite Runner by Khaled Hosseini
12. Hunger Games by Suzanne Collins
13. I Am Jazz by Jazz Jennings and Jessica Herthel
14. The Perks of Being a Wallflower by Stephen Chbosky
15. To Kill a Mockingbird by Harper Lee
16. Bone (series) by Jeff Smith
17. The Glass Castle by Jeannette Walls
18. Two Boys Kissing by David Levithan
19. A Day in the Life of Marlon Bundo by Jill Twiss
20. Sex is a Funny Word by Cory Silverberg
21. Alice McKinley (series) by Phyllis Reynolds Naylor
22. It's Perfectly Normal by Robie H. Harris
23. Nineteen Minutes by Jodi Picoult
24. Scary Stories (series) by Alvin Schwartz
25. Speak by Laurie Halse Anderson
26. Brave New World by Aldous Huxley
27. Beyond Magenta: Transgender Teens Speak Out by Susan Kuklin
28. Of Mice and Men by John Steinbeck
29. The Handmaid's Tale by Margaret Atwood
30. The Hate U Give by Angie Thomas
31. Fun Home: A Family Tragicomic by Alison Bechdel
32. It's a Book by Lane Smith
33. The Adventures of Huckleberry Finn by Mark Twain
34. The Things They Carried by Tim O'Brien
35. What My Mother Doesn't Know by Sonya Sones
36. A Child Called "It" by Dave Pelzer
37. Bad Kitty (series) by Nick Bruel
38. Crank by Ellen Hopkins
39. Nickel and Dimed by Barbara Ehrenreich
40. Persepolis by Marjane Satrapi
41. The Adventures of Super Diaper Baby by Dav Pilkey
42. This Day in June by Gayle E. Pitman
43. This One Summer by Mariko Tamaki
44. A Bad Boy Can Be Good For A Girl by Tanya Lee Stone
45. Beloved by Toni Morrison
46. Goosebumps (series) by R.L. Stine
47. In Our Mothers' House by Patricia Polacco
48. Lush by Natasha Friend
49. The Catcher in the Rye by J. D. Salinger
50. The Color Purple by Alice Walker
51. The Curious Incident of the Dog in the Night-Time by Mark Haddon
52. The Holy Bible
53. This Book is Gay by Juno Dawson
54. Eleanor & Park by Rainbow Rowell
55. Extremely Loud & Incredibly Close by Jonathan Safran Foer
56. Gossip Girl (series) by Cecily von Ziegesar
57. House of Night (series) by P.C. Cast
58. My Mom's Having A Baby by Dori Hillestad Butler
59. Neonomicon by Alan Moore
60. The Dirty Cowboy by Amy Timberlake
61. The Giver by Lois Lowry
62. Anne Frank: Diary of a Young Girl by Anne Frank
63. Bless Me, Ultima by Rudolfo Anaya
64. Draw Me a Star by Eric Carle
65. Dreaming In Cuban by Cristina Garcia
66. Fade by Lisa McMann
67. The Family Book by Todd Parr
68. Feed by M.T. Anderson
69. Go the Fuck to Sleep by Adam Mansbach
70. Habibi by Craig Thompson
71. House of the Spirits by Isabel Allende
72. Jacob's New Dress by Sarah Hoffman
73. Lolita by Vladimir Nabokov
74. Monster by Walter Dean Myers
75. Nasreen’s Secret School by Jeanette Winter
76. Saga by Brian K. Vaughan
77. Stuck in the Middle by Ariel Schrag
78. The Kingdom of Little Wounds by Susann Cokal
79. 1984 by George Orwell
80. A Clockwork Orange by Anthony Burgess
81. Almost Perfect by Brian Katcher
82. Awakening by Kate Chopin
83. Burned by Ellen Hopkins
84. Ender's Game by Orson Scott Card
85. Fallen Angels by Walter Dean Myers
86. Glass by Ellen Hopkins
87. Heather Has Two Mommies by Lesle´a Newman
88. I Know Why the Caged Bird Sings by Maya Angelou
89. Madeline and the Gypsies by Ludwig Bemelmans
90. My Princess Boy by Cheryl Kilodavis
91. Prince and Knight by Daniel Haack
92. Revolutionary Voices: A Multicultural Queer Youth Anthology by Amy Sonnie
93. Skippyjon Jones (series) by Judith Schachner
94. So Far from the Bamboo Grove by Yoko Kawashima Watkins
95. The Color of Earth (series) by Tong-hwa Kim
96. The Librarian of Basra by Jeanette Winter
97. The Walking Dead (series) by Robert Kirkman
98. Tricks by Ellen Hopkins
99. Uncle Bobby’s Wedding by Sarah S Brannen
100. Year of Wonders by Geraldine Brooks

De ChatGPT-lijst

David Rozema, liet via ChatGPT ook een lijst opmaken van verboden boeken en controleerde die lijst ook. De lijst geeft naast titels ook een toelichting waarom deze titels geweerd worden. 

De ChatGPT-lijst is 9 pagina's lang en kun je via deze link downloaden. 

De lijst van Marjoleine Molenaar

Ook Marjoleine Molenaar, schrijver van het boek Verboden Boeken, publiceerde op haar website een lijst met verboden boeken. Deze lijst is niet beperkt tot de Verenigde Staten. Voor deze lijst klik je hier. 

Het goede onderzoek van Christianne: 132 bibliotheken, 417 verschillende vormen van abonnementen (en dan tellen we nog lang niet alles mee)

Waar ik het niet over ga hebben omdat ik te boos ben

Ik ben ongelofelijk boos, woest zelfs. Donderdag bereikte mij via buitenlandse sites al het bericht dat Carla Hayden, de directeur van de Library of Congres, per mail was ontslagen door president Trump. De NOS kwam een dag later met het nieuws.  De reden van haar ontslag: ze zou te veel inzetten op diversiteit, inclusie en gelijke kansen. Vriend en vijand zijn het erover eens dat een ontzettend goede directeur van de Library of Congress was. Hayden was de eerste vrouw, de eerste Afro-Amerikaan en sinds 1974 ook weer eerste beroepsbibliothecaris in deze functie. Deze directeur wordt louter ontslagen om wie ze is en wat ze uitdraagt. Lees ook het commentaar van de Amerikaanse Library Assocation die het een 'onrechtvaardig' ontslag noemen. 

En ik schrijf er verder nog even niet over omdat ik bang ben dat ik eindig in een scheldpartij. En belangrijker dan roepen hierover is iets doen. En daar denk ik, samen met anderen, over na. 

Van een directeur naar een functioneel beheerder: 6.200 kilometer verder werkt iemand stilletjes aan een onderzoek

Het gaat dus vandaag niet over een bibliothecaris in Washington maar over een functioneel beheerder in Bunnik. Zo'n 6.200 kilometer van Washington. Daar werkte de afgelopen tijd Christianne Spigt stilletjes aan een paar belangrijke onderzoeken. Ze onderzocht namelijk alle verschillende abonnementsvormen bij bibliotheken. Christianne is eigenlijk functioneel beheerder maar wie haar publicaties ziet, moet haar eigenlijk onderzoeker noemen. Eerder publiceerde ze al een overzicht van abonnenmenten voor jeugd en jongvolwassenen. Daarin laat ze zien hoe de gratis abonnementen voor jeugd tot 18 jaar toch nog kunnen verschillen met allerlei regels en ze laat vier varianten zien die bibliotheken hanteren voor abonnementen voor jongvolwassenen (zeg 18 tot 30 jaar). 

Maar onlangs publiceerde ze ook het overzicht voor abonnementen voor volwassenen boven de 30 jaar. En wie al schrok van de diversiteit bij jeugdabonnementen, ziet pas een echt splijtzwam ontstaan bij abonnementen voor volwassenen. De gratis abonnementen niet meegerekend, telde ik bij de 132 bibliotheekorganisaties alleen al 417 verschillende abonnementssoorten. Ja, allemaal verschillend. 

