Het ongrijpbare moment

Voor velen is de vakantie aangebroken. Een moment waar we naar uitkijken: vrije tijd, tijd voor dingen waar je anders geen tijd voor hebt, tijd voor elkaar. Toch is vakantie niet hetzelfde als geluk. Een vakantie is als een punt op de horizon waar we naar toe leven, we plannen het, we regelen er van alles voor. Eigenlijk nog een heel gedoe. 

Geluk is geen plan of stip op de horizon. Geluk valt je ten deel... als je oplet. Zo is het er, en zo kan het ook weer weg zijn. 

Geluk is het ongrijpbare moment waar we makkelijk aan voorbij leven. 

Geluk is het moment dat je buiten loopt en de temperatuur precies goed is. Dat de lucht zich als een deken om je heen rolt. 

Het is het moment dat je de vogel hoort zingen terwijl je op de achtergrond het geruis van het leven registreert. 

Het is het moment dat je een bloem ziet bloeien op een plek waar slechts grijze stenen horen. 

Het is het moment dat je wakker wordt en door hebt dat je lekker hebt geslapen. 

Het is het moment waarop je in gezelschap dwars door alle rumoer ervaart dat je tussen vrienden of familie zit. Het is het moment waarop je weet dat je op dit gezelschap zou kunnen drijven en niet verdrinkt. 

Het is die mooie zonsondergang en mooie rode lucht.

Het is het lichaam dat zich tegen je aanschurkt en een hoofd op je borst legt.

De geur van koffie en croissants

Met blote voeten door het zand en wind om je hoofd.

De warmte op je huid voelen. 

Het licht dat in het bos tussen de bomen valt.

De blik van die ander waar alles in besloten ligt.

De blauwe lucht die je ziet als je in het gras ligt.

De geur van gras

Naar een vreemde glimlachen en dat je een glimlach terugkrijgt.

Je ogen die zwaar worden bij het lezen van een boek en hoe je met een glimlach je ogen sluit.  

De zonnestralen door de gordijnen.

De hand die over je rug streelt. 

Het onverwachte compliment. 

Het land valt stil. Nog even en ook ik neem vakantie. Er valt even niets te schrijven. Wat nog telt is het ongrijpbare moment. Daar wens ik u er vele van. 

Fijne vakantie en laat me - als vakantiegroet - weten wat uw ongrijpbare moment is.

De man die de wereld in een kaartenbak wilde stoppen en die internet uitvond voor het bestond

Het is onrustig in de wereld. Er zijn mensen die zeggen dat de Derde Wereldoorlog al begonnen is. En velen weten niet wat ze moeten doen om te bereiken wat iedereen wil, namelijk overal vrede. In dit artikel sta ik stil bij een man die ruim een eeuw geleden probeerde bij te dragen aan wereldvrede door alle kennis voor iedereen beschikbaar te stellen. Dat zou, volgens deze man, tot een zodanige ontwikkeling van de wereld leiden waarbij iedereen zou zien dat oorlog een volstrekt onnozel fenomeen is. Het was de man die wereld in een kaartenbak wilde stoppen. Zijn naam: Paul Otlet. 

Otlet werd in 1869 geboren in de Brusselse bourgeoisie. Een familie met een flink kapitaal. Als kind groeit hij in relatieve eenzaamheid op waarbij boeken zijn vrienden zijn. In het bijzonder encyclopedieën. In zijn schooltijd zal hij de schoolbibliothecaris zijn. En in zijn jeugd ziet hij België groeien: van wankele dwergstaat tot een industriële natie die het eind eind 19e, begin 20e eeuw zal zijn. Alles leek mogelijk. 

Universele bibliografie

Als jongvolwassene ontmoet Otlet de socialist Henri La Fontaine, onder andere bekend als de oprichter van de Liga voor Vrouwenrechten. Samen met hem begint hij in 1895 het Internationaal Bureau voor Bibliografie. 

Binnen dat instituut was Paul Otlet grondlegger van de Universele Bibliografie. Doel van de Universele Bibliografie was om elk geschrift, boek, tijdschrift of krant op een cataloguskaartje vast te leggen. Alle kennis moest worden verzameld. Van waar ook ter wereld. Het was een analoog internet waaraan hij bouwde. En dat alles met als doel: wereldvrede en verbroedering van alle rassen en nationaliteiten. Want hij leefde in de overtuiging dat als alle kennis voor iedereen toegankelijk is, een solidaire, rechtvaardige wereld zonder oorlog voor het eerst in de menselijke geschiedenis mogelijk zou worden. 