De bibliotheek als belwinkel

Sommigen in onze sector vinden dat elke Nederlander gewoon zo drempelloos toegang moeten hebben tot de bibliotheek tegen zo laag mogelijke kosten. Dat pleit voor één abonnement waarmee iedereen alles kan. En als het kan nog gratis ook. Lijkt mij een prima uitgangspunt. 

Het is helaas niet de realiteit. We hanteren in dit land namelijk het principe van 'profijtbeginsel' bij publieke diensten. Dat betekent dat we vinden dat - ieder die dat kan - zelf ook deels moet bijdragen aan publieke voorzieningen. Daarmee kan de burger zelf afwegen of deze de publieke dienst wil gebruiken Het profijtbeginsel kwam begin jaren '70 van de vorige eeuw op.  Dit principe heeft bijvoorbeeld door de jaren geleid tot vertienvoudiging van het collegegeld. Wie profijt heeft van een voorziening, betaalt mee. Dat is de gedachte. 

Bibliotheken zijn in die ontwikkeling meegegaan. Soms zelf een beetje gedreven met wat marketingtheorieën waardoor er bij sommige bibliotheken een heel palet aan tarieven is ontstaan. Christianne Spigt laat in een grafiek zien, uit hoeveel abonnementen een 40-jarige kan kiezen. De meeste bibliotheken bieden drie tot vier typen abonnementen voor volwassenen aan. Dit nog even los van gratis abonnement tot een verhoogde leeftijd of abonnementen voor mensen met een laag inkomen. Maar er zijn ook bibliotheken waar het zelfs vijf, zes of zeven vormen zijn. En ja, ze zijn allemaal verschillend in hoogte, leentermijn, boetebedrag etc. Het is dat je eigenlijk altijd lid wordt van de bibliotheek in je eigen woonplaats maar verder lijkt de bibliotheek toch veel op een belwinkel met vele type abonnementen, combinatie-abonnementen en allerlei aanbiedingen. 

Van 0 tot 108 euro voor een abonnement

Christianne is een hele integere onderzoeker. Dat merk je aan hoe ze cijfers presenteert. Alles gaat met alle nuance die het onderwerp verdient. Zo zet ze ook op een rijtje wat de variatie is in al die abonnementen als het gaat om tarief, inschrijfkosten, leengeld of hoeveel boeken je mag lenen.

En dan zie je dat in verschillende gemeenten een abonnement nog heel verschillend uit kan pakken. Het goedkoopste abonnement is gratis en voor niks, het duurste abonnement is € 108,- per jaar. Uiteraard zit er verschil tussen die abonnementen. Bij een gratis abonnement is het vaak een beperkt aantal uitleningen of je betaalt leengeld en er is geen toegang tot de online bibliotheek. 

Decentraal stelsel

Maar wie zou inzoomen op de verschillende bibliotheken kan dus wel degelijk tegenkomen dat je in de ene gemeente voor dezelfde voorziening meer betaalt dan in de andere gemeente. En dat heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat de bibliotheek een lokale voorziening is die in samenspraak met de gemeente tot uitvoering komt. Het AD deed in 2019 onderzoek naar rijbewijzen en constateerde toen dat het goedkoopste rijbewijs € 30,- kostte en het duurste € 102,-. En dat voor exact hetzelfde papiertje. Bij bibliotheken verschilt het aanbod dan vaak nog. 

Ik denk dat veel (maar niet alle) bibliotheekdirecteuren graag een zo laag mogelijk contributietarief hebben. Maar de begroting vraagt om voldoende middelen en als de subisidie niet stijgt, is de contributie één van de weinige andere maatregelen als je de dienstverlening wilt handhaven. 

Betaald abonnement (inclusief online bibliotheek) kost meestal tussen € 50,- en € 60,-

Om de abonnementen toch nog wat verder te vergelijken, splitste Christianne de abonnementen uit naar prijscategorie. Ze nam daarbij als ondergrens alle abonnementen die ook de online bibliotheek aanbieden. Om dat te kunnen doen moet een bibliotheek - conform de afspraken met rechthebbenden - minimaal € 42,- vragen voor een abonnement. En van de abonnementen die dan overbleven koos ze dan ook weer de goedkoopste. 

Wie die uitsplitsing maakt ziet dat 51% van de bibliotheken dit volwaardige bibliotheekabonnement aanbieden tussen de € 50,- en € 60,-. 35% zweeft tussen het minimumbedrag van € 42,- en € 50,-. Kleine percentages komen boven de € 60,-. Bij twee bibliotheken is het goedkoopste volwaardige abonnementen zelfs duurder dan € 70,-. 

Wie door deze lijst met voorwaarden kijkt ziet dat het aantal beperkingen in het lidmaatschap ook steeds verder afneemt. Het aantal abonnementen met leengeld droogt op naarmate het abonnement duurder wordt bijvoorbeeld. 

Conclusies van Christianne

Aan het eind van dit beknopt gepresenteerde onderzoek van Christianne trekt ze ook nog wat conclusies. Naast de hoeveelheid abonnementen en verschillen in prijs staat ze ook stil bij het feit of die grote diversiteit het doel van het abonnement niet voorbij schiet. 

Ik citeer: 

'Bibliotheken lijken tegemoet te willen komen aan de wensen van diverse groepen leners en doen dit elk op hun eigen manier. Hierdoor is het geheel onoverzichtelijk. Naast prijsverschillen zijn er grote verschillen in voorwaarden, waarbij sommige voorwaarden zo extreem zijn (onbeperkt aantal materialen op de pas, een leentermijn van een jaar) dat ze meer lijken op een marketingactie dan op praktische voorwaarden.

Het is begrijpelijk dat bibliotheken willen experimenteren met nieuwe abonnementsvormen, maar de verscheidenheid die nu is ontstaan is wel erg groot. Een simpelere abonnementsstructuur met meer samenhang tussen bibliotheken levert minder werk op voor bibliotheken en beheerders van het bibliotheeksysteem, en maakt het makkelijker voor klanten om een abonnement te kiezen. 

Daarbij dient uiteraard wel de lokale context, zoals hoogte van subsidie vanuit de gemeente, meegenomen te worden.'

 De crux zit natuurlijk wel in het laatste zinnetje. 

Van betaalde abonnementen naar gratis lidmaatschappen

Ondertussen is er ook nog een heel andere beweging. En dat is dat heel veel bibliotheken ook bezig zijn met gratis varianten van het bibliotheekabonnementen. En oja, die telden we nog niet mee bij de 417 verschillende vormen. In het laatste overzicht dat ik in februari 2025 publiceerde bleek dat bijna 40% van de bibliotheken dit al aanbiedt. Daarbij kennen bibliotheken twee smaken. De ene groep rekt het gratis lidmaatschap tot 18 jaar op tot 23, 24, 27 of 30 jaar bijvoorbeeld. De andere groep introduceert een gratis basislidmaatschap waarbij een beperkt aantal boeken geleend kan worden of waarbij leengeld betaald wordt. 

Dit onderwerp heeft ook de aandacht van alle bestuurslagen want het is opgenomen in het bibliotheekconvenant 2024-2027. Daarin staat de volgende zin:

"Partijen onderzoeken hoe het bereik en gebruik van bibliotheken te vergroten, bijvoorbeeld door in gemeenten het gratis lidmaatschap voor de lokale bibliotheek te verruimen."

Ook stelde Kamerlid Mohandis vragen aan de staatssecretaris hierover naar aanleiding van het nieuws van het gratis lidmaatschap in Rotterdam. De beantwoording daarvan heb ik geloof ik nog niet gezien. 