Met het vele werk dat Otlet deed en de hoeveelheden informatie waar hij mee werkte, zorgde er voor dat hij veel heeft betekent voor allerlei zoektechnieken en manieren om informatie op te slaan. Hij werkte actief met tal van verwijzingen tussen informatie, een technologie die later als hypertext terugkeert bij de introductie van internet. Ook experimenteerde hij met mechanische zoekmachines en massaopslag op microfilm. En zelfs met algoritmes die weer binnen die microfilms zouden kunnen zoeken. Heel soms krijg je het idee dat hij internet al uitvond voordat het bestond. 

Het is overigens Koning Leopold II, de koning die Congo als zijn persoonlijk eigendom koloniaal uitbuitte, die het instituut ruim van financiële middelen voorzag. Dat is natuurlijk wel wat dubbel: door gruwelijk kolonialisme werd een instituut gefinancierd dat wereldvrede mogelijk moest maken. Zeker afschuwelijk maar zeker niet ongebruikelijk in die tijd. Het kolonialisme werd met graagte voorzien van een stichtelijk sausje. 

Wereldwijde inlichtingenbalie en de voorspelling van de mobiele telefoon

Otlet beschreef zo miljoenen geschriften. Alles werd geschreven op cataloguskaartjes van 125 x 75 mm. Per saldo legde hij daarmee de standaard vast voor die kaartjes die nog decennia lang gebruikt zijn in bibliotheken. Maar leuk dat je zoveel miljoenen kaartjes hebt, maar wat doe je er mee? Want hoe bereik je met al die kennis alle mensen? Hij begint een inlichtingendienst waarbij mensen via briefkaart of telefoon hun vraag kunnen stellen. Wel tegen betaling overigens. 

In een document uit 1906 voorspelt Otlet al dat telefoons draagbaar zullen gaan worden en later ook dat we boeken op die telefoon zullen kunnen raadplegen. En weer niet veel later zal hij ook verkondigen dat we zullen gaan communiceren via televisieschermen. Het was de tijd van expo's en wereldtentoonstellingen. Er was een enorm vooruitgangsgeloof. 

 Een wereldstad bouwen

Naast het Internationaal Bureau voor Bibliografie geloofde Otlet ook in architectuur en stedenbouw. Hoe wij de ruimte inrichten zou bepalend zijn voor ons geluk en onze ontwikkeling. Het is de tijd dat in vele steden zogeheten 'tuindorpen' ontstaan. Samen met La Fontaine doet hij op de wereldtentoonstelling van 1910 een voorstel voor een wereldstad: een modelstad die de samenleving zo goed mogelijk verder moest helpen. Een stad waar cultuur en wetenschap het hart vormen. 

Otlet en La Fontaine zijn ook de oprichters van het Internationaal Bureau voor de Vrede. La Fontaine zal daar in 1913 - een jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog - nog de Nobelprijs voor de Vrede voor krijgen. Het internationaal bureau zal de aanzet zijn tot de oprichting van de Volkerenbond na de Eerste Wereldoorlog en daarmee weer de aanzet tot de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog. 

Otlet ontwaakt hard uit zijn idealistische dromen in de Eerste Wereldoorlog. Hij verliest zijn zoon op het slagveld en hij vlucht naar Den Haag waar hij zich inzet voor de Vredesbeweging. 

Het Mundaneum: het museum van alle kennis

Na de Eerste Wereldoorlog start Paul Otlet - dan op voorsprak van Koning Albert I - het Mundaneum. Het is een paleis waar alle kennis van de wereld tentoongesteld kan worden. Het is een combinatie van een beeldbank, een boekenmuseum en een communicatiemuseum. Het museum laat zich wellicht het best omschrijven als een levende encyclopedie waar snel wisselende informatie tentoongesteld kan worden. Veel van de huidige museumconcepten zijn nog terug te voeren op concepten die in het Mundaneum ontwikkeld zijn. 

Dat Mundaneum houdt stand tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. Dan kloppen de Nazi's bruut op de deur en ontruimen het museum om er een tentoonstellingsruimte van te maken met kunst uit het Derde Rijk. Het overgrote deel verdwijnt dan: drieënzestig ton boeken, pamfletten, kranten en documentatie wordt door de bezetter vernietigd. Het is in één klap weg. Alles? Nee, niet alles.

De reis naar een parkeergarage

De restanten van het museum zwerven vervolgens door de stad. Telkens valt er wat af maar gezien de imposante omvang blijft er altijd wat behouden.  Midden jaren '90 van de vorige eeuw werden de laatste resten van het Mundaneum van Paul Otlet teruggevonden in een ondergrondse verdieping onder parkeergarage Rogier in Brussel. Niemand wist meer dat het daar stond. Het was ondertussen een ruimte geworden die was opengebroken en die werd gebruikt door junks en daklozen. 

De restanten zijn gelukkig bewaard en vormen nu de basis voor het museum Mundaneum in Mons/Bergen in België. 

Van het Mundaneum naar de Europese hoofdzetel van Google

Saillant detail is dat vlakbij de plek waar ooit het Mundaneum in Brussel stond nu het Europese hoofdkantoor van Google staat. Google kent als missie: 'to gather the world's informatei and to make it universally accessible and useful'. Hoewel die missie dicht lijkt te staan bij de gedachten van Otlet, weet iedereen natuurlijk ook dat Google een commerciële partij is waarbij  het primaire belang een financiële is en waarbij privacy op gespannen voet met dat financiële belang staat. Overigens schijnt er in dat hoofdkantoor wel een ruimte naar Otlet genoemd te zijn.

Van wapens voor massa-destructie naar wapens voor massa-instructie

Otlet overleed op 10 december 1944, een paar maanden na de bevrijding van België. Het zou nog 25 jaar - tot 1969 - duren voordat het ARPAnet de voorloper werd van internet. En het duurde nog 50 jaar - tot 1994 - voordat het eerste bedrijf een echte website had. Otlet voorzag al veel van dit alles maar maakte het niet meer mee. Paul Otlet was de man  die zich inzette voor vrede door informatie te delen, en wist veel van zijn idealen vast te houden ondanks twee wereldoorlogen. 

Paul Otlet is ondertussen een vergeten man. Een enkele student van de bibliotheekacademie zal zich het experiment van Otlet en La Fontaine nog herinneren. Dat hij in de vergetelheid verdwijnt is onterecht. Zijn idealisme en activisme - informatie als een democratisch middel voor de ontwikkeling van de mensheid en het voorkomen van oorlog - is een thema dat nog bitter actueel is.

Bibliotheken hebben gelukkig steeds vaker aandacht voor hun functie van ontmoeting en debat. Debat, dialoog en informatie horen onlosmakelijk bij elkaar. Het behoort tot de grondwaarden voor een functionerende democratie en tot de basisvoorwaarden voor ontwikkeling van mensen. Otlet had één bureau van waaruit hij dat probeerde te doen. 

Ondertussen is er een groot netwerk van openbare bibliotheken die deze taak kunnen invullen. Een netwerk dat zich met debat, dialoog en informatie inzet voor die democratie.  Het is een netwerk van massa-instructie. Een netwerk tegen onverschilligheid. Wereldvrede is nog altijd ver weg maar de idealen van Paul Otlet zijn nog nodig en gelukkig springlevend in al die bibliotheekvestigingen. 

Leve Paul Otlet!

Wie verder wil lezen: Pascal Verbeken schreef het prachtige boek 'Brutopia' over de dromen van Brussel. Daarin zit een heel toegankelijk artikel over Otlet waar ik ook dankbaar gebruik van heb gemaakt. Verder is er de Engelstalige biografie Alex Wright 'Cataloging the world'. Ook heel goed leesbaar maar iets minder persoonlijk. Wie eens een kijkje wil nemen in het Mundaneum, kan terecht bij dit populaire filmpje.

Van Swelmen: Bibliotheken zijn de pretparken van de geest en de attractieparken van de verbeelding

Ook dit keer laat de immer erudiete directeur van de Bibliotheek Oppendam weer zijn licht schijnen over schier onmogelijk oplosbare problemen. Met onconventionele oplossingen die niemand eerder zag maar zo voor de hand liggen smelten problemen als sneeuw voor de zon. Ditmaal lost hij even de btw-verhoging op cultuur op. 

Allemaal hypocrieten, dat zijn het! Ja, allemaal! 

Nou, nou Van Swelmen moet het weer zo grof, hoor ik u al denken? Ja, het moet zo grof! Want op de eerste plaats is het natuurlijk van de pot gerukt om een btw-verhoging op cultuur aan te kondigen. Alleen eencellige en wormvormige wezens kunnen tot zo'n besluit komen. Maar ook de cultuursector zelf is niet vrij van zonde. Want wat doen die? Huilie, huilie, om het in Wilderstermen te bestempelen. Gelijk weer dat slachtoffergedrag! Gelijk weer erop wijzen op dat het zielig is voor bepaalde groepen en gelijk weer zeggen dat de politiek het moet oplossen. 

En dat huilen of moord en brand schreeuwen is helemaal nergens voor nodig! Want zo'n futiel fiscaal probleem hebben we in ons mooie Oppendam natuurlijk allang weer opgelost. Terwijl de sector nog virtuele handtekeningen verzamelde voor een petitie waren we in Oppendam allang bezig met de oplossing. Maar denkt u dat er iemand even komt vragen in Oppendam wat we er aan moeten doen? Nee! En daarom zijn het allemaal hypocrieten. 

Zal ik u dan maar opnieuw uitleggen hoe we het in Oppendam doen? Vooruit dan maar weer.