Christianne krijgt een compliment, Carla wordt ontslagen

Ik weet het, de stap van Carla Hayden, de directeur in de spotlights, naar Chistianne Spigt, de functioneel beheerder die goed onderzoek doet, is misschien best een grote. Maar ik ben blij dat we ons hier nog druk kunnen maken over abonnementen. De vraag is wel een beetje voor hoe lang. Maar lees de onderzoeken (deel 1, deel 2) nog eens zou ik zeggen. Christianne verdient dat.  

Maar vreemd blijft het. Christianne krijgt dus namens ons allen een dik compliment voor goed werk. En Carla die ook goed werk deed, die wordt ontslagen door haar eigen president. 

Er zijn dagen dat ik niks snap van deze wereld.

De zes collega's uit openbare bibliotheken die werden vermoord in de Tweede Wereldoorlog

Het is 4 mei 2025. Het is vandaag de Dodenherdenking aan de vooravond van de 80e Bevrijdingsdag. Vanavond zijn we weer twee minuten stil. Stil voor alle slachtoffers die er vielen. Aan wie denkt u vanavond? Aan familie, bekenden? Of wellicht aan niemand in het algemeen? Als u in een bibliotheek werkt, geef ik u zes namen van collega's die in de oorlog zijn vermoord. Ik noem hen vandaag en denk aan hen.

Zes waren het er. Zes van onze directe collega's. Zes levens die in de knop gebroken werden en vermorzeld door het wrede systeem van de bezetter. Zes van de ongeveer 550 medewerkers die in de oorlog in openbare bibliotheken werkten. Daarnaast raakten bibliotheken nog een flink aantal Joodse bestuursleden kwijt door ontslag of vroegtijdig terugtreden. 

Dat het er zes zijn weet ik omdat ik in de coronajaren 2020 en 2021 onderzoek deed naar alle Joodse bibliotheekmedewerkers en dat leidde in 2022 tot het boek Geruisloos verdwenen uit de bibliotheekgeschiedenis. Een boek over het lot van de ontslagen Joodse medewerkers. 

In totaal werden elf Joodse medewerkers ontslagen. Dat ontslag kwam al in het najaar van 1940 nadat alle medewerkers in bibliotheken de ariërverklaring hadden getekend. Eigenlijk zonder enig verzet en administratief binnen enkele weken afgehandeld. Geruisloos. Van deze elf overleefden zes van hen overleefden de oorlog door onderduik, door een gemengd huwelijk of doordat ze op een speciale lijst terechtkwamen. Vijf werden kwamen bruut om het leven in de kampen. De zesde is een verzetsstrijder die om haar inzet na een reis langs verschillende kampen werd vermoord. 

Ik noem hun namen nog een keer. 

Elsa van Gool uit Den Haag

Elsa van Gool zat bij het verzet. Ze werkte bij de Bibliotheek Den Haag. In juli 1943 is ze opgepakt omdat ze een Joodse onderduikster huisvest. De eerste tijd zit zij vast in het Oranjehotel, de politiegevangenis in Scheveningen.  Ze gold als politieke gevangene maar ze had een Joodse moeder.  Maar omdat ze maar twee Joodse voorouders had werd ze niet als zodanig aangemerkt. Na enkele weken Scheveningen wordt ze overgebracht in augustus 1943 naar Kamp Vught. Daar zal ze in een werkcommando terecht komen waar ze gasmaskers maakt. En... ze krijgt daar een vriend! Ze verwacht dat ze een half jaar in Vught zal zijn en dan vrij zal worden gelaten. Het loopt niet zo. In maart 1944 wordt ze - waarschijnlijk toch vanwege haar half-Joodse achtergrond - overgebracht naar Westerbork waar ze een paar dagen later al op transport zal gaan naar Auschwitz en daar bij aankomst wordt vermoord. 

Elsa van Gool staat op de erelijst der gevallenen. De erelijst der gevallenen is een lijst met 18.000 namen van mensen die in de Tweede Wereldoorlog als militair of als verzetsstrijder voor het Koninkrijk der Nederlanden zijn gevallen.  De lijst ligt bij de Tweede Kamer in Den Haag en elke dag wordt door een medewerker een pagina omgeslagen, zodat voor het publiek nieuwe namen te zien zijn. Elsa is naar alle waarschijnlijkheid de enige collega uit openbare bibliotheken die er op staat. Zij stierf voor het leven van een ander. Mijn volgende boek, dat voorjaar 2026 uit moet komen, zal gaan over deze bijzondere geschiedenis van Elsa. Haar heldhaftige verhaal zullen we niet vergeten.

Elsa werd 31 jaar.

Jet Meijler uit Winterswijk

Jetje Meijler was een dame die graag en makkelijk leerde. Ze kreeg in haar jeugd aan de Rijks-hbs les van schaaklegende Max Euwe die daar docent was. In haar vrije tijd speelde ze toneel. Rond 1933 start ze bij de bibliotheek Winterswijk. Een kleine bibliotheek die dan tien jaar bestaat. Ze schijnt ontzettend vriendelijk te zijn geweest. Bij het 75-jarig jubileum van de bibliotheek in 1998 bekende een trouwe maar oude klant dat hij als kind een beetje verliefd op haar was. Jet trouwt in 1940 net voordat ze formeel ontslagen wordt. Destijd reden om te stoppen om te werken maar ze werkt nog even door. De jonggehuwde mevrouw Wolfstein-Meijler wordt ontslagen. Jetje werkte na haar ontslag nog voor de plaatselijke afdeling van de Joodse Raad. Haar familie duikt onder in het veen rond Winterswijk maar worden verraden. Haar broer Hartog en haar zussen Emmie en Lenie weten na het verraad te ontsnappen en duiken opnieuw onder. Ook Jet en haar man Joseph worden uiteindelijk op transport gezet in april 1943, eerst naar Vught, later naar Westerbork waar ze bijna een half jaar verblijven. Maar dan treft het noodlot hen toch en in november 1943 gaan ze naar Auschwitz. Jetje heeft nog even geleefd in Auschwitz, er zijn zelfs geruchten dat ze er zou zijn bevallen. Haar sterfdatum is vastgesteld op 31 januari 1944. 

Jet werd 34 jaar.

Julia de Vries uit Steenwijk

Met het verhaal van Julia de Vries kwam ik al vroeg in aanraking. In 2001 werd een plaquette onthuld voor deze oud-directeur van de bibliotheek uit Steenwijk bij het afscheid van de toenmalige directeur Hilly Klasens. Zij vroeg deze plaquette als afscheidscadeau en eerbetoon aan haar vroege voorganger. De plaquette hangt nog steeds in de bibliotheek.

Julia kwam uit Leeuwarden en werd in 1928 aangesteld als directeur in Steenwijk. Ze is dan 24 jaar oud. Het woord directeur is overigens een groot woord voor een organisatie waar zij de belangrijkste arbeidskracht is. In 1940 laat Julia zich nog dopen in de Rooms-Katholieke kerk in de hoop de dans te ontspringen. Het mag niet baten. Een paar maanden later wordt ze ontslagen. 

Wat volgt is een onverkwikkelijke discussie met het bibliotheekbestuur over geld. Daarbij kiest het bestuur niet voor de persoon maar voor de zaak. Als in Steenwijk geen Joden meer mogen wonen, wordt ze overgebracht naar het Joodse kwartier in Amsterdam. In april 1943 wordt ze bij een razzia opgepakt. In mei 1943 trouwt ze in Westerbork met een medegevangene. Of dit liefde was of berekening of beid was, vertelt de geschiedenis niet meer. Maar de man waar ze mee trouwt werkt in het ketelhuis van Westerbork. In september 1943 worden ze beide op transport gezet naar Auschwitz waar ze op 20 november 1943 sterft. 

Julia werd 40 jaar. 