U kunt in vijftien minuten oplossen waar u nog anderhalf jaar de tijd voor heeft

Op de eerste plaats: u hebt nog alle tijd. Die hele wijziging gaat pas in per 2026. Dat is pas over anderhalf jaar. In die tijd kunnen we al drie kabinetten verder zijn met evenzovele bijzondere verschijningsvormen. En om eerlijk te zijn: dit probleem kunt u zelf in vijftien minuten oplossen. Houdt u nog anderhalf jaar min vijftien minuten over om belangrijke dingen te doen.  

Want het het is zo dat de btw-verhoging niet voor iedereen gaat gelden. Het geldt voor alle culturele goederen of diensten maar niet voor attractieparken, dagrecreatie en kampeerterreinen...  Op het moment dat ik dit zeg, weet u al waar ik naar toe wil toch? Ja, dat u daar zelf niet dacht hè. Want het ligt zo voor de hand. 

Je gaat het pas zien als je het doorhebt, zei de grote Cruijff al.

Van bibliotheek naar pretpark

Voor alle mensen die het zelfs nu nog niet door hebben.... Wij hebben onze naam gewijzigd. We heten niet meer Bibliotheek Oppendam maar Pretpark Oppendam. Bij de Kamer van Koophandel hebben we onze SBI-code gewijzigd van 91011 van Openbare Bibliotheken naar 93211 voor Pret- en Themaparken. Want laten wel wezen bibliotheken zijn natuurlijk ook gewoon één groot sprookjesbos met allerlei verhalen die tot de verbeelding spreken. 

Daarmee bent u er echter nog niet. Het is niet de bedrijfsvorm die leidend is voor de Btw-heffing maar het product en de dienst. Wij noemen ons bibliotheekabonnement dan ook niet meer een bibliotheekabonnement. Wij noemen het nu het toegangsbewijs tot Pretpark Oppendam. En met dat toegangsbewijs krijgt u toegang tot het pretpark van de geest en het avonturenpark van de verbeelding. En een bezoek aan de bibliotheek - herstel - het pretpark is een belevenis voor het hele gezin! Ik klok even af: even inloggen bij de Kamer van Koophandel en in je systeem het bibliotheekabonnement even omzetten naar de naam 'toegangsbewijs', alles bij elkaar exact vijftien minuten. 

En geef me eens ongelijk: we zijn publiek toegankelijk, bieden interactiviteit, beleving en een bezoekerservaring. Ook wij trekken een groot en divers publiek en geven dit vorm in de fysieke en ook nog openbare ruimte. Zeg eens dat wij geen attractieparken zijn! 

We hebben boeken over de achtbaan van het leven, we hebben informatie over het spookhuis in uw hoofd (en wat u er aan kunt doen). En als u even weg wilt dromen, hebben we tal van boeken die samen een romantische zweefmolen vormen. Ons debatprogramma lijkt soms op de botsautootjes en soms op een uitkijktoren waar je plotsteling een heel nieuw uitzicht krijgt. 

In pretpark Oppendam is het elke dag feest voor een leven lang ontwikkelen. Wij zijn de magische wereld waar woorden wijsheid worden!

Van pretpark naar kampeerterrein

En ach, als u dat pretpark niet zo fijn vindt, kunt u altijd nog uitwijken naar de optie van de camping of het kampeerterrein. Ook zij zijn uitgezonderd van de btw-verhoging. 

Je kon in Oppendam al van tijd tot tijd je tentje opslaan in de bibliotheek. Op die manier maakten we in Oppendam in tijden van bezuiniging onze nachtopenstelling al mogelijk. Wij noemen ons al jaren het kampeerterrein van kennis en informatie. Je kampeert hier in het landschap van de wetenschap en het reservaat van informatie. En onze bibliothecarissen zijn hier al tijden de boswachters van de wijsheid.

Stop met huilen, aan de slag!

Dus stop met huilen! Die btw-verhoging gaan wij niet doorvoeren. Met een beetje creativiteit pas je je gewoon weer aan aan de nieuwe werkelijkheid. Wij zijn namelijk de instellingen die je helpen in de achtbaan van het leven, die je elke dag verrassen met een nieuwe belevenis in de vorm van een boek, een lezing of een cursus...En ach, wat voor bibliotheken geldt, geldt natuurlijk evenzeer voor theaters, poppodia, boekhandels en sportverenigingen.

En kom bij niet aan met dat dit een vorm van belastingontwijking is. De Unilevers en ASMLs van deze wereld doen niet anders, gijzelen kabinet na kabinet met vertrek uit Nederland en worden toch telkens op handen gedragen door elk opeenvolgend kabinet. Gooi de naïviteit van u af en ga net als in Oppendam lekker ondernemen!

Dus welkom in pretpark Oppendam! Want bibliotheken zijn de pretparken van de geest en de attractieparken van de verbeelding! En de btw is er nog gewoon 9%.