Gonda Jacobs uit Hilversum

Het leven van de familie Jacobs ging niet over rozen. Gonda heeft veel doodgeboren of jong gestorven broers en zussen. En haar zus zal een groot deel van haar leven doorbrengen in een psychiatrisch centrum. Gonda is iemand die haar hele leven wat onzichtbaar zal blijven en vooral voor anderen zorgt. Gonda begon in 1918 als vrijwilliger in de Hilversumse bibliotheek en werd in 1919 officieel aangesteld. Van Gonda heb ik ook na veel onderzoek - en met veel hulp van een aardige dame in Hilversum - niet bijster veel gevonden. Er is geen foto van haar en maar heel weinig aanwijzingen over haar leven. 

Het ontslag van Gonda gaat net als in die andere bibliotheken geruisloos. Hoewel, de bibliotheek krijgt ook hier financiële problemen met het doorbetalen van wachtgeld. Maar de bibliotheek besluit dit op te lossen door extra leesgeld te vragen. Net als Julia moet Gonda weg uit de provincie omdat ook Hilversum 'Judenfrei' moet worden verklaard. Dat is in juli 1942. Via Westerbork zal ze in mei 1943 in Sobibor worden vermoord.

Gonda werd 55 jaar. 

De bibliotheek in Hilversum heeft enige tijd geleden een plaquette onthuld in de bibliotheek voor Gonda. 

Jacques van Dijk uit Leeuwarden

Jacques van Dijk werd in 1920 directeur van de leeszaal in Leeuwarden. In mijn boek noem ik hem de kleine grote man. Klein omdat hij met zijn 1.53 meter werd afgekeurd voor militaire dienst. En groot omdat hij vanaf 1920 wel de man is die bibliotheek in Leeuwarden op de kaart zet. Op het moment dat hij in 1940 ontslagen wordt, wilde men net uitbreiden en had men daarvoor een tweede pand gekocht. 

Het bestuur besluit echter om het wachtgeld aan Jacques van Dijk en de eveneens in Leeuwarden werkende Joodse medewerker Henriëtte de Leve te betalen uit de bouwhypotheek die men had voor de verbouwing van dat tweede pand. Overigens ontstaat er in Leeuwarden nog wel gedoe om wie Jacques mag opvolgen. Er zijn twee dames die allebei wel zijn positie willen hebben. Ook dat schikt het bestuur in den minne. '

In november 1942 worden wijk voor wijk alle Joden opgepakt en naar Westerbork gebracht. Zo ook Jacques van Dijk. Maar een paar dagen later zitten zij beiden in de trein naar Auschwitz waar ze worden vermoord bij aankomst op 19 november 1942. 

De beide kinderen van de familie van Dijk, Sara en Reina, zijn dan al enkele maanden eerder om het leven gebracht in Auschwitz. Reina was overigens in dienst bij de Stadsbibliotheek Haarlem maar ze is vlak voordat de ariërverklaring voorbij kwam uit dienst gegaan. Het kan dus zijn dat Reina de twaalfde Joodse medewerker is. 

Jacques, de grote kleine man, werd 64 jaar. 

De andere Joodse medeweker, Henriëtte de Leve, overleeft de oorlog door onder te duiken in haar eigen straat.

Salomon Barend van der Meusen uit Dordrecht

Salomon Barend van der Meusen had al de pensioengerechtigde leeftijd toen hij werd ontslagen. Hij is dan 66. Hij werkt dan nog als zaalwacht voor de zondagen in Dordrecht. Een licht bijbaantje dat waarschijnlijk goed te doen was in tijden dat er nog geen goede pensioenvoorzieningen waren. 

Salomon was een man van twaalf ambachten en dertien ongelukken. Het zit hem niet echt mee in zijn leven. Hij was ooit borstelkoopman maar zal nog tal van andere baantjes gehad hebben. Hij woont samen met twee zussen in een huis dat behoort aan de Joodse gemeenschap en dat bedoeld is om mensen te ondersteunen. 

Salomon Barend wordt op 4 november 1942 opgepakt omdat hij spullen van de synagoge buiten beeld heeft gehouden van de bezetter. Via gevangenis Rotterdam komt hij in Westerbork en begin december gaat hij op transport naar Auschwitz. Daar vindt hij op 7 decemeber 1942 de dood. 

Zijn zussen worden zeven dagen later, op 11 november opgepakt bij een razzia en gaan gelijk naar Westerbork. Zij worden bijna direct doorgestuurd naar Auschwitz. Als Salomon Barend aankomt in Westerbork vanuit de gevangenis in Utrecht, zijn zijn zussen net drie dagen eerder naar Auschwitz vertrokken. Zij hebben elkaar nooit meer gezien. 

Salomon Barend werd 68 jaar. 

Wij gingen door, zij bleven achter

Nee, dit is geen stukje om vrolijk van te worden. Het erge is dat bibliotheken eigenlijk geruisloos leken mee te werken aan het ontslag. We werkten mee aan censuur in onze collectie.  En niet veel langer hingen er ook bordjes 'Verboden voor Joden'. Als sector deden we zo mee met het uitsluiten van een bevolkingsgroep. We keken weg, we sloten uit en verloren onze onpartijdigheid. Zes collega's worden zo het slachtoffer van de bezetter. Wij gingen door, zij bleven achter.

De jaarverslagen van bibliotheken uit die tijd stonden vooral vol van het feit dat men dankbaar was dat het werk door kon gaan. En dat er zoveel gebruik werd gemaakt van bibliotheken. En dat dat toch wel  moest betekenen dat bibliotheken van vitaal en essentieel belang waren in die tijd. Aan dat succes besteedde onze sector aanmerkelijk meer aandacht dan de mensen die zo wreed getroffen werden. 

Toen mijn boek over Joodse medewerkers uitkwam gaf Anne Rube, toenmalig voorzitter van de Vereniging van Openbare bibliotheken (VOB), een statement af. Daarin zei ze namens de VOB: 

"De CV, de rechtsvoorganger van de Vereniging van openbare bibliotheken en de bibliotheken zelf, hebben meegewerkt aan het verwijderen van boeken die de bezetter onwelgevallig waren. Zij ontsloegen Joodse medewerkers en bekreunden zich vanwege de wachtgeldregeling, hingen het bordje ‘Verboden voor Joden’ op en schreven Joodse leden uit. De juiste keuzes maken is achteraf zoveel gemakkelijker.

Bibliotheken en hun vereniging deden eraan mee dat Joden apart werden gezet. Zij waren in de bezettingstijd – om het grote publiek te blijven dienen – meermaals niet bereid om een vuist te maken tegen grof onrecht.

Dat is iets dat we niet ‘niet’ kunnen hebben geweten, nooit mogen vergeten en steeds onder ogen moeten blijven zien."

Ware woorden. De herdenking is daarmee ook een spiegel voor ons eigen handelen: maken we ons druk om de juiste dingen? Gaan mensen altijd voor of vinden we 'de zaak' belangrijker? Dichtbij in onze eigen wereld of in de huidige wereld om ons heen. Het is ons eigen handelen dat telt. 

Of om met Tom Lanoye in zijn gedicht Zonder handen, zonder tanden te spreken:

Geen woord bekoort zozeer
Voor wie het hoort,
Geen woord vermoordt zoveel
Van wie er niet bij hoort
Vrij —
wij?
De lucht is vrij,
De vraag is vrij.
De vrijheid niet.
Ze lonkt en vrijt.
Maar zij ontschiet.

Grijp haar vast en laat haar niet ontkomen. Laten we herdenken en vieren. 

De kaartjes die je bij dit artikel ziet, zijn de kaartjes uit het archief van de Joodse Raad zoals die nu openbaar zijn. 

Wie verder wil lezen, het boek Geruisloos verdwenen uit de bibliotheekgeschiedenis is te leen in elke bibliotheek in Nederland en ook als ebook te leen. En ja, ook nog te koop bij de boekhandel.   

De Staat van het Onderwijs 2025 voor bibliotheken in vier grafieken

Je zal maar minister van Onderwijs zijn, dacht ik na het lezen van de Staat van het Onderwijs 2025.  De Staat van het Onderwijs is eigenlijk het jaarlijkse schoolrapport over het hele onderwijs. Want tjonge, wat een opgave heeft dat onderwijs! En dat bedoel ik niet negatief. Ik bedoel dat dat onderwijs zo ontzettend veel moet doen en ook nog in heel veel varianten moet bestaan. Ik neem bij voorbaat mijn petje af voor die hele sector inclusief de bestuurders die de lijnen mogen uitzetten. 

Maar ok, daar houden de complimenten ook op. Want ja, er ligt voor dat onderwijs nog een flink aantal opgaven. Overigens is de inspectie - die de Staat van Onderwijs opstelt - milder dan voorgaande jaren over het handelen van het onderwijs. Kregen scholen in vorige rapporten nog wel flink ervan langs, nu is er waardering voor de resultaten die zijn bereikt, terwijl ook helder is dat er nog veel te doen is. Het satirisch programma 'Even tot hier' maakte er zelfs een lied over deze aanpak.  

En omdat bibliotheken steeds vaker samenwerken met het onderwijs in de Bibliotheek op school is het toch goed om dit soort rapporten te volgen. Ik las het voor u en pikte er vier grafieken uit waarvan het handig is dat u ze als bibliotheekdirecteur of onderwijsspecialist ze eens gezien hebt. Uw onderwijspartner kan in ieder geval de indruk krijgen dat u de sector toch redelijk op de voet volgt met deze grafieken. Dus doe er uw voordeel mee. 

Grafiek 1: Het lijkt best goed te gaan met taal en lezen

De eerste grafiek is bovenstaande over taal, lezen en rekenen. Basisvaardigheden is een belangrijk onderwerp in het rapport. Maar bij de grafiek is wel wat ondertiteling bij nodig. Ik neem u even mee. Het basisonderwijs moet ervoor zorgen dat leerlingen het 1F-niveau halen. Dat is het meest fundamentele niveau als het gaat om lezen en schrijven. 99% van de leerlingen haalt dat ook in het reguliere basisonderwijs (bo) als het gaat om lezen. De percentages bij het speciaal basisonderwijs (sbo) en speciaal onderwijs (so) liggen gezien de extra opgave in dit type onderwijs logischerwijs lager.  

Het 2F-niveau wordt gezien als basisniveau om in te stromen op vmbo-t, havo en vwo. Ook hier zien we dat dat bij lezen best goed lukt in het reguliere basisonderwijs. 75% behaalt bij lezen ook dat niveau. 

In die zin is er bij rekenen en taalverzorging meer werk aan de winkel. Maar dan kijken we toch te oppervlakkig. 

Grafiek 2: Want kwetsbare groepen blijven achter

Deze grafiek geeft de uitsplitsing van bovenstaande tabel. Hier wordt alleen gekeken naar de leerlingen die het schooladvies Praktijkonderwijs (Pro) of Vmbo-basis (Vmbo-b) krijgen. Van de 164.479 leerlingen in het reguliere basisonderwijs die we in de eerste tabel hadden, blijven er nu nog 3.622 over. Het gaat hier dus over de kinderen die het meeste moeite hebben met leren en ja, ook met lezen. 

Hier zien we dat 55% van de kinderen  die Praktijkonderwijs geadviseerd krijgen, het 1F-niveau niet halen bij taalverzorging en 35% van de leerlingen die Vmbo-b geadviseerd krijgen.  Voor lezen liggen de percentages met 30% en 12% wel wat lager. Nu gaat het hier om een kleine groep die aan de onderkant van het schooladvies zitten maar wie verder zou kijken naar bijvoorbeeld Vmbo-kader en Vmbo-gt dat we ook dan nog altijd redelijke hoge percentages zie van kinderen die met een te laag taal of leesniveau doorstromen. Met andere woorden: er is een grote spreiding tussen leerlingen in de de resultaten. 

Hoewel in de breedte scholen dus goed scoren is er een smaldeel waar het echt niet zo goed mee gaat. En dat is ook wat de inspectie zelf constateert. Die conclusie geef ik u aan het eind. Want eerst kijken we we nog naar het Voortgezet Onderwijs.

 

Grafiek 3: De onderbouw van het VO leest steeds slechter 

Als u dit artikel leest op een mobiel - grote kans - dan is dit waarschijnlijk een slecht leesbare grafiek. Maar het toont de gemiddelde leesvaardigheid door de jaren heen in de verschillende onderwijsvormen. Maar wat u zeker kunt zien: de weg leidt naar beneden. Waar de inspectie door veranderde toetsvorm geen vergelijking door de jaren kan maken bij het basisonderwijs, is dat wel mogelijk in het voortgezet onderwijs. En dan zie je toch een zorgelijk beeld. In een paar jaar tijd daalt het leesniveau met zeker een leerjaar. 

Ik geef u ook even de ambtelijke tekst van de inspectie bij deze grafiek: 

'De conclusie uit het peilingsonderzoek dat leerlingen in vmbo-g/t, havo en vwo

functioneren op het niveau dat past bij de schoolsoort is positief. Maar tegelijkertijd

constateren we dat die vaardigheid in elk geval sinds 2018 afneemt. Dat blijkt onder meer

uit gegevens uit het leerlingvolgsysteem van Cito voor het vo (figuur 2.2.2b) (Seton et al.,

2024). Die laten zien dat de leesvaardigheid van de leerlingen in de onderbouw al sinds

het schooljaar 2018-2019 daalt. Datzelfde geldt voor de woordenschat van de leerlingen.

Ook in internationaal onderzoek (PISA) onder 15-jarigen werd een afname geconstateerd

van de leesvaardigheid in vergelijking met 2015 en 2018 (Meelissen et al., 2023). De PISAtoets meet meer dan de Nederlandse toetsen hogere-ordeleesvaardigheden, zoals het

reflecteren op en het evalueren van teksten. Nederlandse leerlingen presteren juist in die

vaardigheden internationaal gezien slechter.'

Het is fijn dat de inspectie constateert dat het niveau voldoet voor de onderwijssoort. Maar wie de daling tussen 2018/2019 tot 2023/2024 ziet, die kan ook constateren dat wat in 2018/2019 nog het startniveau was in leerjaar 1, dat dat in nu soms dicht bij het eindniveau zit in leerjaar 3. Met andere woorden: ondertussen moet je in leerjaar 1 dus nu eigenlijk het programma van groep 8 van de basisschool draaien... 

En aan de bovenkant van de onderwijspiramide kan men wellicht wel met een paar woorden minder in het vocabulaire maar aan de onderkant is iets missen in de woordenschat of taalvaardigheid natuurlijk sneller een belemmering. En dat brengt ons dan ook bij de conclusie van de inspectie.  

Conclusie inspectie: Kwetsbare groepen leerlingen lopen grote kans op laaggeletterdheid

En die conclusie op van de inspectie op dit vlak luidt dan ook: 

'We maken ons zorgen over de beperkte groei in taalvaardigheid van leerlingen die

vanuit het bo en speciaal basisonderwijs (sbo) met een leesvaardigheidsniveau onder

1F naar het vo gaan. In alle lagen van het reguliere vo dalen de taalvaardigheidsniveaus

in de onderbouw. Deze zijn vooral te laag in vmbo-b en vmbo-k. Zeker deze

opleidingen moeten zorgen voor uitstekend taalonderwijs zodat leerlingen voldoende

taalvaardig kunnen starten in het mbo op niveau 2. Ook is het van groot belang dat

het praktijkonderwijs (pro) blijft streven naar 1F voor hun leerlingen. Op deze manier is

niveau 2F voor leerlingen aan het eind van het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) op

niveau 2 haalbaar. Dit niveau is absoluut noodzakelijk om in de maatschappij te kunnen

functioneren of om door te kunnen stromen naar hogere mbo-niveaus met betere

kansen op de arbeidsmarkt. Het risico op laaggeletterdheid wordt daarmee aanzienlijk

verminderd. Toch verlaat een groot aantal studenten het mbo zonder het niveau 2F lezen

en luisteren te beheersen. De groep laaggeletterden in onze samenleving is nog altijd te

groot. Daarom moet goed taalvaardigheidsonderwijs in het funderend onderwijs en het

mbo een prioriteit blijven.'

Een paar jaar geleden schreef de inspectie bij soortgelijke uitkomsten nog dat scholen die binnen een paar jaar op orde moesten hebben. Nu wordt iets diplomatieker gezegd dat het een prioriteit moet blijven. Maar de insteek is hetzelfde: niet achterover leunen maar hard aan het werk met zijn allen! Niet alleen als scholen, ook als bibliotheken. Het zijn beleidsteksten die goed passen bij alle investeringen die we als bibliotheeksector nu doen in de Bibliotheek op school. Ook dit rapport is weer een onderbouwing dat hier inspanningen nodig blijven en dat - naast een samenwerking met alle basisscholen en speciaal onderwijs - juist ook dat Vmbo erg belangrijk is. En dat sluit aan bij de impulsregelingen die nu actief zijn. 

Dus hup, aan de slag! Doe er uw voordeel mee zou ik zeggen.

Maar eh....

Ja?

Je zou toch vier grafieken doen?

Oja. Daar komt ie.

Grafiek 4: Boeken, handelperspectief en burgerschap 

Ja, ook dit grafiekje zal op uw mobiel nog niet al te best te lezen zijn. Maar het geeft aan wat thema's zijn rond sociale veiligheid in scholen en waar scholen vaak niet goed in weten te handelen. Het gaat dan om thema's als pesten op social media, (offline) pesten, discriminatie, polarisatie en nog zo wat  thema's. 

Scholen weten vaak niet goed hoe te handelen, blijkt uit het onderzoek van de inspectie. Ik zie hier gelijk een lijst in van thema's die tegenwoordig met regelmaat in kinderboeken en young adult literatuur voorkomen. Boeken moeten op dit vlak zeker wat kunnen betekenen. Ik zeg niet dat je pesten oplost met boeken maar ik ben er wel van overtuigd dat verhalen en boeken zeker wat kunnen betekenen in de bewustwording van kinderen. En wellicht worden thema's op die manier wel beter bespreekbaar. 

Het bijzondere is dat de inspectie in het rapport ook burgerschap als thema noemt waar beter invulling aan gegeven moet worden. Volgens mij liggen beide onderwerpen in elkaars verlengde en kun je met boeken en praten over boeken juist op deze thema's veel met elkaar doen. 

Nou, ook dat lijkt me dus een grafiekje om als bibliotheek even in je achterzak te steken. 

Grafieken in de rugzak en aan de slag

De inspectie heeft zijn goede werk weer gedaan. Ik benijd ze niet. Eerst zijn ze niet streng genoeg en nu wordt weer gezegd dat ze te soft zijn. Nou, u en ik weten dat er op al die plekken in het onderwijs gewoon knetterhard gewerkt wordt. En u en ik weten ook dat bibliotheken met leesplezier kunnen bijdragen aan de grote opgave die er ligt. 

Het is fijn dat het ministerie dat ook ziet en met stimuleringsbijdragen hier tot 2026 op inzet. Het wachten is natuurlijk nog op de structurele financiering voor bibliotheken op dit vlak. Maar wie de opgave ziet en de goede inzet van bibliotheken, moet toch hoop hebben dat ook dat binnenkort wel een keer aan de orde is. 

Tot die tijd: deze grafieken in de rugzak en hop: aan het werk! 

Kijk niet weg...

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En deze keer doe ik dat niet.  

Een paar weken geleden werd ik gebeld door Math Göbbels - bekend van al zijn podcasts over bibliotheekwerk. Hij vroeg mij wat ik wist van de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en waarom ons dat eigenlijk niets doet? Ik zei: 'Het is voor velen een ver-van-mijn-bed-show'. En dat was het voor mij eigenlijk ook. 

Math legde me uit hoe hij geschrokken was van de berichten van wetenschappers die de Verenigde Staten ontvluchten omdat ze verwachten daar niet meer goed te kunnen werken. Door complotten en desinformatie wordt een wetenschappelijk bewijs niet meer automatisch voor waar aangenomen. Bekijk het toch wat dystopische video-interview met bibliotheekgoeroe David Lankes van 2 april hier nog eens terug. 

En we kenden natuurlijk al langer de verhalen van allerlei 'Book bans' in Amerika. Op Wikipedia vind je zelfs een pagina met de meest geweerde boeken en waarom deze geweerd worden. Bekijk de lijst maar eens. Je schrikt ervan. Eén van mijn lievelingsboeken, 'The great Gatsby' van F. Scott Fitzgerald, staat op de lijst. Het zou teveel sex bevatten terwijl het toch vooral een boek is dat gaat over een obsessief verlangen. Die sex is me duidelijk niet bij gebleven. In de lijst veel titels die verboden zijn omdat ze over de LHBTI-gemeenschap gaan, omdat er drugsgebruik in voorkomt, obscene taal of bovennatuurlijke verschijnselen. 

2.452 titels verboden in 2024

Ik besloot verder te speuren. En ik ontdekte dat in Amerika bibliotheken zwaarder onder vuur liggen dan ik zelf dacht. De verboden verschillen van plaats tot plaats en van staat tot staat. De American Library Association, zeg maar de Amerikaanse VOB, maakte bekend dat er vorig jaar 2.452 titels op verschillende plekken verboden werden verklaard. Ook onderzocht men wie het was die vroeg om verwijdering uit de bibliotheek. In 72% van de gevallen was dat een overheid zelf of een belangengroep. Dat betekent dat belangengroepen en de overheid er zelf op uit zijn om censuur te plegen in collecties.

Waarom is dit gegeven belangrijk? Nou, omdat voor een goed functioneren van een democratie het noodzakelijk is dat iedereen toegang kan krijgen tot alle denkbeelden. Op basis van die denkbeelden mag je je eigen mening vormen. Maar als bij voorbaat informatie wordt geweerd of achter gehouden, juist om reden dat deze informatie iets verkondigt dat je zelf niet aangenaam vindt, ontneem je de ander het recht om goed zijn of haar eigen mening te vormen. 

Een bekend voorbeeld is de in Florida geldende 'Stop Wake Act' die al begin 2022 werd aangenomen. Die wet geeft aan dat ongemakkelijke onderwerpen niet meer op school behandeld mogen worden. Boeken over slavernij, burgerrechten, onderdrukking, genderidentificiatie en dergelijke worden daarom nu geweerd. Het dagboek van Anne Frank mag daar in schoolbibliotheken niet meer uitgeleend worden evenals werken van Martin Luther King. Gouverneur DeSantis van Florida had het bij deze wet over 'cultureel marxisme van verderfelijke ideologieën die ons tegenwoordig worden opgedrongen'.  Hier grijpt een overheid dus actief in. Dit is geen oppositie meer of 'een geluid in de samenleving' maar de overheid zelf. Het is beleid. 

Langdurige blootstelling aan informatie die niet juist of onvolledig is, laat grote groepen uiteindelijk toch geloven dat dat de waarheid is.  En daarom is die inmenging van de overheid dus zo fnuikend: burgers moeten vrij hun mening kunnen vormen op basis van alle informatie. Een overheid die op voorhand daar onderdelen uit haalt, pleegt censuur. 

In Nederlandse bibliotheken is geen enkel boek verboden. Zelfs Hitler's Mein Kampf - in het Nederlands beschikbaar als Mijn Strijd - is in een geannoteerde en toegelichte versie verkrijgbaar in Nederlandse bibliotheken. U en ik zullen het boek verwerpelijk vinden maar we kunnen onszelf informeren waarom dat zo is. Elk boek is zo beschikbaar. Zeker niet in elke bibliotheek - we hebben geen bewaarcollectie en schaffen aan op wens van onze gemeenschap - maar wie wil kan via het netwerk van bibliotheken alles vinden. De KB Nationale Bibliotheek heeft de wettelijke taak om alle Nederlandse publicaties te bewaren en beschikbaar te stellen. Alleen met die vrije toegang tot informatie is vrije meningsvorming geborgd. 

Het Unesco-manifest over de bibliotheek - dat in 2022 opnieuw bekrachtigd werd - stelt daarom zonder omhaal van woorden:

'Collecties en diensten mogen niet onderworpen zijn aan enige vorm van ideologische, politieke of godsdienstige censuur of onder druk staan van commerciële belangen.'

Het lijkt zo logisch maar dat is het dus niet. 

Verboden woorden

En niet alleen de boeken worden in de VS geweerd maar ook de woorden zelf. De regering Trump liet een lijst met woorden opstellen die niet meer gebruikt mag worden op overheidswebsites.  

En deze lijst is niet compleet. 

Moderne vorm van boekverbranding

Martijn Kleppe, directielid van de KB Nationale Bibliotheek gaf zondagavond in Nieuwsuur (vanaf minuut 23) aan dat het Amerikaanse beleid een moderne vorm van boekverbranding is. Hij duidt daarbij op het verdwijnen van onderzoeksdata en websites van de Amerikaanse overheid. Ook hier gaat het weer om informatie  die in lijn ligt met de verboden woorden zoals we hierboven zien.

Afbraak van structuren

Maar het gaat verder dan dat. Wie de tijdlijn op LinkedIn van David Lankes eens doorkijkt, schrikt van de hoeveelheid negatieve berichten op lokaal, staats- of federaal niveau. Wie ziet wat hier gebeurt, zie hoet een culturele en educatieve infrastructuur - noem het beschaving - wordt afgebroken. Resoluut en zonder aarzeling.  

Het is dan ook niet zo gek dat de Amerikaanse bibliotheekvereniging ALA dan ook een rechtzaak is begonnen tegen president Trump. Dit om de afbraak van de bibliotheken en musea (die in één stichting vertegenwoordigd zijn) te voorkomen.  

En in Nederland? Bibliothecarissen die niet wegkijken

Nu kun je denken: ach, dat is in de Verenigde Staten. Dat gebeurt bij ons niet.... Maar de Verenigde Staten zijn geen dictatuur, het is een open democratie die in veel zaken Europa's grootste bondgenoot is. Veel van wat politiek onmogelijk leek voltrok zich  de afgelopen jaren voor onze ogen. 

Bibliotheken begonnen ooit toen boeken nog duur en schaars waren. We leven inmiddels in een wereld waarin we een overvloed aan informatie hebben en waarin desinformatie wordt ingezet als machtsmiddel. Burgers helpen om fake-nieuws en desinformatie te herkennen worden basisvaardigheden voor de toekomstige democratie.  

Ondertussen is Bert Hogemans, directeur-bestuurder van Bibliotheek Gelderland-Zuid, op LinkedIn een besloten groep begonnen onder de titel: Librarians not looking away.  Doel is om internationaal uit te wisselen, solidariteit te creëren of om gedachten te scherpen. Of zoals Bert het zelf zegt in zijn eerste post:

'We'd like this group to become a 'brave space' for everyone who thinks stories and sharing are important tools for democracy. A brave space where support can be asked and given and actions can evolve.

Think banned book clubs, democracy toolsheds and demonstrations. Maybe it will work, maybe it will turn to nothing. It is up to us.'

Hogemans werd in Nijmegen in het verleden overigens al meerdere malen geconfronteerd met protesten door extreem-rechts bij een voorleesuurtje door een dragqueen.

Aanknopingspunten in de wet en het bibliotheekconvenant

Ook de bibliotheekwet en het bibliotheekconvenant bieden aanknopingspunten overigens.

Artikel 4 van de Bibliotheekwet luidt: 'Een openbare bibliotheekvoorziening heeft een publieke taak die zij voor het algemene publiek vervult op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit.' 

Op basis van de toegankelijkheid en pluriformiteit is een brede collectie en een programma met een waaier aan meningen noodzakelijk. De memorie van toelichting bij de wet wijst ook bij dit artikel op de vrijheid van meningsuiting. Als een boek verkocht mag worden, mag het dus in een bibliotheek zijn. 

Het convenant met de drie maatschappelijke opgaven, heeft onder de opgave Partcipatie in de  (informatie)samenleving een doelstelling rond democratie:

'Partijen gaan de rol van bibliotheken op het gebied van het versterken van de democratie en digitaal burgerschap uitbouwen en bestendigen.'

Dit is een doelstelling waar niet alleen bibliotheekpartijen zich achter geschaard hebben maar ook Rijk, provincies en gemeenten. En laten we wel zijn: iedereen ziet dat er stappen nodig zijn om de democratie te versterken. Van dialoog en luisteren naar elkaar wordt niemand slechter. 

Wie aan de leestafel van een willekeurige bibliotheek gaat zitten, ziet hoe elke dag mensen de krant lezen, met elkaar in gesprek gaan en meningen wisselen. Een bibliotheek is dus - met bijna 60 miljoen bezoeken per jaar - dan ook een prima plek om meer te doen met democratische vaardigheden. Want alleen als we elkaar zien, horen en proberen te begrijpen kunnen we verschillen overbruggen en wantrouwen wegnemen. 

Maar hoe? Daar zijn veel bibliotheken natuurlijk al op vele manieren mee bezig met tal van programma's, workshops en lezingen. Maar dat het nodig is dat er meer mee gebeurt, onderschrijft het convenant dus ook. En om eerlijk te zijn: we zoeken ook wel met elkaar naar de goede voorbeelden. 

Wat kan ik doen?

Tja, dat vroeg ik me ook af. Want hoe snel principes in een moderne democratische staat lijken te vervliegen, baart mij zorgen. Nou ja, je zou je kunnen aanmelden voor de LinkedIn-groep. 

En ik zou het mooi vinden om hier met een bredere groep van bibliotheekcollega's eens verder over door te praten. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor de invulling van onze programma's rond democratische vaardigheden en burgerschap? Moet dat intensiever?  Moeten we ons voorbereiden op verbod van boeken in Nederland?  En hoe kunnen we solidair zijn met collega's in de Verenigde Staten en kunnen we wellicht iets voor ze betekenen? 

Alles begint met vragen stellen. Ik zoek ook maar. En ik heb de antwoorden ook niet. 

Ik ben geen activist

Ik ben geen activist. Ik ben ook niet moedig. En meestal houd ik me wat afzijdig van politiek. En dit keer deed ik dat niet. Omdat ik denk dat het tijd is dat we elkaar bij de hand grijpen. En omdat ik - net als Bert Hogemans - niet weg wil kijken.

En omdat ik geloof dat we ook zelf een verantwoordelijkheid hebben om te proberen deze wereld mooier te maken.

Het leven is niet alleen groots en meeslepend... meestal niet zelfs.

Soms word je heen en weer geslingerd tussen groots en meeslepend en klein en dapper. 'Denk groot!' roepen alle goeroes maar de realiteit is toch vaak dat we maar wat staan te knokken op de vierkante centimeter. Ik neem u mee naar mijn observaties bij de afgelopen week. 

Groots en meeslepend: Gratis bibliotheeklidmaatschap in enkele weken op de politieke agenda

Op dinsdag 1 april - geen grap - maakt de NRC een groot artikel over de stap in Rotterdam om een gratis basisabonnement voor alle inwoners beschikbaar te stellen. De NRC nam ongevraagd met een licht foute legenda mijn landkaartje over maar u snapt dat ik daar niet minder trots op was.  

Op 5 maart kwam de NOS eerder al met het nieuws dat bibliotheken steeds vaker een gratis lidmaatschap aanbieden. Ik had al langere tijd contact met de NOS over het onderzoek dat ik daar naar deed en dat ik ook diezelfde dag presenteerde.  Uit dat onderzoek kwam dat landkaartje ook voort.

Op 12 maart maakte Rotterdam bekend dat zij per 1 mei een gratis basisabonnement willen aanbieden aan alle burgers. Daar maakte RTL vervolgens weer de hele dag melding van. Een stoere stap die terecht veel belangstelling kreeg. 

Aan aandacht dus geen gebrek. En het was mooi om dat balletje mee aan het rollen te brengen. En telkens moet ik dan zeggen dat ik natuurlijk alleen maar degene was die het overzicht maakte. Het echte werk is vooral verricht door de Boekenberg in Spijkenisse waar Victor Thissen met zijn team al sinds 2017 werkt met een gratis lidmaatschap tot 30 jaar. Daar zijn de echte kastanjes uit het vuur gehaald en is ook al veel onderzoek gepleegd. 

Maar daar bleef het niet bij... 

Op woensdag 2 april kreeg ik een bericht dat Mohammed Mohandis (PvdA-GroenLinks) Kamervragen had gesteld over het gratis bibliotheeklidmaatschap. Goede vragen, niet alleen over het lidmaatschap, maar ook hoe het bredere gebruik van de bibliotheek ook aangejaagd kan worden. 

En zo stond dit punt dus binnen een maand op de politieke agenda.

Nou, om eerlijk te zijn, helemaal nieuw was dit punt natuurlijk niet helemaal. Martin Berendse, directeur van de Amsterdamse OBA,  schreef in 2023 al eens een opiniestuk hierover in de Volkskrant. En het punt staat ook in het landelijke bibliotheekconvenant.  Maar wat helder is, is dat de politiek tot actie maant en niet alleen tot onderzoek. 

En tot slot: inmiddels hebben zich bij mij in ieder geval al een paar bibliotheken gemeld die een gratis lidmaatschap overwegen zonder restricties: dus geen beperking op het aantal uitleningen. Ja, daar zitten nog wel wat voetangels zoals een fiscaal probleem en de online bibliotheek. Maar zelfs voor het fiscale probleem - de BTW-verrekening loopt gevaar als de eigen inkomsten dalen - heb ik al creatieve oplossingen gehoord. Het is dus niet de vraag óf er een eerste bibliotheek komt die dit gaat doen maar wanneer. 

Klein en dapper: bibliotheken die doorknokken voor kleine successen

Nou, mooi hoor al die media-aandacht. En heel fijn ook voor onze sector. Maar het leven is niet altijd groots en meeslepend. Meestal niet zelfs.  

Dat merkte ik ook deze week nog weer eens toen ik opnieuw met een groep wethouders om tafel zat om een bibliotheek te ondersteunen voor het goede gesprek over ambitie. De betreffende bibliotheek krijgt al jaren geen indexering en nu er wat extra geld komt van het Rijk, wil de gemeente dit niet aan de bibliotheek geven. Want de gemeente heeft zelf te kampen met een ravijnjaar. Ik snap de situatie van gemeenten maar het steekt wel. Al jaren zorgen wij voor creatieve oplossingen met meer samenwerking of meer vrijwilligers. Stel je toch eens voor dat wij tegen de gemeenten zouden zeggen dat ze wel met meer vrijwilligers kunnen werken of meer aan sponsoring moeten doen... 

Nee, het is hard werken om ook kleine successen te halen. En ik haal twee voorbeelden aan waar u zelf simpel bij kunt helpen. 

Klein en dapper no. 1: de mediatheek van Het Vlier

Het eerste voorbeeld is wel op het randje van het openbaar bibliotheekwerk. Het gaat namelijk om een mediatheek van een middelbare school. In dit geval de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum in mijn eigen stad Deventer. Die schoolmediatheken hebben het niet makkelijk. Ze moeten vaak met weinig middelen toch veel werk verzetten. De Stichting Lezen bracht hier in 2023 nog een onderzoeksrapport over uit waarin werd geconstateerd dat in de laatste drie jaar een kwart (!) van de schoolmediatheken was verdwenen.  

Om de aandacht voor goede schoolmediatheken te stimuleren wordt dit jaar de Nationale Mediatheek Trofee uitgereikt. Er zijn er drie mediatheken genomineerd: het Barlaeus in Amsterdam, Het Vlier in Deventer en Praktiq in Goes. Twee van mijn drie kinderen maakten met plezier gebruik van de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum dus kan ik met een gerust hart zeggen dat je daarop kunt stemmen. Dat stemmen kan via deze link en daar kun je ook de filmpjes zien van alle kandidaten. Stem! Kleine moeite, groot plezier. Dank alvast.

Klein en dapper no. 2: de Bibliotheek Nijkerk

Het tweede voorbeeld dat laat zien dat je wat moed en creativiteit nodig hebt om je spullen bij elkaar te krijgen komt van de bibliotheek Nijkerk. Zij gaan de bibliotheek vernieuwen maar missen nog € 20.000,-.  Dan kun je denken: jammer dan, het gaat niet door want we hebben het geld niet. Niet deze bibliotheek. Deze bibliotheek besloot daarom een crowdfunding te starten. Dat is niet zo heel gebruikelijk in onze sector en daarom des te interessanter om eens te bekijken. 

Als je deze link volgt kom je op de pagina van Nijkerk terecht. 

Op de speciale donatiesite meldt de bibliotheek het volgende over de actie:

We zijn dankbaar voor de subsidie die we van de gemeente Nijkerk ontvangen om onze wettelijke taken te kunnen uitvoeren. Dankzij deze subsidie kunnen we blijven inzetten op lezen, leren en verbinden. Tegelijkertijd zijn we als zelfstandige stichting ook zelf verantwoordelijk voor ons gebouw – en dus voor de inrichting, het onderhoud en de vernieuwing ervan. Vandaar dat we een beroep doen op onze relaties en de inwoners van de gemeente Nijkerk.

Om het laatste gedeelde van de verbouwing te realiseren, hebben we nog € 20.000,- nodig. Dit bedrag wordt direct geïnvesteerd in de herinrichting van de bibliotheek. We willen een instructieruimte creëren voor het geven van taallessen en workshops. 

Je kunt verschillende bedragen doneren waar ook een tegenprestatie tegenover staat. Dat is echt leuk gedaan door deze bibliotheek. Ik heb met liefde een donatie gegeven en als je dit ook een leuk initiatief vindt om te volgen, laat dan een bedragje achter dat je missen kan.

En even terug naar het voorbeeld van het ravijnjaar: ik moet de eerste gemeente nog vinden die het aandurft om zo het geld voor de verbouwing van het gemeentehuis bij elkaar te krijgen.  

Van groots en meeslepend naar klein en dapper

Het is mooi dat bibliotheken landelijk zo in de belangstelling staan. Het is prachtig dat er miljoenen worden gealloceerd. En het is fijn dat we telkens de landelijke media halen. Ja, dat lijkt groots en meeslepend. De sector heeft ontegenzeggelijk het tij mee. 

Dat dat tij zo mee zit, komt doordat op al die plekken van de kleinste schoolmediatheek tot de grootste bibliotheek zo hard gebikkeld wordt. Gebikkeld, gebuffeld en gezweet. De eindjes worden aan elkaar geknopt, knopen geteld en creatieve oplossingen verzonnen. En dat allemaal om voor inwoners van stad of dorp of voor leerlingen van een school relevante en waardevolle diensten te bieden die betekenisvol zijn in ieders leven. En dat gaat vaak niet met een knal maar gaat stap voor stap. En ik gaf u hier twee voorbeelden van kleine en dappere initiatieven. Maar u en ik weten dat in elke gemeente zo gebuffeld wordt. 

Klein en dapper en groots en meeslepend liggen dus dichter bij elkaar dan u denkt.